ԵՐԵԽԱՅԱԿԵԴՐՈՆ ՄԱՆԿԱՎԱՐԺՈՒԹԻՒՆ

Եւրոպայի հայկական դպրոցներու եւ ընդհանրապէս սփիւռքահայ համայնքներու հայախօսութեան մարտահրաւէրը յարատեւ քննարկման առարկայ կը դառնան զանազան հարթութիւններու վրայ։ Փարիզի արուարձաններէն Ալֆորվիլի «Սուրբ Մեսրոպ-Արապեան» վարժարանին մէջ անցեալ կրթական շրջանին տեղի ունեցած է Եւրոպայի հայկական վարժարաններու հայերէնի ուսուցիչներու վերապատրաստութեան սեմինար մը, որ եղած է Լիզպոնի «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական համայնքներու բաժանմունքին նախաձեռնութիւնը։ Փարիզի «Նոր Յառաջ»ը այս կապակցութեամբ գրած է, որ սփիւռքի արեւմտեան ափերու հայկական համայնքները Հայաստանի անկախութենէն ի վեր հայախօսութեան առումով տեղատուութեան մէջ կը գտնուին։ Արեւմտահայերէնը տակաւին արմատ չնետած՝ Հայաստանէն արեւելահայախօսներու զանգուածային արտագաղթը լեզուային նոր իրավիճակ մը ստեղծած է, չըսելու համար լեզուային խառնարան մը, ուր հայերէնի ուսուցումը, հայերէնի ուսուցման համակարգը այս իրականութիւնը բնաւ չէ մարսած։ Թերեւս, արեւմտահայերէնի ուսուցման արդիականացումը նախաքայլն է այս հարցը դպրոցական մակարդակի վրայ քննարկելու եւ լուծումներ գտնելու համար։

Ալֆորվիլի այս սեմինարին կապակցութեամբ վերոյիշեալ թերթին մէջ լոյս տեսած է երկձայն հարցազրոյց մը, որ կատարուած է հիւրընկալ վարժարանի հայերէնի ուսուցման պատասխանատու Նորա Սարաֆեան-Թաշճեանի եւ Լիզպոնի «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական համայնքներու բաժանմունքի հայերէնի ուսուցման պատասխանատու Անի Կարմիրեանի հետ։ Ստորեւ կ՚արտատպենք «Նոր Յառաջ»ի գլխաւոր խմբագիր Ժիրայր Չոլաքեանի կողմէ կատարուած այս շահեկան տեսակցութիւնը։

*

-Եւրոպայի հայկական վարժարաններու հայերէնի ուսուցիչներուն վերապատրաստութեան երկրորդ սեմինարն է, որ տեղի ունեցաւ Փարիզեան շրջանի Ալֆորվիլի «Սուրբ Մեսրոպ-Արապեան» վարժարանին մէջ։ Ինչպէ՞ս ծագեցաւ այս ծրագիրը իրականացնելու գաղափարը։

-(Ն.Ս.Թ.) Մեր դպրոցներուն մէջ արեւմտահայերէնի ուսուցման եւ փոխանցման մտահոգութիւնը նոր չէ։ Նման համախմբումներ առիթ կը ստեղծեն փոխլսումներու, քննարկումներու եւ վերլուծումներու ճամբով կրթական համակարգը այժմէականացնելու եւ ներկայ կեանքի պայմաններուն համընթաց պահելու։ Եւրոպայի տարածքի հայկական վարժարաններուն հայերէնի ուսուցիչներուն համար կազմակերպուած այս սեմինարը երկրորդն է իր տեսակին մէջ։ Ամէն ծրագրի նման, այս մէկը եւս պահանջ մը, բաց մը լրացնելու գործնական քայլ մըն է։

