***Metinde yer alan görüşler yazar(lar)ına ait olup, HyeTert’in görüşlerini yansıtmak zorunda değildir.***
Türk askerinin tek karelik fotoğrafı Rusya‘da depreme yol açtı, AP’nin dünyaya servis ettiği bir başka kare ise söze gerek bırakmadı. Sıcak bölgeden bildiren BBC Moskova muhabiri, Türkiye‘nin Moskova’nın arka bahçesinde rakip bir oyuncu olarak ortaya çıktığını yazdı. BBC’ye konuşan siyaset yorumcusu von Eggert ise, “Karabağ’da yaşananlar, Moskova’nın sadece Güney Kafkasya’da değil, Sovyetler Birliği sonrası bölgeden geriye kalanlar için gerçekten jeopolitik bir felakettir” diyor. Dağlık Karabağ‘daki hezimetin ardından sarsılan Ermenistan‘da büyük gün Cumartesi.
44 günde biten Dağlık Karabağ savaşının ardından Azerbaycan Kelbecer, Ağdam ve Laçın’ı tek kurşun atmadan geri aldı, Ermenistan’ı ise tarihi bozgunun yarattığı artçı şoklar vuruyor.
2
Amerikan Associated Press (AP) haber ajansı, işgalci Ermenistan’ın 10 Kasım anlaşması gereğince çekilmek zorunda kaldığı Kelbecer’den en net fotoğrafları dünyaya servis etti.
3
Türk foto muhabiri Emrah Gürel imzalı karelerde, Azerbaycan birliklerinin kurduğu çadır kamplar, Ermenilerin terk ederken yaktığı evler, karla kaplı Murovdağ’a kurulan kontrol noktaları var.
4
Fotoğraflarda Kelbecer’de ilerleyen Azerbaycan askeri kamyonları ve tankları da göze çarpıyor, ayrıca halen Rus barış gücü askerlerinin koruduğu Dadivank Manastırı da dikkat çekiyor.
5
Ancak AP’nin karelerinde en çarpıcı ayrıntı, Kelbecer’de yan yana dizilmiş onlarca Azerbaycan tankındaki bir detay. Tanklardan birinde hem Azerbaycan hem de Türkiye bayrağı görülüyor.
6
BBC ADINI KOYDU
Dadivank Manastırı’ndan bildiren BBC Moskova muhabiri Steve Rosenberg, elinde silahla verdiği pozla olay yaratan Ermeni rahip Hovhannes’in Rus askerlerini selamlayıp “Burada olduğunuz için teşekkür ederim” dediğini aktarıyor:
7
“Rus askerlerden birisi de “Bu tarihi yerin yok edilmesini önlemek için emir aldık” cümlelerini kuruyor. Sonrasında ise asker bana dönüp, “Geleneksel olarak bu bölgede istikrarı garanti eden Rusya’dır” diyor.
8
Manastırın bulunduğu Kelbecer ilçesi Kremlin’in arabuluculuk yaptığı ateşkes anlaşması kapsamında Azerbaycan’a geçen bölgelerden birisi. Moskova için anlaşma, Rusya’nın Güney Kafkasya’da etkili bir güç olmaya devam ettiğinin bir kanıtı. Ancak son altı hafta içerisinde yaşanan bu savaş, Rusya’nın eski imparatorluğundaki erişiminin sınırlarını da ortaya çıkardı.
9
Türkiye, Moskova’nın arka bahçesinde rakip bir oyuncu olarak ortaya çıktı. Azerbaycan’ın Rusya’nın bölgedeki geleneksel müttefiki Ermenistan’ı yenmesine yardımcı olan, Ankara’nın askeri desteğiydi. Moskova, NATO üyesi Türkiye’den askeri gözlemcilerin ateşkesi tesis etmek için Güney Kafkasya’da bulunmasını kabul etti.
10
Siyaset yorumcusu Konstantin von Eggert, “Karabağ’da yaşananlar, Moskova’nın sadece Güney Kafkasya’da değil, Sovyetler Birliği sonrası bölgeden geriye kalanlar için gerçekten jeopolitik bir felakettir” sonucuna varıyor: “Aslında Rusya tarafından eğitilmiş ve silahlandırılmış bir Ermeni ordusunun Türkler tarafından eğitilmiş ve silahlandırılmış bir Azerbaycan ordusu tarafından mağlup edildiğini gördük. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’si bölgede çok önemli bir yer edindi.”
