Kemani ve Udi Rupen Altıparmakyan

İra Tzourou

Rupen Altıparmakyan’ın Adana’da Ermeni bir ailede doğduğunu (ABD kayıtlarına göre 1919’da) ve küçük yaşta ailesiyle beraber Atina’ya göç ettiğini biliyoruz. Oğlundan aldığımız bilgilerde Rupen, Adana’yı hiç hatırlamıyor, ancak ailesi Adana Ermenileri ile birlikte iki kere Kilikya’dan zorla çıkarak önce Kıbrıs’a, sonra da Izmir limanına varıyor. İzmir’de tüm ailesi ve İzmir’in Hristiyanları ile  birlikte denize atladıklarını ve gemilerin onları Yunanistan’a götürdüğü günü unutmamış. Çocuk yaşta gitar ve mandolin çalmayı öğrendi. İlk kemanını babası sekiz yaşındayken hediye etti. Atina Konservatuarı’nda 1939 yılında keman derslerine başladı. Atina Konservatuarı’ndaki müzik eğitimi ertesi yıl II. Dünya Savaşı nedeniyle kesintiye uğradı. Savaş yıllarında köylerde ve özellikle dağlık Yunanistan’da çeşitli müzik gruplarında keman çalarak geçimini sağladı. Şöhreti savaştan sonra Atina’nın popüler halk müziği ortamlarında yayıldı. Yunanistan Silahlı Kuvvetleri’nin radyo programlarında günün sevilen sanatçıları ile canlı konserler verdi. Şöhreti büyüdü ve diğer Yunan müzisyenlerle iş birliği yapma fırsatı buldu. Kemanıyla birçok Yunan filminde yer aldı.

Yunanistan Rebetiko tarihinin en ünlü ikililerinden olan Stellaki Perpiniadi ve Luka Darala ile birlikte Stelakis gazinosunda çalıştı. Rebetiko müziğinin tarihinin yazıldığı Kokkinia yöresinde, Bebi ve Vangelis Perpiniadis ile Kefala ve Perivolas gazinolarında sahneye çıktı. Odeon plak şirketinin daveti üzerine diskografiye katıldı ve onlarca ses kaydı yaptı.

1950 senelerinin sonunda Amerika’dan aldığı davetler üzerine birden fazla kez Yeni Dünya’ya seyahat etti. Önceleri uçağa binmekten korkarken, sonra Amerika’yı ‘kapı komşusu yaptığını’ o döneme ait anekdotlardan öğreniyoruz. 1962’den sonra kalıcı olarak Amerika’ya yerleşti. Keman, gitar, piyano ve ud sanatçısı olarak ikinci bir kariyere adım attı. Şikago, New York, Boston, Detroit, California’da karışık gruplarda Yunan, Ermeni ve Türk müzisyenlerle çalıştı.

Tanınmış sanatçı Ara Dinkçiyan’ın babası Diyarbakırlı şarkıcı Onnik Dinkçiyan ve 50’li-60’ların ünlü klarnet ustalarından Panagiotis Haligiannis ile birlikte Ermeni Aşk Şarkıları adlı bir albüm kaydetti. (Armenian Love Songs 1965) Bu albümde yer alan “Hayvalla” adlı şarkı Amerika Ermenileri arasında büyük sükse yaptı. Altıparmakyan’ın Dinkçiyan ile birlikte yazdığı en karakteristik şarkılardan biri de, eyaletten eyalete taşınan göçmenlerin duygularını yansıtan “New York, Boston, California” ya da diğer adıyla “Parak Amerika Kalu” idi. (From Yerevan To California -Armenians in USA 2013 – Hayvalla · Onnik Dinkjian · Roupen Altiparmakian, Parak Amerika Kalu  by Onnik Dinkgian & Roupen Altiparmakian )

Onnik Dinkçiyan özellikle Diyarbakır Ermenicesiyle söylediği şarkılarla tanınmıştır. Altıparmakyan’ın “Ermenilerle eğlenmek istiyorsan Dikranagerdtsi’leri (Diyarbakırlıları) bulmalısın” sözü, onun bu kaybolmaya yüz tutmuş eski kültüre dair tavrını ortaya koyar. Altıparmakyan 1999’da bu dünyaya veda etti. Dinkçiyan ise günümüzde 90’ı aşkın yaşıyla hala Diyarbakır Ermenicesiyle şarkı söylemeye devam ediyor.

