Mesut Kara
1940’larda Türkiye’de kurulan 24 yapım şirketinin sadece ikisinin sahibi azınlıklara mensup sermayedarlardır. Bu sermayedarlar, 1947 yılında kurulan Elektra Film’in sahibi Yorgo Sarris ve 1948 yılında kurulan Işık Film’in sahibi Agop Fındıkyan’dır. Bu tarihlere kadar yapımevlerinin yanı sıra dağıtımcı firma sahipleri arasında da başı çekenler yine Avrupa kökenli yabancılar ve azınlık mensuplarıdır.
“1930’lu yılların başından itibaren sinema firmalarının büroları şimdiki ismi Yeşilçam Sokağı olan ve Türk sinemasının önemli bir dönemine ismini veren eski Devauux Sokağı’nda bulunuyorlardı. Bu sokakta 20th Century Fox Şirketi ve diğer yabancı sinema firmaları ile Türk ve Rumların işlettiği sinema firmaları vardı. 1930’lu yıllardan sonra sinema işletmeciliği alanında faaliyet gösteren azınlık mensubu sinemacılar azalmaya ve yerlerini yavaş yavaş Türk sinema işletmecileri almaya başlamıştır. Azınlık mensuplarının sinema alanından yavaşa yavaş çekilmeye başlamalarına delil olarak 1940’larda Türkiye’de kurulan 24 yapım şirketinin sadece ikisinin sahibinin azınlıklara mensup sermayedarlar olması gösterilebilir. Bu sermayedarlar, 1947 yılında kurulan Elektra Film’in sahibi Yorgo Sarris ve 1948 yılında kurulan Işık Film’in sahibi Agop Fındıkyan’dır. Bu tarihlere kadar yapımevlerinin yanı sıra dağıtımcı firma sahipleri arasında da başı çekenler yine Avrupa kökenli yabancılar ve azınlık mensuplarıdır.” (1)
Yalçın Lüleci ve Alparslan Nas’ın yazdıkları “Türk sinemasında azınlıklar” başlıklı makalede cumhuriyet döneminde film şirketi sahibi Rumlara örnek olarak şu isimler yer alır: “1930’a kadar Gaumont Şirketinin İstanbul’daki temsilcisi ve Atlas Film Şirketinin sahibi Tilemahos Spiridis, Jozef Kollaro, E. Grissos, Hristos Epaminondas. 1932 yılında, Türk meslektaşları ve bazı Levanten film ithalatçısı firmalarla birlikte Türkiye Sinema İthalatçıları ve Prodüktörleri Birliğini kuran Anas Kardeşler ve Antonis Apostolu. 1946 yılında, Anas Kardeşler ve Antonis Apostolu ile birlikte Sinemacılar, Filmciler ve Türk Film Prodüktörleri Cemiyetinin kurucu üyeleri arasında yer alan Yorgos Sarris. Bunlardan, Yorgos Sarris, Elektra Film’in de sahibiydi. Vasilis, Anastasis ve Yordan Anas Kardeşler, Reks Film Şirketinin sahibi ve birkaç sinemanın işletmecisiydiler. Ayrıca Kostas Princis, Sümer Sinemasının Yöneticisi, Nikolaos ve Filotas Çangopulos Kardeşler ise Koçanga Film’in sahibi ve birkaç sinemanın işletmecisiydiler. Antony Stoll ismiyle sinema eleştirileri yazan ve haber/reklam filmleri hazırlayan Antonis Apostolu Ceylan Film’in sahibiydi. Bunların dışında sinemayla ilgili işler yapan Fedor Nazlıoğlu, Stefanos Poyrazoğlu, Yannis Mizancıoğlu, Lefter Mizancıoğlu ve Nikos Vasiliadis gibi Rum sinemacılardan bahsedilebilir. (a.g.y.)
Geçen haftaki yazımızda isimlerinden söz ettiğimiz gibi 1960’lı yıllarda Mask Film’de yapımcı ve yönetmen olarak çalışan ve asıl adı Kirkor Cezveciyan olan Kenan Pars, Memduh Ün’le 1951 yılında Yakut Film’i kuran Arşavir Alyanak, Koçanga Film’de yapımcılık yapan Aleko Aleksandru, Güven Film’de yapımcılık yapan Yoakim Filmeridis, Melek Film’in ortakları Şahan ve Kaçuni Kardeşler ile Berç ve yönetmenliğin yanında yapımcılık da yapan Aram Gülyüz ile Nişan Hançer gibi sinemacılar vardır.
