Ira Tzourou
Ödüllü bokserlerin en parlak döneminde (1920- 1940), dövüşçüler için uluslararası düzeyde tanınan bir eğitim kampı vardı. Amerika New Jersey Chatham Kasabasında 516 River Road’da bir kadın tarafından işletiliyordu ve otuz dönümlük engebeli bir tarım arazisi üzerinde bulunuyordu.
Kamp basitçe Madam Bey’in olarak biliniyordu. Chatham Kasabasında yıl boyunca her sabah, dünya boks şampiyonları ve antrenörleri River Road boyunca, Fairrnount Bulvarı’ndan Güney Bulvarı’na, Snake Hill’den aşağı ve River Road’a doğru koşu yaparken görülebilirdi. Madam Bey’in 1923’ten 1942’ye kadar boks kampını işlettiği dönemdeki şöhreti, kampında çekilen binlerce basın fotoğrafında belgelenmiştir. Aralarında dünya şampiyonlarndan Gene Tunney, Max Schmeling, Primo Camera ve Max Baer; dünya orta sıklet şampiyonu Mickey “Toy Bulldog” Walker; Henry Armstrong (aynı anda dünya tüy sıklet, hafif sıklet ve orta sıklet şampiyonları); Freddie Steele, Freddie “Red” Cochran, Tony Canzoneri ve John T. Cunningham kampın sayısız üyelerinden bazılarıydı.
Kimdi bu Madam Bey? Nereliydi? Ödül avcıları için bir eğitim kampı işletmeye nasıl başladı? Boskörlerin hayatlarını büyük ölçüde aylarca kontrol eden bir role sahip olan bu kadın kimdi?
Şubat ayının yirmibeşinci gününde 1881’de Türkiye’de Ermeni bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Hranuş Ağaganyan dönemin İstanbul Amerikan Koleji mezunu, eğitimli bir mezzosoprano opera sanatçısıydı. Hranuş İstanbul’da Osmanlı Dışişleri bakanlığında görev yapan Mehmet Sıdkı Bey ile tanışması ardından evlenmeye karar verdi. Ailesi bir Türk Müslüman ile beraberliğine karşı çıktı. Sıdkı Bey’e Washington DC’deki Osmanlı İmparatorluğu Büyükelçiliği Sekreterliği teklifi gelmesi ile çift birlikte Amerika’ya gitti ve orada evlendiler. Müslüman dininin kısıtlamalarının Hıristiyan Hranuş için geçerli olmadığı Washington’un diplomatik hayatına yerleştiler. Hranuş yedi dil konuşuyordu: İngilizce, Ermenice, Fransızca, Almanca, Yunanca, İtalyanca ve İspanyolca.
Bir Türk diplomatın karısı olarak Washington’da geçirdiği yıllar boyunca, Amerikan Başkanı William McKinley ve karısı Ida Saxton McKinley ile sıkça beraber vakit geçiriyordu. Türk Elçiliği’nde İngilizce bilen tek kadındı. Genç kadın kısa sürede başkentte popüler bir diplomatik ev sahibesi oldu.
Başkan ve Bayan William McKinley ile yakın bir dostluk ilişkisi geliştirdi. Eğitimli bir mezzosoprano sesi olduğu için McKinley’ler, 5 Eylül 1901’de Buffalo, New York’taki Pan-Amerikan Sergisinin açılış töreninde “The Star Spangled Banner” şarkısını söylemesini istediler.
Başkan McKinley bir suikastçının kurşunu ile vurulduğunda Hranuş hanım başkanın yanında duruyordu.
Sonraki yıllarda diplomatik hosteslik görevlerinin yanı sıra, Hranuş, Carnegie Hall’da birkaç konser verdi ve Metropolitan Opera’ya katılması istendi, ancak bu teklifi reddetti.1908’de Jön Türkler, Türk hükümetinin kontrolünü ele geçirdi. Sıdkı Bey bulunduğu mevkide diplomatik hizmeti bırakacağını hükümete bildirdi. Ancak hükümet ona New York’taki başkonsolosluk görevini teklif edince altı yıl daha bu pozisyonda görev yaptı. Türkiye, Almanya’nın yanında I. Dünya Savaşı’na girdiğinde Berlin’e gitmesi emredildi. Mehmet Sıdkı Bey istifasını teslim etti ve eşi Hranuş ile Amerika’da kalıp vatandaşlık aldılar.
