İbrani takvimine göre her yıl Kislev’in 25’ine denk gelen Hanuka bayramı bu sene tüm dünyada 18-26 Aralık 2022 tarihleri arasında kutlanıyor. Sizlerle Işıklar Bayramı Hanuka vesilesiyle bu bayramın tarihçesini, anlamını ve olmazsa olmaz tariflerimizi paylaşmaktan büyük bir keyif duyuyorum.
Etimolojik olarak Hanuka’nın İbranice’de kelime anlamı adamak, ithaf etmek, kutsamak (לַחֲנוֹך/חנך) anlamına geliyor. Neyi adamak diye içinizden düşünüyorsunuzdur; gerek İbranice dilinin derinliği ve kendi içindeki bağlantıları gerekse bayramların dil ile etkileşimi oldum olası beni etkilemiş, ilgimi çekmiştir.
Tarihsel olarak andığımız ve kutladığımız olay, dini ve kültürel gereksinimlerini baskı altında yaşamak zorunda kalan Yahudilerin milattan önce 2. yüzyılda Seleukos (Seleucid) İmparatorluğu’na karşı başarıyla sonuçlanmış başkaldırısıdır. Yunan ve Helenistik uygarlığının başlamasıyla Suriye toprakları bu medeniyetten etkilenmiştir. İkinci Tapınak zamanında bulunan altın Menora (7 kollu şamdan) her gün Kohen HaGadol (İkinci Tapınak dönemi Yahudiliğin baş dini görevlisi) tarafından yakılırdı. Yeruşalayim’i ele geçiren Yunanlılar putlar aracılığıyla tapınağın kutsallığına zarar vererek Tevrat öğrenme ve Şabat’a bakmanın yanı sıra, Menora yakımına da izin vermediler. Yahudiliğin sözü edilen başlıca gerekliliklerinden bir başkası olan erkek çocukların sünnetleri de ölümle cezalandırılacaktı. Zamanında Seleukos İmparatorluğuna bağlı Judea’yı geri almayı başaran Yahudi ordusu Makabiler başkaldırının sonunda yendiler. Tapınağı geri aldıklarında Menora’yı yakmak için temiz yağ yalnızca bir günlük vardı. Hanuka’nın mucizesi ile 1 günlük yağ, 8 gün dayandı.
Günümüzde dünyanın her yerindeki Yahudiler Hanukiya’da (9 kollu şamdan) yakarlar. Hanukiya’nın ortasındaki, diğerlerine göre daha yukarıda bulunan kola Şamaş (שמש, “Görevli”) ismi verilir ve bu kol her gün yanar ve diğer sekiz mumun yakılması için kullanılır. Bu yazıdaki kapak fotoğrafında daha az belirgin olan Şamaş genellikle öne çıkar. Hanuka bayramına özgü bir oyun da var: Sevivon. Topaca benzer ve her yüzünde bir İbranice harf bulunur. Bu harfler diasporada, נ (Nun), ג (Gimel), ה (Hei), ש (Shin)’dir; İsrail’de ise ש (Shin)’in yerini פ (Pei) alır. Bu mucizenin gerçekleştirdiği İsrail topraklarına atıfta bulunur, פ yani “Burada (פה)”. Bir inanışa göre Yahudi öğrenimini kısıtlayan halk çalışmak için daha ıssız yerlere, mağaralara geçerler. Yakalanmamak için de sevivon oynamaya başlamışlardır. Bir diğer adı da Dreidel (Yidiş) idir. Başka bir anlatıya göre, dreidel Ortaçağ Avrupa’sına dayanan “teetotum” kumar oyununun Yahudi versiyonudur. Kullanımının antik döneme de dayandığı söylenir. Diğer versiyonda aynı harfler bu sefer; נישט; nisht-hiçbir şey, גאַנץ; gants-tamamı, האַלב; halb-yarısı, שטעל אַרײַן ;shtel arayn-koymak [bu durumda para] anlamına gelir. Hem Dreidel hem de Sevivon, bahsedilen dillerde “dönmek”ten gelir.
Hanuka hikâyesinden çıkarabileceğimiz birçok öğreti var. Bunları günümüz dünyasıyla ilişki kurmak için mevcut araçlar olarak görüyorum. Aynı zamanda etrafımızda gerçekleşen sosyal; kültürel; dini; siyasal vb. birçok olaya bakış açımıza da yansıyabilen öğretiler olarak değerli bir yer taşıyor.“Öteki”nin hem günümüzde hem de tarih boyunca değişmesi gereken olarak görüldüğü durumlara atıfta bulunan çeşitli örnekler bulunuyor. Hanuka hikâyesinde, çevresine benzemeye zorlanan bir halkın hayatta kalma mücadelesini ve “kendi” olma uğruna direncini görüyoruz.