11
Türkiye, Çin ve İran gibi bölgesel oyuncuların bu durumdan çıkaracağı sonuçlar için ise von Eggert, “Moskova’ya çok fazla danışmadan veya Kremlin’in etkilerinden korkmadan bölgede, Orta Asya ve Güney Kafkasya’da daha da güçlenebilecekler” diyor.
12
Dadivank’a arabayla 15 dakikalık mesafede Ermeni kontrolündeki Karabağ yer alıyor. Burada da Ermeni nüfusunu koruyan Rus güçleri var. Ancak Getavan köyünde insanlar askerleri görmekten heyecan duymuyor. Köyde yaşayanlardan Araik, “Biz Ermeniler her zaman Putin’in iyi bir adam olduğunu ve bizim tarafımızda olduğunu düşündük. Ama bu anlaşma bir çırpıda Azerbaycan’a çok fazla şey verdi. Bu çok yanlış” diyor. Ancak bu görüş herkes tarafından aynı ölçüde sahiplenilmiyor. Karabağ’dan çekilen bazı Ermeni askerlerle görüştüğümde, savaşı sonlandırdığı için Rusya’ya minnettar olduklarını söylüyorlar. Bir asker, “Bu savaş devam etseydi, hepimiz ölürdük,” diye itiraf ediyor ve ekliyor: “Azerbaycan bizden daha fazla para, silah ve askeri teçhizata sahip.”
13
RUS MEDYASINDA MANŞET
İşgalden kurtarılan topraklarda mayın temizleme çalışmalarına katılan Türk askerlerinin fotoğrafı, Rus medyasında büyük bir rahatsızlığa yol açmıştı. Rus medyası, bir adım daha ileri giderek Türkiye’ye bağlı özel birliklerin Dağlık Karabağ’daki çatışma bölgelerine yakın yerlerde de görüldüğüne dair iddialara yer verdi.
14
Nezavisimaya Gazeta’ya konuşan emekli korgeneral Yuri Netkachev, “Piyade erlerinin olduğu her yere özel kuvvetler de girebilir” dedi. Türkiye’nin amacının Rusya’yı Karabağ’dan ve tüm Güney Kafkasya’dan çıkarmak olduğunu iddia eden Netkachev, akılalmaz suçlamalar yöneltti: “Türk özel kuvvetlerinin katılımıyla, yöre halkının Rus barış gücü askerlerine karşı kışkırtılması veya sabotaj yoluyla bu yapılabilir.”
15
Gazetede “Erdoğan neden Karabağ’a özel görev gücü gönderiyor?” başlığıyla çıkan yazıda, Karabağ’daki Rus barış gücü askerlerine lojistik desteğin Azerbaycan toprakları üzerinden gittiği ve bölge halkının büyük kısmının Rusya’nın varlığından hoşnut olmadığı savunuldu.
16
Moskovsky Komsomolets gazetesi ise “Güney Kafkasya’nın sabrı: Rusya Karabağ’da ne kaybediyor?” başlıklı haberde askeri uzman Yuri Lyamin’in şu görüşlerine yer verdi: “Türkiye bölgedeki askeri varlığını güçlendirdi. Türk ordusunun Azerbaycan’da olması Moskova için iyi haber değil… Bu iş uzun sürecek gibi görünüyor…
17
Türk ordusunun daha önce de burada ortak tatbikatlar yaptığı doğru ama şimdi burada Türkiye’nin askeri varlığı yasal olarak kurulmuş oldu… Türk askeri varlığının önemli ölçüde arttığı doğru. Bu ise Rusya açısından hoş bir sonuç değil.
18
Diğer negatif sonuç da şu: Türkiye saldırgan bir dış politika izliyor. Kuzey Suriye’de yerleşti, Libya’ya yardım etti ve şimdi de Azerbaycan’da. Korkarım aynı şekilde hareket etmeye devam edecek ve bu Rusya için iyi olmayacak.”
19
PAŞİNYAN’A İSTİFA BASKISI ARTIYOR
Associated Press ayrıca 44 günlük savaşın ardından yenilgi anlaşmasını imzalayan Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyanın üzerindeki istifa baskısının giderek arttığını bildiriyor.