-(Ա.Կ.) «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական բաժանմունքը տասը տարիէ ի վեր յարատեւ ձեւով Լիբանանի, Ֆրանսայի, Յունաստանի, Գանատայի, Միացեալ Նահանգերու, Արժանթինի, Պոլսոյ եւ այլ գաղութներու ուսուցիչներու եւ տնօրէնութիւններու կողքին կ՚աշխատի եւ իրենց հետ ու իրենց ուղղուած զանազան մանկավարժական ծրագրեր կը մշակէ։ Բնականաբար, կ՚աշխատակցինք նաեւ արեւմտահայերէնի զարգացման ի նպաստ ջանք չխնայող զանազան կառոյցներու հետ։

2020-ի աշնան սկսանք նաեւ առցանց հարթակ մը, ուր կը կազմակերպենք նորարար մանկավարժական նիւթեր շօշափող առցանց հանդիպումներ։ «Ուսհարթակ»ի հանդիպումներուն կը հետեւին սփիւռքի չորս ծագերէն մասնակիցներ։ Տարիներու ընթացքին վստահութեան վրայ հիմնուած ամուր կապերու արդիւնքն են նաեւ այս ծրագրերը։ Անոնց պահանջներէն մեկնելով սկսաւ գործնականօրէն եւ միասնաբար աշխատելու ընթացքը։ Այսպէս է նաեւ, որ Եւրոպայի միօրեայ վարժարաններու երկու սեմինարաշխատանոցներ տեղի ունեցան. մէկը՝ 2022-ին Զաւարեան ազգային վարժարանի (Քոքինիա, Յունաստան) եւ միւսը՝ 2023ին Սուրբ Մեսրոպ-Արապեան վարժարանի (Ալֆորվիլ, Ֆրանսա) պատերէն ներս, տասն ամիս տարբերութեամբ։

-Ի վերո՞ւստ մտածուած ծրագիր մըն է, թէ հայերէնի ուսուցիչներէն եւ կամ տնօրէնութենէ պահանջուած։ Թերեւս ալ ծնողներէ՞ կամ աշակերտներէ՞։

-(Ն.Ս.Թ.) Թերեւս բոլորը միատեղ. հայերէնի դասաւանդման մեթոտաբանական լուծումներուն շուրջ քննարկումներ կատարելը բոլոր մակարդակներուն շօշափուած նիւթ մըն է եւ լուրջ մարտահրաւէր։ Այդ պատճառով՝ նման հանդիպումներ լաւագոյն վայրն են՝ վերոնշեալ հարցերը սեղանին վրայ դնելու, տարբեր տեսակէտներ եւ փորձառութիւններ լսելով հարստանալու, նոր մեկնարկներու եւ փոփոխութիւններու ընթացք տալու։

-(Ա.Կ.) Պահանջը ստեղծելու հարց մըն ալ կայ, մինակութեան եւ մասամբ յուսալքման սահմաններէն դուրս ելլելու խնդիր մը։ Հանդիպումները շարժումի վերածելու միտում մը։ Ուսուցիչները միշտ վերապատրաստման պահանջը կը զգան։ Բնականաբար, հայերէն լեզուին կամ սփիւռքեան պայմաններուն յատուկ երեւոյթ մը չէ սա։ Աշխարհի բոլոր երկիրները շարունակ վերապատրաստման ծրագրեր կը հրամցնեն իրենց ուսուցիչներուն՝ այժմէականացնելու նպատակով իրենց դպրոցական համակարգը։ Հայերէն լեզուի ուսուցիչները յաճախ լքուած են, չունին այդ կարելիութիւնը կողք-կողքի գալու, զիրար լսելու, փորձառութիւններ փոխանակելու, նոր ճամբաներ փնտռելու։ Մեր նպատակն էր, ուրեմն, ստեղծել միջավայր մը, ուր կարելի ըլլար այդ պակասը գոցել. արդիական մօտեցումով՝ ուսուցիչներուն առիթ տալ շարունակական ձեւով ներկայ ըլլալու, խմբային ուժ մը կազմելու, հաղորդակցելու, նաեւ միասին աշխատելու եւ այս բոլորը հաճոյքով վայելելու։