İlk yıllarda filmlerde rol alan Aktör Kimon Spathopulos, Aktris Madam Kalitea, Madam Panagiota, Sinema Eleştirmeni Ahileas Salevras, Yaziadis Kardeşler, 1900’lerin hemen başında İstanbul’da film çeken Dimitris Mevaridis ve Sedat Simavi’nin yönettiği ve Türk sinemasının ilk konulu filmi olarak bilinen ‘Pençe’ ve ‘Casus’ filmlerinin görüntü yönetmeni Yorgos Siotis, Rum’dur.
“Onun dışında 1930’lardan sonra Türk sinemasında teknisyen, görüntü yönetmeni, ses mühendisi ve kurgu teknisyeni olarak çalışan azınlıklara mensup sinemacılar şunlardır: Kriton İlyadis, Yorgos İlyadis, İoakim Filmeridis, Manasi Filmeridis, Diamantis Filmeridis, Lazaros Yazıcıoğlu, Coni Kurteşoğlu, Avram Gugasyan, Mike Rafaelyan, Stavro Yuanidis, Kostas Psaras, Alekos, Aleksandru ve Markos Buduris. (a.g.y.)
YEŞİLÇAM’IN ‘AZINLIK’TAN OYUNCULARI
Sinemamızda azınlıktan oyuncular dışlayıcı, ötekileştirici nedenlerden, yaşanan baskılardan dolayı çoğunlukla etnik ve dinsel kimliklerini gizlemek, adlarını değiştirmek zorunda kalmışlardır. Kirkor Cezveciyan (Kenan Pars) “Türkiye vatandaşı Kenan Pars’ım. Ben bir Türk’üm. Türk olmanın anlamını hissediyorsan sen de Türk’sün.” demek zorunda hissediyordu kendini. “Türkiye Cumhuriyeti yurttaşı Ermeni Kirkor Cezveciyan’ım” diyebilmek ağır geliyordu. Onlarca yıllık dışlanmışlıkları, baskıları düşündüğümüzde.
Fakat Nubar Terziyan cesaretle kendi adını kullanmayı seçebiliyordu. Soyadı Alyanak olmasına rağmen, bir Ermeni tiyatrocuya ait Terziyan soyadını kullanmayı, o tiyatrocuyu seçmiş ve Ermeni kimliğini saklamamıştı. Tersinden bir durum da söz konusudur: Sonraki yıllarda Yeşilçam’a kral olarak damgasını vuran Ayhan Işık, Yıldız dergisinin açtığı yarışmada birinci seçilip oyunculuğa başladığında Işıyan olan soyadı “Ermeni sanılmasın” diye Işık olarak değiştirilir.
Çok sevdiğimiz birçok oyuncuyu etnik ve dinsel kimliğinden bağımsız Vahi Öz (Vahe Ozinyan), Sami Hazinses (Samuel Agop Uluçyan), Danyal Topatan (Ahmet Danyel Bayri). Selim Naşit, Adile Naşit (Adela Naşit) Kamer Baba (Kamer Sadıkyan) olarak tanıdık ve sevdik. Birçoğumuz onların Ermeni ya da Rum olduğunu bilmiyordu: bilseydi sevmezler miydi? (Selim ve Adela’nın annesi Amelya Hanım anne tarafından Ermeni, baba tarafından Rum’du)
Daha önce bu sayfada “Adile Işıyan, Kirkor Nubar” başlıklı bir yazı yazmıştım. İlgilisi linkten, arşivden okuyabilir.(*) O yazının girişinde şöyle yazmıştım: “Yeşilçam “Türk Sineması”ydı; hep öyle adlandırıldı, anıldı. İlk dönemlerinde “yerli sinema” diye de tanımlandı uzunca bir süre. Filmler yerli film (Türk filmi)-yabancı film (ecnebi filmi) diye tanımlanırdı.
“Türk sineması” olmasına, Türk filmi üretmesine karşın başlangıcında kamera arkası çalışanları gibi oyuncularının önemli kısmı da azınlıklardan oluşuyordu.
Haftaya devam edeceğiz…
(1) Türk Sinemasında Azınlıklar. Yalçın Lüleci, Alparslan Nas. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi Sayı:2 Haziran, Yıl: 2020
(*) https://www.evrensel.net/yazi/71636/adile-isiyan-kirkor-nubar
https://www.evrensel.net/yazi/90880/yesilcamin-azinlik-otekileri-2
Yorumlar kapatıldı.