Hranuş Ağaganyan, Cochrane Publishing Company, Tribune Building yayınlarından, ‘Eski Rejim Altında Washington’daki Türk Diplomatik Hayatı’ başlıklı bir kitap yazdı. Bu çalışmayı 1910 senesinde isimsiz olarak yayımladı. Bir müddet eşi ile birlikte halı işi ile ilgilendiler. Birkaç yıl sonra, iş büyüdükçe Chatham Kasabası’ndaki 516 River Road’da, yakın arkadaşı Freddy Welsh ve ailesinden yaklaşık bir mil uzakta, otuz dönümlük bir arazi satın aldılar. I. Dünya Savaşı sonrası dönemde Rusya ile Türkiye arasındaki ağır çatışmalar firma için 200.000 dolarlık bir halı sevkiyatı kaybına neden oldu. İşsiz kaldılar!
1914-1917 yılları arasında eski dünya hafif sıklet şampiyonu olan komşuları Freddy Welsh’den gelen iş teklifi hayatlarını değiştirdi. Komşuları Amerikan ordusuna yüzbaşı olarak görevlendirilmiş ve 150 dönümlük arazisinde işlettiği sağlık tesisi yokluğu ile idaresiz kalmıştı. Welsh, Sıdkı Bey’den kendisi yokken sağlık tesisini işletmesini istedi. Mehmet Sıdkı Bey kabul etmedi. Madam Hranuş evet dedi! Belki yıllar önce kocasının onu opera kariyerinde desteklemeyi reddetmesine bir misillemeydi ya da belki bir gelire ihtiyaç vardı. Her halükarda kabul etti.
Son derece yetişkin ve çalışkan bir iş kadını kafasına sahip olan Madame Hranuş “Bey” kendi kampını kurmayı başardı. Eşinden ve iki çocuğundan ayrı düşen Freddy Welsh, 41 yaşında New York’ta 65. Cadde’deki Hotel Sidney’de yaşarken kalp krizinden öldü. Geçmişin büyük boks şampiyonlarından birinin üzücü sonu 1926’da Bey’lerin boks eğitim tesislerini geliştirmeye devam ettiği döneme rast gelmişti.
George J. Hatem’in ‘It’s in the Genes A Family History & Autobiography’ adlı kitabında kırklı yıllardaki eğitim kampını beyaz süslemeli ve ahırlı büyük sarı bir çiftlik evi olarak tanımlıyor. Bir yamaçta, uzun bir araba yolunun yukarısında, “üç tarafında pencereleri olan geniş, ahşap, kışla olan” spor salonu ve yatakhanesi bulunuyordu. Pencerelerin arasında şampiyon boksörlerin imzalı siyah beyaz fotoğrafları vardı. Bodrum katında soyunma odaları ve duşlar vardı. Spor salonunun zemininin üstünde, bazı dövüşçüler ve fikir tartışmaları için küçük yatak odalarının bulunduğu başka bir kat daha vardı. Her odada bir yatak, masa ve sandalye vardı.
Yurt aynı anda yirmi beş kişiyi ağırlayabilirdi. Daha ünlü dövüşçüler, ana evin mevcut beş yatak odasında kalıyordu. Yemekler günde iki kez sabah 7:00’de kahvaltı ve 17:00’de akşam yemeği olarak servis ediliyordu. Madam’ın İngilizce, Ermenice, Yunanca, İtalyanca, Fransızca, İspanyolca ve Almanca bilmesi çok kültürlü bir üslupla hazırladığı yemekler, farklı ülkelerden gelen sporcuları çok rahat ettirdi.
Madame akşamın erken saatlerinde sık sık Summit’teki tiyatroya gider, radyo dinler, kağıt oynardı. Kimi zaman piyano başında boksörler ile şarkı söylerlerdi. Madame Bey ışıkları saat 22:00’da söndürür, sporcuları yataklarına gönderirdi. İçkiyi küfürü yasaklamıştı, misafirlerin ve kadınların kampa girmelerine izin vermezdi. Kampta bulunan tüm sporcular ile oğullarıymış gibi ilgilenirdi.
Kararlı bir Anne vazifesi ile kamptaki boksörleri birinciliğe ulaştırırdı. İşini yürütmekte katıydı ama boksörleriyle kişisel, anaerkil ilişkileri vardı. Onlara çocuklarım diyordu.
Kocası Sıdkı Bey 1937’de kalp hastalığından öldü. Madam Bey beş yıl sonra 30 Ocak 1942’de kalp krizi geçirerek vefat etti. Henüz altmış yaşındaydı. Cenaze törenleri Summit’teki Calvary Piskoposluk Kilisesi’nde yapıldı. Chatham’daki Fairmount Mezarlığı’na gömüldü. Hranuş Hanım’ın vefatı ABD’deki spor camiasında da ses getirdi, bazı gazetelerde kendisi ile ilgili, “Madame Bey, yüzlerce kişi için bir kadından çok daha fazlasıydı, o bir eğitim enstitüsüydü.” şeklinde ifadelerle yer verildi. Türkiye’den genç bir kadın olarak Amerika’ya yerleşen Hranuş 12 dünya ağır sıklet şampiyonuna ve en az 78 uluslararası boks onur listesi üyesine ev sahipliği yaptı.