-Այս ծրագիրը նախատեսուած է Եւրոպայի հայկական վարժարաններու հայերէնի ուսուցիչներուն համար։ Անցեալ տարի սկսաք Յունաստան, այս տարի Փարիզ։ Ինչպէ՞ս կը գնահատէք մասնակցութիւնը։

-(Ն.Ս.Թ.) Այս անգամ մասնակցող ուսուցիչներուն թիւը գրեթէ կրկնապատկուեցաւ՝ տրուած ըլլալով, որ Փարիզ քաղաքի եւ անոր շրջակայքի միօրեայ վարժարաններն ալ բերին իրենց մասնակցութիւնը։

-(Ա.Կ.) Մթնոլորտը խանդավառ էր, դրական, աշխոյժ։ Նախորդ հանդիպումին մասնակցողները անհամբեր կը սպասէին միասին ըլլալու, միասին աշխատելու նոր առիթի մը։ Եւ տարւոյն ընթացքին կապի մէջ մնացին, իրենց փորձառութիւնները փոխանակեցին։ Շատեր իրենց աշխատելու ձեւին մէջ նորութիւններ ներմուծած էին, նաեւ այդ մասին իմաց տալու անհրաժեշտութիւնը կը զգային։

-Ուսուցչական ասպարէզը ի՞նչ պատկեր կը պարզէ, կոչումներ կա՞ն։ Ասպարէզը գրաւչութիւն ունի՞։ Եւրոպահայութեան մէջ խնդրին գիտակցումը ի՞նչ աստիճանի է։

-(Ն.Ս.Թ.) Հայերէն դասաւանդող ուսուցիչի կարիքը կը զգացուի ամէնուրեք։ Եթէ կը հաւատանք, որ հայապահպանման հիմնական առաքելութիւններէն մէկը վստահուած է հայ ուսուցիչին, ապա պէտք է հաւաքական գիտակցութիւն եւ ճիգ՝ սատար կանգնելու այս ասպարէզին։

-(Ա.Կ.) Այո՛, նոյն պահանջը բոլորին համար ի զօրու է, ո՛չ միայն հայերուն։ Բայց կան երկիրներ, ուր ուսուցիչին հանդէպ յարգանքը աւելի զգալի է՝ քան այլուր. օրինակ՝ Ֆինլանտիա։ Ինչ որ կը նշանակէ, թէ երախային հանդէպ յարգանքն ալ աւելի զգալի է։ Խնդիրը միշտ երեխայակեդրոն դաստիարակութիւն մը ջամբելն է, որպէսզի կատարուած աշխատանքը իմաստ մը ստանայ վերջապէս, ինչ որ, իր կարգին, վերապատրաստութիւն կը պահանջէ կանոնաւոր ձեւով։ Միասնաբար աշխատելով, իրենց աշխատանքին գեղեցիկ արդիւնքները տեսնելով ուսուցիչները անտէր չեն զգար։

-Այս ծրագրին մասնակցելու համար դպրոցի եւ խնամակալութեան արտօնութիւնը անհրաժե՞շտ է, թէ ուսուցիչները ազատօրէն անձնական նախաձեռնութեամբ կը դիմեն։

-(Ն.Ս.Թ.) Դպրոցներու տնօրէնութիւններուն դիմեցինք այս հանգրուանին եւ իրենք փոխանցեցին իրենց կողմէ նշանակուած մասնակիցներուն անունները։

-(Ա.Կ.) Մինչ այդ ըսենք, որ «Ուսհարթակ»ի առցանց հանդիպումներուն մասնակցութիւնը ամբողջովին ազատ է ու կանոնաւոր կերպով հետեւելու որոշումը անձնական նախաձեռնութիւն է։ Ֆրանսայի հանդիպումը, ինչպէս անցեալ տարուան Յունաստանինը, մեթոտները միասնաբար տեսնելու եւ կիրարկելու առիթը ընծայեց։ Առցանց սեմինարը եւ այս դէմ առ դէմ հանդիպումները զիրար կ՚ամբողջացնեն խորքին մէջ։

