Ermenilerin asırlardır kutladığı bu yortu araştırıcılar tarafından çeşitli efsanelere ve anlatımlara bağlanır, bunlardan biri de, Hazreti Nuh’un Gemisi ve Sel Tufanı efsanesi anlatımıyla ilişkilendirilendir. Bu yortu günü, Ermeniler tüm ibadethanelerini ve kiliseler rengârenk çiçeklerle ve güllerle süslerler: Belki de bu nedenle, halk, bu bayramı halk diliyle VARTAVAR (Su Bayramı) adı ile tanır, oysa bu yortu-bayramın geçmişi Hıristiyanlık öncesi paganizm devrine dayanır ve çeşitli efsanelere bağlanır. Ermenice’de ”Vart=Gül”, ”Var= Saçan, Yayan ” anlamında kullanılır, ancak, birçok dilbilimcilere göre bu iki kelime Farsça kaynaklıdır: Vartavar günü Ermeniler birbirlerini ıslatırlar, suya atarlar, güvercinler uçururlar, şenlikler ve eğlenceler düzenlerler. Bazı araştırmacılar, Ermeni yaşamında, asırlardır gelenek olan bu yortu-bayram alışkanlıkların, Nuh Hazretlerinin, sel tufanı sonrası kurtulan ailesi ve kendi adına Tanrıya şükranlarını sunduğu günü, yağan yağmuru ve ıslanan çiçeklerden yayılan gül kokusunun yaratığı hareketliliği, doğanın ve yaşamın canlılığı, sürekliğini anlatan güvercin uçurmasını anımsattığını ve Nuh’un tufan sonrası günü simgelediği söylerler.
Bazı araştırmacılar ise, bu yortunun kutlanış tarihinin sıcak yaz aylarına rastlaması, yaz aylarında tabiatın ve insanların su ihtiyaçlarının diğer aylara kıyasla daha fazla ihtiyaç duymalarına ve bu nedenle de, pagan döneminde insanların yaz aylarında topluca pagan tanrılarına ”Su Duası” sunmalarına bağlamaktadırlar:
Bazı ermeni araştırmacılar ise ”Vartavar” yortusunun tarihi belge ve verilere dayanarak, pagan döneminde Ermeni mitolojisinde ”SEVGİ ve GÜZELLİK” tarıçası olan Astghik’in diğer adı ”VARTAMAD”a(Gül Parmağı) bağlayıp , bu kelimenin kökü ”VART” kelimesinden yola çıkarak ,insanların birbirlerin ”Gül” veya ”Gül Suyu” armağan etme alışkanlığının doğduğunu söylerler :
Diğer bir görüş ise, bir ejderha tarafından kaçırılan tanrıça ASTGHİK, güç ve kudret simgesi sevgilisi VAHAKN tarafından, ejderhanın elinden kurtarılışının mis kokulu güller ve gül suyu ile karşılanması ve kutlanışı töreninin simgesel olarak tekrarlanışına bağlanmaktadırlar.
Günümüzde kutladığımız Ermeni Bayramların ve yortuların bir çoğunun tarihsel geçmişinin Hıristiyanlık öncesi antik dönemlere, pagan devrine dayandığı bilinmektedir, Ermeni ulusunun 301 yılında Hıristiyanlığı resmen devlet dini olarak kabulünden sonra, halkın alışkanlığı ve geleneklerine bağlılığı göz önüne alınarak, Hıristiyanlık öncesinden kalan yortu, bayram, alışkanlık, anane, geleneklerin hepsi de Hıristiyanlık dönemine uyarlandı ve halk tarafından da özümsendi: Antik dönemlerden beri kutlanan VARTAVAR yortusu, Hıristiyanlıkla birlikte (BAYDZARAGERBUTYAN DİAYRN MERO HISUS KRİSDOSİ=) İsa Mesih’in Suret Değiştirmesi (İzzet Yortusu)ile bütünleşti ve özdeşleştirildi. Pagan döneminde halk tarafından özümsenen ve benimsenen bazı gelenekler ve alışkanlıklar günümüzde de Ermeni yaşamında yerlerini korumuşlardır: Bu geleneklerden biri de ”VARTAVAR” gelenekleridir.
Vartavar’da Ermeniler, özel dini kutlamaların yanında sivil törenlerle de yortuyu kutlamaktadırlar: Örneğin Su oyunu, insanların birbirini ıslatma geleneği, gül veya gül suyu armağan etme geleneği, güvercin uçurtma geleneği gibi alışkanlıklarla kutlanır.
Anlatımlara göre, sevdikleri kızlara evlenemeyen gençlerin, Vartavar yortusunda, geleneksel olarak uçurduğu güvercinler, eğer 3 kere sevdikleri kızın evinin yakınından ve üstünden geçerse, o senenin sonbaharında sevdikleri kızla evleneceklerini inanırlardı: Muşlu Ermeniler Vartavar gecesi ”Suların Bollaştığına ve Coştuğuna” inanırlar, bir gün önceden çeşmelere, dağlardaki su kaynaklarına, su arklarına koşarlar ve oralara inanç gezisi düzenlerlerdi, kaynaktan ve çeşmeden ,ilk suyu alanın hayal ve tüm isteklerinin gerçekleşeceğine, hasatlarının bollaşacağına inanırlardı.
Eski dönemlerde ,üzüm kutsanmadan yenilmediği gibi, elma da Vartavar olmadan yenilmezdi: Eski dönemlerde halk ”Vartavar” bayramını aynı zamanda, ”Elma Bayramı” olarak da adlandırıldı: Vartavar’ın arefe günü Cumartesi gecesi Ermeni gençleri acık havada toplanır, ateş yakar kuzu, geyik, keçi gibi hayvanlar pişirir, daha sonra ateşin külünde ”Elma” pişirirler, senenin ilk elmasını Vartavar’ın arefe gününde yerler ve sabahlara kadar şarkı söyleyerek ateşin etrafında dans ederek eğlenirler, bayramı kutlarlardı. Geçmişte bu gelenek bağlamında, bazı Ermeni yerleşim bölgelerinde ”Elma” Vartavar yortusunun simgesi olmuştu, hatta Vartavar yortusuna, ”Elma Bayramı” da denirdi:
İncil yazarlarından Matteos bu yortuyu dinsel açıdan şöyle izah eder : ”İsa Mesih, yanında bulunan Musa ve İlyas Peygamberlerin eşliğinde, çıktığı yüksek dağin tepesinde, nurlu yüzlü, birden güneş gibi aydınlanır gözleri kamaştıran eşsiz bir güzellikte bembeyaz giysileriyle gözleri kamaştırır, İsa Mesih bu durumu ile çevrede bulunun üç havarisine (talebesine) görünürken, etrafını saran bulutların içinden <<BENİM SEVGILI OĞLUM BUDUR,ONDAN MEMNNUM>> şeklindeki ilahi bir ses duyulur” : Bu olgu, Hıristiyan dünyasında asırlardır ”İsa’nın Suret Değiştirme ve İzzet Yortusu ”olarak kutlamaktadır:
Bu bayram bu sene 8 Temmuz 2018 Pazar gününe rastlamaktadır ve Ermeni dünyasında dini özel ayin- törenlerle ve cismani çeşitli şölenlerle kutlanır, bugün aynı zamanda Vartavar, Vartkes, Vartuhi, Varteres,Varteni, Vartanuş, Vartiter, Vart, Nıvart, Lusvart, Sırvart, Baydzar, Roza, Badrig adını taşıyanların isim günüdür. İsim günleri kutlu olsun.
Dr.med.Sarkis Adam
Temmuz 2018
İlk yorum yapan siz olun