Bu içerikte Akademik Tarih ve DergiPark Akademi kaynak olarak kullanılmıştır.
İzmir 15 Mayıs 1919’da Yunanistan ordularınca işgal edilmişti.
9 Eylül 1922’deyse ‘Türkiye Büyük Millet Meclisi‘ orduları bu işgale bir son vererek Yunanlıları İzmir topraklarından sürdü. Ancak Yunan orduları geri çekilirken geçtikleri yerleri ateşe vermekten de geri durmamıştı. Tam “İzmir kurtuldu!” derken 4 gün sonra vuku bulacak olan ‘Büyük İzmir Yangını’ Türk halkının sevincine gölge düşürecekti.
Bu yangın güzeller güzeli bir kenti yok ederken 10 bin canı da beraberinde alıp götürdü.
225 binlik İzmir nüfusunun çoğunluğunu Türkler oluştursa da gayrimüslim Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler de Osmanlı uyruğuyla yaşamaktaydı. Tüm bu halk, 1922’de 12 Eylül’ü 13 Eylül’e bağlayan gecenin sabahına gelmiş geçmiş en büyük felaketlerden biriyle gözlerini açtı. Yangının denizden esen her zamanki rüzgârın yönüne göre, günümüzdeki ‘Çankaya’ üzerinden Türk-Müslüman mahalleri olan ‘İkiçeşmelik’ ve ‘Kadifekale’ye yayılması beklenmişti. Beklenen yönün tersinde esen rüzgârsa, ‘Kordon’ taraflarının alev almasına neden oldu.
‘Ermeni Mahallesi’ olan ‘Basmane’de başlayan yangın, 2 milyon 600 bin metrekarelik bir alanda 20 binden fazla ev ve iş yerini yok etmişti, kentin yarısından fazlasını küle çevirmeden de sönmedi.
Başta da dediğimiz gibi akla ilk gelen İzmir‘i, kaçan Yunanlıların yaktığı fikri olmuştu. Öte yandan Türk birliklerinin işgale son verdiği 9 Eylül’den sonra kentte hiçbir işgal kuvvetinin kalmaması ve kaçarken yaktıkları yerlerin de çoktan sönmüş olması bu düşüncenin havada kalmasını sağlıyordu.
15 Eylül’de ‘New York Times’ gazetesi, İzmir’i yakanların Türkler olduğunu iddia etmişti, ancak Avrupa gazetelerinde Yunanlıları suçlayan yayınlar sayıca fazlaydı.
Gazeteci-yazar Falih Rıfkı Atay “Gâvur İzmir karanlıkta alev alev, gündüz tüte tüte yanıp bitti. Yangından sorumlu olanlar, o zaman bize söylendiğine göre, sadece Ermeni kundakçıları mı idi? Bu işte ordu komutanı Nurettin Paşa’nın hayli marifeti olduğunu söyleyenler çoktu.” diyerek alenen suçu Nurettin Paşa’ya atmıştı.
İsmet İnönü de önce “Nereden başladı, kim başlattı bilmiyorum.” dese de sonrasında Falih Rıfkı’yı destekleyen açıklamalarda bulunmuştu.
“Yunanlılara karşı girişilen son harekâtta 1. Ordu komutanlığına getirilen Nurettin Paşa’nın vukuat listesi kalabalıktı, İzmit’te gazeteci Ali Kemal’in linç edilmesinden sorumlu tutulmuş, Kuvayı Milliye askerlerinin İzmir‘e girdiği gün de Rum başpiskoposun katlinde rol oynamıştı.” diyerek içten içe Nurettin Paşa’dan şüphelendiğini herkese hissettirmişti.
Gazi Mustafa Kemal ise yangınla ilgili olarak gönderdiği bir telgrafta İzmir’i yakanların kati surette Türklerin olamayacağından bahsetmişti.
Ayrıca Fransız Amiral Dumesnil’in 16 Eylül’de “Yaptığımız soruşturmada yangının Türkler tarafından çıkartıldığını doğrulayan bir sonuç yok.” demesi de tüm okları Yunanlılara ve Ermenilere çevirdi.O dönem kışkırtılan Ermeniler de, sık sık ayaklanma çıkararak etrafı yakıp yıkmıştı. Üstüne bir de yangın ‘Ermeni Mahallesi’nde çıkınca onlardan da şüphelenilmişti.
Türklerin yapmadığına dair bir diğer düşünceyse ticaret şehri olan İzmir’de, ticari bölgelerin yanmış olmasının Türklerin lehine olmamasıydı.
Kısacası “Kim yaktı?!” davası bir türlü kapatılamadı. Dünya genelinde sürekli tartışma konusu olmaya devam ederek günümüze kadar geldi. Daha da uzun yıllar sürecek gibi gözüküyor…
İlk yorum yapan siz olun