-Երեխայակեդրոն մանկավարժութիւնը յատուկ մօտեցում մըն է, որ նոյնիսկ ֆրանսական դպրոցներու մէջ չէ տարածուած։ Որքանո՞վ այս ծրագիրը ընդունելութիւն կը գտնէ դպրոցներէն ներս։

-(Ն.Ս.Թ.) Կրթական համակարգը ուրիշ բնագաւառներու նման մասնակից է ընկերային կեանքի զարգացումներուն։ Ուստի, ժամանակի պահանջ կը դառնայ նոր ոճերու կիրարկումը նաեւ դպրոցներէն ներս։ Երեխայակեդրոն մօտեցումով երեխան գործուն մասնակցութեամբ կը հետազօտէ եւ կը կազմաւորէ իր գիտելիքները, կը բարելաւէ իր հմտութիւնները։ Մանկավարժական այս մօտեցումով կարգապահական, հրահանգներով առաջնորդուող դասաւանդութիւնը կը փոխարինուի հետաքրքրական միջավայր մը ստեղծելու աշխատանքային ձեւով։

-(Ա.Կ.) Ճիշդ է, որ Ֆրանսայի մէջ այս մօտեցումը ընդհանրապէս յառաջդիմական երանգներ ունի, մինչեւ իսկ յեղափոխիչ հանգամանք մը։ Բայց կարեւոր է նաեւ ու մանաւանդ՝ մե՛ր պարագային։ Ըսեմ կարճ ու կտրուկ, մէկ նախադասութեամբ. խնդիրը հայերէն սորվիլը չէ, հայերէնո՛վ սորվիլն է, հայերէնո՛վ բացայայտելն է աշխարհն ու ինքզինք։ Հայերէնով կազմուիլն է՝ որպէս անձնաւորութիւն։ Հայերէնո՛վ մասնակցիլն է աշխարհի թոհուբոհին։ Ա՛յդ է, որ պիտի սորվեցնէ դպրոցը։ Պիտի սորվեցնէ դուրս ելլել դպրոցէն։ Պիտի սորվեցնէ իմաստաւորել եւ արդիւնաւորել երկլեզուութիւնը։

-«Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական բաժանմունքի ծրագիրը վերապատրաստման ծրագիր է։ Այսօր, ընդհանրապէս, ինչպէ՞ս կը պատրաստուի հայերէնի ուսուցիչ մը։

-(Ա.Կ.) Երկար տարիներէ ի վեր ուսուցիչներու վերապատրաստման ուղղութեամբ ծրագրեր մշակած է բաժանմունքը։ Պէյրութ՝ Հայկազեան համալսարանը եւ Լիբանանի Ամերիկեան համալսարանը, Փարիզ՝ ԻՆԱԼՔՕ-ն (Ֆրանսայի Արեւելեան լեզուներու եւ քաղաքակրթութիւններու ազգային կաճառ). ահաւասիկ երեք հաստատութիւններ, որոնց հետ վերապատրաստման ծրագրեր մշակած ենք տարիներու ընթացքին։ Պէյրութ՝ Լիբանանի ուսուցիչներուն ուղղուած են այդ ծրագրերը, իսկ ԻՆԱԼՔՕ-ի պարագային՝ Զարմանազան ամառնային ճամբարի մասնակիցներուն, որոնք սփիւռքի զանազան գաղութներէն կու գան։ Ամերիկայի պարագային Արեւելեան եւ Արեւմտեան Ուսումնական խորհուրդներուն եւ Արժանթինի Հայկական հաստատութիւններու ընկերակցութեան հետ աշխատակցած ենք։ Բոլորը իրարու կապուած օղակներ են։ Վերապատրասման ծրագրերուն յղացման աշխոյժ մասնիկները յաճախ իրե՛նք՝ ուսուցիչներն են։ Ձեռքձեռքի աշխատանքը շատոնց սկսած է եւ բաւական ճամբայ կտրած ենք արդէն իսկ։