20
AP, Çarşamba akşamı binlerce insanın bir kez daha başkent Erivan’da sokağa çıktığını ve Paşinyan’ın koltuğunu bırakması için sloganlar atarak yürüdüğünü duyurdu.
21
Koronavirüs salgınına rağmen göstericilerin sayısını yaklaşık 4 bin olarak veren ajans, protestoda ‘Nikol, hainsin’, ‘Nikol, defol git’ sloganlarının yükseldiğini aktardı.
22
Yerel medya ise, Cumartesi günü Paşinyan’ın istifası için muhaliflerin Özgürlük Meydanı’nda büyük bir miting organize ettiğini bildiriyor.
23
Erivan’da Salı akşamı da yine gösteriler düzenlenmiş, şehir merkezini birbirine katan göstericiler troleybüse tırmanmış, yolları kapatmıştı. Yüzlerce polisin konuşlandırıldığı sokaklarda çok sayıda protestocu gözaltına alınmıştı.
24
Öte yandan, Ermenistan hükümeti Dağlık Karabağ savaşının bitmesiyle sıkıyönetim kararını iptal etti, mitinglerle birlikte medyaya ve ülkeye erişim yasağı da kaldırdı.
25
Savaştan galip ayrılan Azerbaycan’da ise Rusya ile diplomasi trafiği göze çarpıyor. Savunma Bakanı Albay General Zakir Hasanov, Dağlık Karabağ’a konuşlanmış Rus barış gücü askerlerinin komutanı Korgeneral Rustam Muradov ile görüştü.
26
Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ise, Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ile telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Resmi açıklamalar göre, görüşmelerde 10 Kasım anlaşmasının uygulanması masaya yatırıldı.
27
Azerbaycan lideri İlham Aliyev, ‘Zafer Günü’ olarak belirlenen 10 Kasım tarihini Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat gününe denk geldiği için Şuşa’nın işgalden kurtarıldığı gün olan 8 Kasım tarihiyle değiştirdi.
28
27 Eylül tarihined başlayan savaşta Azerbaycan ordusu beş şehir merkezi, dört kasaba ve 286 köyü kurtarınca Ermenistan yenilgiyi kabul etti. 10 Kasım’da Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan anlaşmayla Ermenistan işgal altında tuttuğu Ağdam, Laçın ve Kelbecer’i iade etti.
29
TARIM ARAZİLERİ AZERBAYCAN’A GEÇTİ
Ermenistan medyasında yer alan bir habere göre, Dağlık Karabağ savaşının sonucu olarak Ermeniler tarım arazilerinin yüzde 70’ini kaybetti.
30
Bölgedeki bahçelerin de yine yüzde 70’inin Azerbaycan’a geçtiğini aktaran medya, söz konusu bahçelerde özellikle nar, hurma ve üzüm üretildiğini belirtiyor.
31
Rusya lideri Vladimir Putin, Kasım ayı içinde yaptığı açıklamada, Ermenistan’ın yenilgi anlaşmasını reddetmesi halinde bunun ‘intihar’ olacağını söylemişti. Dağlık Karabağ’ı Ermenistan dahil kimsenin tanımadığını hatırlatan Putin, “Karabağ’ın nihai statüsü belirlenmedi. Bugün var olan statükonun devam etmesi konusunda anlaştık. Bundan sonra ne olacağına gelecekteki liderler, gelecekte bu süreçte yer alacaklar karar verecek” demişti.
32
Dağlık Karabağ’daki çatışmalar 27 Eylül Pazar günü sabah saatlerinde Ermenistan’ın ateşkes ihlaliyle başladı. Dağlık Karabağ, Birleşmiş Milletler (BM) ve uluslararası toplum tarafından Azerbaycan’ın bir parçası olarak tanınıyor. Ancak Azerbaycan’ın topraklarının yaklaşık yüzde 20’sine denk gelen Dağlık Karabağ ve civarındaki bazı bölgeler, 1990’ların başından bu yana Ermenistan işgali altında bulunuyordu. Bölgede 1991 yılında ‘Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ ilan edildi. Ancak burayı uluslararası alanda Ermenistan dahil hiçbir ülke tanımadı.