Hanuka’da yapılan tatlılar
Tarihçe ve felsefe kısmından tarif kısmına hızlı bir geçiş yapalım, biraz da ağzımız tatlansın. Hanukah genellikle Sufganiyot’la özdeşleştirilir. En sadesinden en gösterişli Sufganiyot’a kadar fazlasıyla seçenek bulabileceğimiz oldukça lezzetli bir tatlı Sufganiyot. Hanuka’nın gelişiyle benim de bayramın en can attığım kısımlarından biri. Şalom ArtıOnsekiz’den ekip arkadaşım Orli Güner’in tarifiyle “Genç Mutfak” köşemizde yayımlanan Sufganiyot tarifi de var ama burada da güzel bir Sufganiyot tarifi vermiş olalım:
Sufganiyot
Malzemeler: Ilık su |2 ajda (büyük boy) çay bardağı Kuru maya| 12 gr Şeker| 2 yemek kaşığı Sıvı yağ|1 kahve fincanı Yumurta|1 Adet
Vanilya|1 paket Limon kabuğu rendesi|İsteğe göre Un (elenmiş)|4,5 – 5 su bardağı
Sıvı yağ| kızartmak için Tercih ettiğiniz marmeladı kullanabilirsiniz|İç dolgusu için Pudra şekeri|üzeri için
Tarif:
1. Kuru maya, ılık su ve şeker ile açılır.
2. İçerisine yağ, yumurta ve limon kabuğu katılır, karıştırılır.
3. Homojen hale geldikten sonra vanilya eklenir.
4. Bu aşamada un kontrollü şekilde ilave edilmelidir.
5.Hamur kıvam alana kadar yoğurulur, yuvarlanır.
6. Üzerine un serpilir ve hava almayacak şekilde örtülerek (1 saat) mayalanmaya bırakılır.
7. Dinlenen hamur, unlanmış tezgâha alınır. Oklava yardımıyla açılır.
8. Bardak veya kalıp kullanılarak kesilir, şekillendirdikten sonra ikinci mayalama gerçekleştirilir. (30 dakika)
9. Kızartılmış derin yağ içerisinde renk alana kadar pişirilir.
10.Kâğıt havlu üzerine alınarak fazla yağından arındırılır.
11. Soğuduktan sonra, içleri istenilen marmelat ile doldurulur.
12. Pudra şekeri serpilerek servis edilir.
Bu tariften 30 adet Sufganiyot elde edebilirsiniz Görsel kaynakları (1-2, soldan sağa): 1) https://chicago.eater.com/maps/best-sufganiyot-hanukkah-jelly-doughnuts 2) https://debbestfood.com/2020/12/05/israel-sufganiyot-guide-hanukah-2020/
Sufganiyot Antakya’da pek yapılmaz. Onun yerine Antakya Yahudi geleneği olarak Hanuka’da Kerebiç tatlısı yapılır. Yazıyı Kerebiç tarifini vererek bitirelim:
Kerebiç
Malzemeler: Tereyağı|2 bardak Su| 1 Bardak Tuz| 1 çimdik Toz Şeker|2 yemek kaşığı Un|aldığı kadar
Kabartma tozu|1 paket
Ceviz|iç malzemesi için
Tarçın|iç malzemesi için
Tarif:
1.Bu malzeme ceviz büyüklüğünde parçalara ayrılır ve içli köfte yapar gibi incecik açılır.
2. İnce doğranmış ceviz ve tarçın karıştırılır.
3.Hamurun içine minik doğranmış ceviz tarçın harcından doldurulur ve kapatılır.
4. Tüm hamur bu şekilde yapılır 180 derece fırında yüzü pembeleşene kadar pişirilir
5.Antakya’ya özgü köpük (natef) denilen beyaz köpüğe batırılarak yenilir.
Afiyet olsun, Hag Hanuka Sameah!
Hanuka’nın ışıkları tüm dünyayı aydınlatsın ki biz de bir başka bayramda görüşelim…
Tarihsel ve dini bilgiler için yararlanılan kaynaklar:
- https://www.myjewishlearning.com/article/the-maccabean-revolt/
- https://www.chabad.org/holidays/chanukah/article_cdo/aid/603267/jewish/What-Is-a-Dreidel-Sevivon.htm
https://nehna.org/karanliktan-isiga-antakyada-hanuka-ve-kerebic/
İlk yorum yapan siz olun