Bey’lerin 1898 doğumlu Rüstem adında bir oğlu vardı. 1919’da Summit High School’dan mezun oldu. 1941’den 1953’e kadar Chatham Kasabası emniyet müdürüydü. Rüstem 1925’te evlendi ve iki kızı oldu.
Madam Bey’in vefatından sonra kampın mülkiyeti ve işletmesi Ehsan Karadağ’a geçti. Sıdkı Bey ile halı işindeydi ve bu iş battığında, uzun zamandır arkadaşı Sıdkı Bey’in çiftliğinde çalışıyordu. Ehsan’ın tesisleri altmışlı yılların başında kapandı ve 1969’da satıldı. Bugün Madam Bey’in spor salonunun eski yerinde kırmızı tuğlalı bir ev var.
Madame Bey, eğitim kampını 1923’ten 1942’de ölümüne kadar Chatham Township, New Jersey’de yönetti. Kampına gelen önemli ziyaretçiler arasında dünya şampiyonu boksörler Jack Johnson, Jack Dempsey, Gene Tunney, Max Schmeling, Lou Ambers, Primo Carnera, Joe Louis ve Floyd Patterson vardı. Madame Bey’in boks kampının içindeki ve dışındaki hayatı, New Jersey boks tarihçisi Gene Pantalone’nin 2016 tarihli ‘Madame Bey’s: Home to Boxing Legends’ adlı kitabında kronikleşiyor. 1920’lerde bir kadının, sadece erkeklerin dahil olabileceği bir sporda erkeklerin dünyasında başarılı bir iş yürüttüğünü hayal edin. Yazar Gene Pantalone Madame Bey ve kocasının Fair Mount Mezarlığı’nda bir mezar taşı olmadan defnedildiğini keşfetti. Bu keşfi yaptıktan kısa bir süre sonra, Pantalone ve Chatham Kasabası Tarih Kurumu, Madam Bey ve kocası için bir mezar taşı yerleştirmek için fon sağlamak ve planlamak için Bey’in torunları, yerel tarihçiler ve Türk Başkonsolosluğu ile aktif olarak ilgilendi.
Daha önce işaretlenmemiş mezarın üzerine bir mezar taşı yerleştirme projesi 20 Eylül 2020’de tamamlandı. Sıdkı Bey ve eşi Hranuş Hanım adına yapılan anıt mezarın açılışında, torunlarından Tom Smart ve Linda Hennesey de hazır bulunurken, tören için Virginia eyaletinden gelen Tom Smart, “Küçükken, büyük dedem Sıdkı Bey hakkında çok az şey duymuştum ve yaşım itibarıyla çok dikkat etmemiştim. Onun hakkında birçok şeyi daha yeni yeni öğreniyorum.” şeklinde konuştu.
New Jersey Boxing Hall of Fame başkanı Henry Hascup, Madame Bey’in boks tarihi için ne anlama geldiği sorulduğunda, “O tanıdığımız ilk Orta Doğu kökenli kadındı. Opera söylüyordu, 6 dil konuşuyordu ve Hristiyan bir ailenin kızı olarak Müslüman Sıdkı Bey ile evliydi. Madame Bey’in New Jersey Boxing Hall of Fame’e girmesinin zamanı çoktan geçti! İşte boks hakkında hiçbir şey bilmeyen bir kadın spor tarihindeki en iyi boks kamplarından birini inşa etmeyi başardı. Sadece sekiz tanınmış Dünya Şampiyonu olduğu zamanlar onların yarısından fazlasını kampında eğitiyordu.” Hascup, boksörlerin kendisine “Madame Bey” diye hitap etmelerinden dolayı bu isimle boks dünyasında ünlenen Hranuş Hanım’ın Chatham’da işlettiği boks okulunda, Max Schmeling, Freddie Steele ve “Cindrella Man” filmine konu olan James J. Braddock gibi dünya şampiyonlarının yetiştiğini belirtti.
Kaynaklar
Book review by Thomas Hauser of Madame Bey’s: Home to Boxing Legends.
Madame Bey’s: Home to Boxing Legends.
Historical Society of the Township of Chatham.
Madam Bey’s – Training Camp for Champion prizefighters September 10, 2003 by Robert A. Hageman.
AP Photo/John Lindsay.
İlk yorum yapan siz olun