Amerika Ermenilerinin tarihinde ayrı bir yer tutan Kef müziği, 1920’lerde New Jersey varoşlarında doğmuş, New York’ta altın çağını yaşamıştı. Dönemin tanınmış Kef’çileri arasında Şeker Mari, Jorj Mıgırdiçyan, Marko Melkon, Kanuni Garbis, Nişan Sedefyan, Madlen Araratyan, Viktorya Hazan, Chick Ganimyan, Aşil Pulos, John ve Dino Pappas, Lui ve Natan Matalon biraderler, Nick Doneff ve daha birçokları ile birlikte Udi Rupen Altıparmakyan’ın adı en önlerde yer aldı. Türkçe keyif sözcüğünden gelen Kef, yeme içme ile eğlenceyi bir araya getiren bir toplumsal etkinliğin sesi idi. Dönemin eğlence hayatına damgasını vuran sanatçılar memleket hasretini tüm derinliğiyle yaşadılar ve geldikleri toprakların müziğini icra ederek, ABD’de adeta Osmanlı sosyal hayatıyla çerçevelenmiş bir mikrokozmos inşa ettiler. Ermeniler asırlardır yaşadıkları topraklardan koparıldıklarında yalnızca evlerini değil devasa bir kültürel mirasın bir bölümünü de geride bıraktılar. Bu mirasın bir parçası olan müzik, Osmanlı halkları için bir ortak üretim zeminiydi. 

New York’un Sekizinci Caddesindeki Cafe Aman’larda ‘aman aman’ nidaları arasında üretilen bu müzik zamanla canlılığını kaybetti. Yerini Lübnan’dan dünyaya yayılan daha politik, daha milliyetçi, daha Arap esintili temalara bıraktı. Ermeni kültürünün odağı Kaliforniya’ya, ilgi alanları milli kimliğe ve siyasete yöneldi. İstanbul ve Anadolu’dan Yeni Dünya’ya göç etmek zorunda kalan sanatçılar, eski ülkedeki izleri tarihten silinmeye çalışırken, beraberlerinde taşıdıkları kültürel mirasın da adım adım yok olmasını izlediler. Milliyetçi bir tahayyül yeni Ermeni kimliğine damgasını vururken, onlar sessizce “Üsküdar’a giderken”i, “Ada Sahillerinde Bekliyorum”u, “Telgrafın Telleri”ni, “Farfara”yı, “Manolya”yı dinlemeye devam ettiler.

Udi Rupen Altıparmakyan, 1931 Malatya doğumlu şarkıcı ve sinema oyuncusu Mine Coşkun’un 1968’de Amerika’da yapılan plak kaydında, darbukada Eddie, klarnette Panayiotis Haligiannis, gitarda Angelo Saridis, kanunda Orhan Yeğinsoy, kemanda Stelios Lazarou ve besteci/aranjör Stelios Korsavidis ile birlikte sanatını icra etti. Osmanlı coğrafyasından New York’a göçmüş toplulukların 20. yüzyılın ilk yarısında orada yarattıkları müzik sahnesinin en popüler isimleri, din, millet ayırımı olmadan bu plakta 12 şarkı seslendirdiler. 

Altıparmakyan, kendisine saygın bir ün kazandıran benzersiz bir müzik tarzına ve ritmine sahipti. Doğu’nun rüzgarını önce Yunanistan’a sonra Amerika’daki göçmenlere kemanı ve udu ile taşıdı. Prodüktörlüğünü Richie Berberyan’ın yaptığı, Mal Barsamyan, John Bilezikjian , Robert Takoushyan, Robert Chilingiryan, Ara Topuzyan ve Mike Gostanyan’ın sazlarıyla katıldığı plak kayıtlarında yer aldı. “Lucy” adlı bestesi Adiss Harmandyan tarafından seslendirildi. 1999’da ölümünden sonra Ermeni Kef Şarkıları ve Ud Taksimleri albümleri ailesi tarafından yayımlandı. Günümüzde ethno-rock müziği yapan Eastern Winds grubu Kef Time Band’lerin unutulmaz ismi Rupen Altıparmakyan’a son albümlerinde yer verdi.

Rupen Altıparmakyan 13 Mart 1999’da Fort Lee, NJ’de vefat etti. Armine adında bir kızı, Levon adında bir oğlu halen Amerika’da yaşıyor. Εşi Paersa (Marianne) 2013 senesinde vefat etti. 

Kaynaklar 

* Vaggelis Arnautakis, Ogdoo Music Group. 

* Vaggelis Perpiniadis- Kostas Balahutis «Sondan önce» (Proskinio yayınları 2001). 

* Armenian Oud Players – Daron Malakian, Udi Hrant Kenkulian, Roupen Altiparmakian (Paperback). 

* Harry Kezelian Kef Time USA, 2015. * Özel Fotoğraf arşivi Eleni Perivolas, Hagop Çakiryan

* Levon Altıparmakyan