-(Ն.Ս.Թ.) «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական բաժանմունքը ունի հայերէնի ուսուցիչներու վերապատրաստման բազմաթիւ ծրագրեր, որոնց ծիրին մէջ պէտք է դիտարկել սոյն սեմինարը։ Օրինակի համար, հերթական դրութեամբ երրորդ տարին ըլլալով կը շարունակուի «Ուսհարթակ»ը, որ ուսուցիչներուն կը փոխանցէ մանկավարժական, հոգեբանական, ստեղծագործական գիտելիքներ եւ գործիքներ։ Ահաւասիկ այստեղ պէտք է յիշել «Զնտուկ» շտեմարանը, որ կը բովանդակէ արեւմտահայերէնով բծախնդիր եւ մասնագիտական չափանիշներով պատրաստուած մանկավարժական գործիքներ։

-Ի՞նչ են մինչեւ հիմա հանրութենէն եկած արձագանգները, աւելին՝ արձագանգ կա՞յ, թէ անտարբերութիւն է կամ սպասման վիճակ՝ տեսնելու, թէ ի՞նչ պիտի ըլլայ վերջը։

-(Ն.Ս.Թ.) Ամենէն վստահելի արձագանգը երախային ժպիտն ու մասնակցութեան եռանդն են։ Ամէն փոփոխութիւն ժամանակի եւ համբերութեան կը կարօտի: Այս սեմինարի ծիրէն ներս հանդիպում մը կատարեցինք նաեւ ծնողներուն հետ՝ ներկայացնելու եւ ծանօթացնելու համար մանկավարժական նոր մօտեցումներն ու միջոցները։ Վերջապէս, ծնողին եւ ուսուցիչին միջեւ կապը եւ անոնց ներդաշնակ գործակցութիւնը կարեւոր հիմքեր են երախային կազմաւորումի յառաջընթացին մէջ դրական զարգացում ապահովելու համար։

-(Ա.Կ.) Էական կէտ մըն է այստեղ շօշափուածը ու ես ալ իմ կարգիս կ՚ուզեմ ընդգծել հետեւեալը. մեր աշխատանքը կ՚իմաստաւորուի իր շարունակականութեամբ, ընթացքի մէջ ըլլալու իրողութեամբ։

-Որքանո՞վ այս ծրագիրը կը յարմարի տեղական՝ ֆրանսական կամ յունական կրթական ծրագրին։

-(Ն.Ս.Թ.) Իբրեւ Ֆրանսայի մէջ գործող երկլեզու դպրոցի պատասխանատու՝ կ՚ուզեմ ընդգծել, որ կրթական ծրագիրը եւ անոր մատուցման մարտավարութիւնը պէտք է իրարմէ տարանջատել։ Կ՚օգտուինք ֆրանսական ծրագրին բովանդակութենէն՝ հետեւելով մանկավարժական նոր ոճերու թելադրանքներուն, որոնց շնորհիւ իւրաքանչիւր երեխայ առիթ կ՚ունենայ կազմաւորելու իր անհատականութիւնը եւ ինքնուրոյն զարգացումը։