33
Güney Kafkasya’da 4 bin 400 kilometrekarelik bir alanı kapsayan Dağlık Karabağ (Yukarı Karabağ), Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki en büyük sorun olarak yıllardır çözüm bekliyordu. ‘Dağlık Karabağ’ bölgesinin kelime kökeni birkaç farklı dilin karışımından oluşuyor. İsminin içinde bulunan birkaç dil bile, bölgenin tarih boyunca farklı kültürler arasındaki geçişkenliğe nasıl maruz kaldığını başlı başına gösterir nitelikte.
34
İngilizcesi Nagorny (ya da Nagorno) Karabakh. ‘Nagorny’ kelimesi Rusçada ‘dağlık’ (нагорный), anlamına geliyor. Azerbaycancada da, tıpkı Türkçe’deki gibi ‘dağlık’ anlamına gelen ‘dağlıq’ ya da ‘yukarı’ anlamına gelen ‘yuxarı’ kelimeleri ile anılıyor. Karabağ ise, Türkçe ve Farsçada ortak bir kelime olup, ‘siyah bahçe’ demek.
35
10 Aralık 1991’de yapılan ve bölgede kalan Azerilerin boykot ettiği referandumda Ermeniler, Azerbaycan’dan ayrılmak için oy kullandı. Referandumun ardından Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığı ilan edildi, ancak bu girişim uluslararası toplumda karşılık bulmadı. Ermenistan ordusunun desteklediği Dağlık Karabağ Ermenileri ile bölgede yaşayan Azeriler arasındaki gerilim, bağımsızlık ilanıyla gittikçe yükseldi. Çıkan çatışmalar, 1992’de Ermenistan ordusu ve Dağlık Karabağlı Ermeniler ile Azerbaycan ordusu arasında sıcak savaşa dönüştü.
36
Dağlık Karabağlı Ermeniler, savaş sonunda bölgenin tümünün kontrolünü ele geçirdikleri gibi komşu yedi bölgeyi (rayon) de işgal ettiler. Böylelikle Dağlık Karabağ ile Azerbaycan’ın doğrudan temas noktaları oldukça sınırlandı. Dağlık Karabağ sorunu akademik çevrelerde yıllardır ‘donmuş çatışma’ olarak nitelendiriliyordu. Aralıklarla devam eden çözüm müzakerelerine rağmen hem Dağlık Karabağ-Azerbaycan temas hattında hem de Azerbaycan-Ermenistan sınırında, karşılıklı ateşkes ihlalleri sık sık tekrarlandı.
37
44 günde biten Dağlık Karabağ savaşının ardından Azerbaycan Kelbecer, Ağdam ve Laçın’ı tek kurşun atmadan geri aldı, Ermenistan’ı ise tarihi bozgunun yarattığı artçı şoklar vuruyor.
2
Amerikan Associated Press (AP) haber ajansı, işgalci Ermenistan’ın 10 Kasım anlaşması gereğince çekilmek zorunda kaldığı Kelbecer’den en net fotoğrafları dünyaya servis etti.
3
Türk foto muhabiri Emrah Gürel imzalı karelerde, Azerbaycan birliklerinin kurduğu çadır kamplar, Ermenilerin terk ederken yaktığı evler, karla kaplı Murovdağ’a kurulan kontrol noktaları var.
4
Fotoğraflarda Kelbecer’de ilerleyen Azerbaycan askeri kamyonları ve tankları da göze çarpıyor, ayrıca halen Rus barış gücü askerlerinin koruduğu Dadivank Manastırı da dikkat çekiyor.
5
Ancak AP’nin karelerinde en çarpıcı ayrıntı, Kelbecer’de yan yana dizilmiş onlarca Azerbaycan tankındaki bir detay. Tanklardan birinde hem Azerbaycan hem de Türkiye bayrağı görülüyor.
6
BBC ADINI KOYDU
Dadivank Manastırı’ndan bildiren BBC Moskova muhabiri Steve Rosenberg, elinde silahla verdiği pozla olay yaratan Ermeni rahip Hovhannes’in Rus askerlerini selamlayıp “Burada olduğunuz için teşekkür ederim” dediğini aktarıyor:
7
“Rus askerlerden birisi de “Bu tarihi yerin yok edilmesini önlemek için emir aldık” cümlelerini kuruyor. Sonrasında ise asker bana dönüp, “Geleneksel olarak bu bölgede istikrarı garanti eden Rusya’dır” diyor.
8
Manastırın bulunduğu Kelbecer ilçesi Kremlin’in arabuluculuk yaptığı ateşkes anlaşması kapsamında Azerbaycan’a geçen bölgelerden birisi. Moskova için anlaşma, Rusya’nın Güney Kafkasya’da etkili bir güç olmaya devam ettiğinin bir kanıtı. Ancak son altı hafta içerisinde yaşanan bu savaş, Rusya’nın eski imparatorluğundaki erişiminin sınırlarını da ortaya çıkardı.
9
Türkiye, Moskova’nın arka bahçesinde rakip bir oyuncu olarak ortaya çıktı. Azerbaycan’ın Rusya’nın bölgedeki geleneksel müttefiki Ermenistan’ı yenmesine yardımcı olan, Ankara’nın askeri desteğiydi. Moskova, NATO üyesi Türkiye’den askeri gözlemcilerin ateşkesi tesis etmek için Güney Kafkasya’da bulunmasını kabul etti.
10
Siyaset yorumcusu Konstantin von Eggert, “Karabağ’da yaşananlar, Moskova’nın sadece Güney Kafkasya’da değil, Sovyetler Birliği sonrası bölgeden geriye kalanlar için gerçekten jeopolitik bir felakettir” sonucuna varıyor: “Aslında Rusya tarafından eğitilmiş ve silahlandırılmış bir Ermeni ordusunun Türkler tarafından eğitilmiş ve silahlandırılmış bir Azerbaycan ordusu tarafından mağlup edildiğini gördük. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye’si bölgede çok önemli bir yer edindi.”
11
Türkiye, Çin ve İran gibi bölgesel oyuncuların bu durumdan çıkaracağı sonuçlar için ise von Eggert, “Moskova’ya çok fazla danışmadan veya Kremlin’in etkilerinden korkmadan bölgede, Orta Asya ve Güney Kafkasya’da daha da güçlenebilecekler” diyor.
12
Dadivank’a arabayla 15 dakikalık mesafede Ermeni kontrolündeki Karabağ yer alıyor. Burada da Ermeni nüfusunu koruyan Rus güçleri var. Ancak Getavan köyünde insanlar askerleri görmekten heyecan duymuyor. Köyde yaşayanlardan Araik, “Biz Ermeniler her zaman Putin’in iyi bir adam olduğunu ve bizim tarafımızda olduğunu düşündük. Ama bu anlaşma bir çırpıda Azerbaycan’a çok fazla şey verdi. Bu çok yanlış” diyor. Ancak bu görüş herkes tarafından aynı ölçüde sahiplenilmiyor. Karabağ’dan çekilen bazı Ermeni askerlerle görüştüğümde, savaşı sonlandırdığı için Rusya’ya minnettar olduklarını söylüyorlar. Bir asker, “Bu savaş devam etseydi, hepimiz ölürdük,” diye itiraf ediyor ve ekliyor: “Azerbaycan bizden daha fazla para, silah ve askeri teçhizata sahip.”
13
RUS MEDYASINDA MANŞET
İşgalden kurtarılan topraklarda mayın temizleme çalışmalarına katılan Türk askerlerinin fotoğrafı, Rus medyasında büyük bir rahatsızlığa yol açmıştı. Rus medyası, bir adım daha ileri giderek Türkiye’ye bağlı özel birliklerin Dağlık Karabağ’daki çatışma bölgelerine yakın yerlerde de görüldüğüne dair iddialara yer verdi.
14
Nezavisimaya Gazeta’ya konuşan emekli korgeneral Yuri Netkachev, “Piyade erlerinin olduğu her yere özel kuvvetler de girebilir” dedi. Türkiye’nin amacının Rusya’yı Karabağ’dan ve tüm Güney Kafkasya’dan çıkarmak olduğunu iddia eden Netkachev, akılalmaz suçlamalar yöneltti: “Türk özel kuvvetlerinin katılımıyla, yöre halkının Rus barış gücü askerlerine karşı kışkırtılması veya sabotaj yoluyla bu yapılabilir.”