-(Ա.Կ.) Պէտք է մեկնիլ երախայէն, նկատի առնել անոր յունական կամ ֆրանսական կրթական միջավայրէն ներս արդէն իսկ ամբարած ընդհանուր զարգացումը, դպրոցական գիտելիքները, կեանքի փորձառութիւնը եւ հետաքրքրութիւնները՝ այդ բոլորը հայերէնով ալ զարգացնելու ճամբաներ գտնելու համար, աշխարհը հայերէնով ալ յայտնաբերել կարենալու համար, «երկու լեզու, մէկ աշխարհ» ստեղծելու համար։ Ահաւասի՛կ հրամայականները։ Երկլեզուութիւնը հարստութիւն է։ Մեզի կը մնայ զարգացնել բոլոր ընդունակութիւնները, որոնք էական են. տարբեր տեսանկիւններէ դիտելու ու մեկնաբանելու կարողութիւնը մարզել, քննադատական մտածողութիւնը զօրացնել, աշխարհահայեացքը ընդլայնել, յիշողութիւնը եւ զգայարանները աշխոյժ պահել, համամարդկային ընդհանուր գիտութիւնը անընդհատ զարգացնել հայերէնի ընդմէջէն։ Հայերէնը տեղական լեզուի կողքին պէտք է խաղայ ամենալայն իմաստով զարգացման լեզուի մը դերը. լեզուի մը, որ կը բանայ տուեալ երկրին մէջ կիրարկուած կրթական ծրագրերուն գոց պատուհանները, կը փոխանցէ սորվելու եւ աշխարհին բացուելու հաճոյքը։ Հայերէնը իբրեւ միջոց եւ ո՛չ իբրեւ նպատակ տեսնելու պարագային բոլոր դռները բաց են մեր առջեւ։

-Ընդարձակ եւ համապարփակ ծրագիր մըն է, գանձատրումը ինչպէ՞ս կ՚ապահովուի։ Միայն «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի՞ կողմէ է, թէ լրացուցիչ այլ աղբիւրներ ալ կան։

-(Ն.Ս.Թ.) Հիմնական եւ գլխաւոր օժանդակութիւնը տրամադրուեցաւ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական բաժանմունքին կողմէ, իսկ սոյն աշխատանոցին կազմակերպման նեցուկ կանգնեցան նաեւ «Սուրբ Մեսրոպ Արապեան» վարժարանի խնամակալութիւնը, տնօրէնութիւնը, պաշտօնէութիւնը, ուսուցչակազմը, շրջանաւարտները, ծնողները, ինչպէս նաեւ Ս. Պօղոս Պետրոս եկեղեցւոյ հոգաբարձութիւնն ու տիկնանց յանձնախումբը։ Կային բազմաթիւ եւ բազմապիսի կազմակերպական աշխատանքներ, որոնց շուրջ համախմբուեցան գաղութէն նուիրեալ անձեր եւ ամենայն համեստութեամբ նպաստեցին այս ծրագիրի հեզասահ ընթացքին։ Յատուկ շնորհակալութիւն նաեւ Ալֆորվիլի Հայ մշակոյթի տան եւ յատկապէս՝ Ալֆորվիլի քաղաքապետ Լիւք Քարվունասին եւ երեսփոխան Իզապէլ Սանթիակոյին, որոնք բարոյապէս եւ գործնապէս քաջալերեցին սոյն նախաձեռնութիւնը։

-(Ա.Կ.) Ինչպէս նշեցինք արդէն իսկ, արեւմտահայերէնի զարգացումը «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկի Հայկական բաժանմունքին անցեալ եւ ապագայ գործունէութեան առաջնահերթութիւններէն մին է։ Բաժանմունքի տնօրէնին՝ Ռազմիկ Փանոսեանի վերջերս լոյս տեսած զեկոյցէն քաղելով՝ բաժանմունքի ապագայ գործունէութեան հիմնասիւներէն մէկը պիտի ըլլայ՝ երաշխաւորել արեւմտահայերէնի կենսունակութիւնը՝ հովանաւորելով լեզուի իւրացումի եւ ուսուցիչներու զարգացման ծրագրերէն՝ մինչեւ լեզուն ամրապնդող թեքնաբանական նախաձեռնութիւնները:

http://www.jamanak.com/content/լրահոս%2F27-06-2023-երեխայակեդրոն-մանկավարժութիւն