15
Gazetede “Erdoğan neden Karabağ’a özel görev gücü gönderiyor?” başlığıyla çıkan yazıda, Karabağ’daki Rus barış gücü askerlerine lojistik desteğin Azerbaycan toprakları üzerinden gittiği ve bölge halkının büyük kısmının Rusya’nın varlığından hoşnut olmadığı savunuldu.
16
Moskovsky Komsomolets gazetesi ise “Güney Kafkasya’nın sabrı: Rusya Karabağ’da ne kaybediyor?” başlıklı haberde askeri uzman Yuri Lyamin’in şu görüşlerine yer verdi: “Türkiye bölgedeki askeri varlığını güçlendirdi. Türk ordusunun Azerbaycan’da olması Moskova için iyi haber değil… Bu iş uzun sürecek gibi görünüyor…
17
Türk ordusunun daha önce de burada ortak tatbikatlar yaptığı doğru ama şimdi burada Türkiye’nin askeri varlığı yasal olarak kurulmuş oldu… Türk askeri varlığının önemli ölçüde arttığı doğru. Bu ise Rusya açısından hoş bir sonuç değil.
18
Diğer negatif sonuç da şu: Türkiye saldırgan bir dış politika izliyor. Kuzey Suriye’de yerleşti, Libya’ya yardım etti ve şimdi de Azerbaycan’da. Korkarım aynı şekilde hareket etmeye devam edecek ve bu Rusya için iyi olmayacak.”
19
PAŞİNYAN’A İSTİFA BASKISI ARTIYOR
Associated Press ayrıca 44 günlük savaşın ardından yenilgi anlaşmasını imzalayan Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyanın üzerindeki istifa baskısının giderek arttığını bildiriyor.
20
AP, Çarşamba akşamı binlerce insanın bir kez daha başkent Erivan’da sokağa çıktığını ve Paşinyan’ın koltuğunu bırakması için sloganlar atarak yürüdüğünü duyurdu.
21
Koronavirüs salgınına rağmen göstericilerin sayısını yaklaşık 4 bin olarak veren ajans, protestoda ‘Nikol, hainsin’, ‘Nikol, defol git’ sloganlarının yükseldiğini aktardı.
22
Yerel medya ise, Cumartesi günü Paşinyan’ın istifası için muhaliflerin Özgürlük Meydanı’nda büyük bir miting organize ettiğini bildiriyor.
23
Erivan’da Salı akşamı da yine gösteriler düzenlenmiş, şehir merkezini birbirine katan göstericiler troleybüse tırmanmış, yolları kapatmıştı. Yüzlerce polisin konuşlandırıldığı sokaklarda çok sayıda protestocu gözaltına alınmıştı.
24
Öte yandan, Ermenistan hükümeti Dağlık Karabağ savaşının bitmesiyle sıkıyönetim kararını iptal etti, mitinglerle birlikte medyaya ve ülkeye erişim yasağı da kaldırdı.
25
Savaştan galip ayrılan Azerbaycan’da ise Rusya ile diplomasi trafiği göze çarpıyor. Savunma Bakanı Albay General Zakir Hasanov, Dağlık Karabağ’a konuşlanmış Rus barış gücü askerlerinin komutanı Korgeneral Rustam Muradov ile görüştü.
26
Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ise, Rus mevkidaşı Sergey Lavrov ile telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Resmi açıklamalar göre, görüşmelerde 10 Kasım anlaşmasının uygulanması masaya yatırıldı.
27
Azerbaycan lideri İlham Aliyev, ‘Zafer Günü’ olarak belirlenen 10 Kasım tarihini Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat gününe denk geldiği için Şuşa’nın işgalden kurtarıldığı gün olan 8 Kasım tarihiyle değiştirdi.
28
27 Eylül tarihined başlayan savaşta Azerbaycan ordusu beş şehir merkezi, dört kasaba ve 286 köyü kurtarınca Ermenistan yenilgiyi kabul etti. 10 Kasım’da Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında imzalanan anlaşmayla Ermenistan işgal altında tuttuğu Ağdam, Laçın ve Kelbecer’i iade etti.
29
TARIM ARAZİLERİ AZERBAYCAN’A GEÇTİ
Ermenistan medyasında yer alan bir habere göre, Dağlık Karabağ savaşının sonucu olarak Ermeniler tarım arazilerinin yüzde 70’ini kaybetti.
30
Bölgedeki bahçelerin de yine yüzde 70’inin Azerbaycan’a geçtiğini aktaran medya, söz konusu bahçelerde özellikle nar, hurma ve üzüm üretildiğini belirtiyor.
31
Rusya lideri Vladimir Putin, Kasım ayı içinde yaptığı açıklamada, Ermenistan’ın yenilgi anlaşmasını reddetmesi halinde bunun ‘intihar’ olacağını söylemişti. Dağlık Karabağ’ı Ermenistan dahil kimsenin tanımadığını hatırlatan Putin, “Karabağ’ın nihai statüsü belirlenmedi. Bugün var olan statükonun devam etmesi konusunda anlaştık. Bundan sonra ne olacağına gelecekteki liderler, gelecekte bu süreçte yer alacaklar karar verecek” demişti.
32
Dağlık Karabağ’daki çatışmalar 27 Eylül Pazar günü sabah saatlerinde Ermenistan’ın ateşkes ihlaliyle başladı. Dağlık Karabağ, Birleşmiş Milletler (BM) ve uluslararası toplum tarafından Azerbaycan’ın bir parçası olarak tanınıyor. Ancak Azerbaycan’ın topraklarının yaklaşık yüzde 20’sine denk gelen Dağlık Karabağ ve civarındaki bazı bölgeler, 1990’ların başından bu yana Ermenistan işgali altında bulunuyordu. Bölgede 1991 yılında ‘Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ ilan edildi. Ancak burayı uluslararası alanda Ermenistan dahil hiçbir ülke tanımadı.
33
Güney Kafkasya’da 4 bin 400 kilometrekarelik bir alanı kapsayan Dağlık Karabağ (Yukarı Karabağ), Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki en büyük sorun olarak yıllardır çözüm bekliyordu. ‘Dağlık Karabağ’ bölgesinin kelime kökeni birkaç farklı dilin karışımından oluşuyor. İsminin içinde bulunan birkaç dil bile, bölgenin tarih boyunca farklı kültürler arasındaki geçişkenliğe nasıl maruz kaldığını başlı başına gösterir nitelikte.
34
İngilizcesi Nagorny (ya da Nagorno) Karabakh. ‘Nagorny’ kelimesi Rusçada ‘dağlık’ (нагорный), anlamına geliyor. Azerbaycancada da, tıpkı Türkçe’deki gibi ‘dağlık’ anlamına gelen ‘dağlıq’ ya da ‘yukarı’ anlamına gelen ‘yuxarı’ kelimeleri ile anılıyor. Karabağ ise, Türkçe ve Farsçada ortak bir kelime olup, ‘siyah bahçe’ demek.
35
10 Aralık 1991’de yapılan ve bölgede kalan Azerilerin boykot ettiği referandumda Ermeniler, Azerbaycan’dan ayrılmak için oy kullandı. Referandumun ardından Dağlık Karabağ’ın bağımsızlığı ilan edildi, ancak bu girişim uluslararası toplumda karşılık bulmadı. Ermenistan ordusunun desteklediği Dağlık Karabağ Ermenileri ile bölgede yaşayan Azeriler arasındaki gerilim, bağımsızlık ilanıyla gittikçe yükseldi. Çıkan çatışmalar, 1992’de Ermenistan ordusu ve Dağlık Karabağlı Ermeniler ile Azerbaycan ordusu arasında sıcak savaşa dönüştü.
36
Dağlık Karabağlı Ermeniler, savaş sonunda bölgenin tümünün kontrolünü ele geçirdikleri gibi komşu yedi bölgeyi (rayon) de işgal ettiler. Böylelikle Dağlık Karabağ ile Azerbaycan’ın doğrudan temas noktaları oldukça sınırlandı. Dağlık Karabağ sorunu akademik çevrelerde yıllardır ‘donmuş çatışma’ olarak nitelendiriliyordu. Aralıklarla devam eden çözüm müzakerelerine rağmen hem Dağlık Karabağ-Azerbaycan temas hattında hem de Azerbaycan-Ermenistan sınırında, karşılıklı ateşkes ihlalleri sık sık tekrarlandı.
37
İlk yorum yapan siz olun