Աներեւակայելի էր, որ Հայոց ցեղասպանութիւնից 100 տարի անց ապրող սերունդները շօշափելիօրէն կը զգանի՛նչ են նշանակում թուրքական վտանգն ու վայրագութիւնը: Այն, ինչ տեղի ունեցաւ արցախեան երրորդ պատերազմում, կարելի է համարել ուղղակի շարունակութիւնը մէկդարեայ վաղեմութեան իրադարձութիւնների կամ, աւելի ստոյգ, թուրքական ռասիստական, զաւթողական նկրտումների, որոնց ճանապարհին գուցէ թէ ամենաանհանդուրժելի երեւոյթը հայութեան գոյութիւնն է: Ա. Համաշխարհային պատերազմում պարտութեան ու կայսրութեան կործանման յորձանուտում յայտնուած Թուրքիայի համար անգամ գլխաւոր նպատակ էր մնում հայութեան բնաջնջումը: Ինչպէս ակնյայտ փաստերն են վկայում, երիտթուրքերին փոխարինած Մուսթաֆա Քեմալը ձգտում էր այդ գործն աւարտին հասցնել բնօրրանում ապրող արեւելահայութեան վերջին հատուածի բնաջնջմամբ, եւ միայն փոփոխուած աշխարհաքաղաքական իրողութիւնները խանգարեցին այդ ծրագրի իրագործմանը: Գլխաւոր հարցն այս դէպքում, ի հարկէ, ինքնանպատակ ատելութիւնը չէ, այլ այն իրողութիւնը, որ իր բնակութեան տարածքով եւ աշխարհաքաղաքական դիրքով հայութիւնը հիմնական խոչընդոտ էր նախնուաճուած երկրի ամբողջական թուրքացման ճանապարհին եւ ապա անանցանելի պատ էր փանթուրքիզմի եւ փանթուրանիզմի ճանապարհին: Որքան էլ արտառոց կարող է թուալ, անցած տասնամեակներին թուրքական պետական-քաղաքական եւ հանրային շրջանակներում ատելութիւնն ու անհանդուրժողականութիւնը հայութեան նկատմամբ շատ աւելի մեծ էին, քան` հայութեան ատելութիւնը թուրքերի նկատմամբ:
Երբ Հայաստանի այսօրուայ ղեկավարը փորձում է երեւոյթը բացատրել այնպէս, թէ կարծես յայտնի չէթշնամութիւնը ո՛ւմ մեղքով է ընթացք առել, ո՛վ առաջինը սկսեց, յետոյ ո՛վ ում պատասխանեց, նա կա՛մ երկրի ղեկավարի համար աններելի չափով տգէտ է, կա՛մ փորձում է ձեռնածութիւն անել ճշմարտութեան հետ ինչ-ինչ պղտոր նպատակներով:
Արեւմտահայութեան դուրսմղումը իր հազարամեայ բնօրրանից, սկզբում խաղաղտնտեսական, իրաւական եւ այլ ճանապարհներով, սկիզբ է առել դեռեւս 19-րդ դարի առաջին կէսին, իսկ նոյն հարիւրամեակի վերջին տասնամեակին որդեգրուել է արեւմտահայութեան ֆիզիքական բնաջնջման ծրագիրը, որը դարձել էր առհասարակ բնիկ փոքրամասնութիւնների տարածքները իւրացնելու թուրքական գործելակերպ: Այս ամէնը, ի հարկէ, պատմական անցեալ է, սակայն սկզբում միապետական կայսրութեան, այնուհետեւ հանրապետական իրարայաջորդ կառավարութիւնների համար ցեղապաշտական եւ նուաճողական գաղափարախօսութիւնը չփոխուեց: Եթէ փորձենք զուգահեռներ տանել, օրինակ, նացիստական Գերմանիայի հետ, ապա պէտք է փաստենք, որ նացիոնալ-սոցիալիստների անկումից յետոյ Գերմանիայում արմատախիլ արուեցին ֆաշիստական գաղափարախօսութիւնը եւ առհասարակ դրան առնչուող ամէն բան, անգամ խորհրդանշանների կամ գործող անձանց անունների շրջանառումը: Ֆաշիստական Թուրքիան երբեք չի հրաժարուել իր ռեւանշիստական եւ մարդատեաց վարդապետութիւնից, եւ ցանկացած նոր իշխանութիւն դառնում է դրա կրողը, կամ, աւելի շուտ, իշխանութեան յաւակնող ցանկացած ուժ յաջողութեան է հասնում հէնց այդ գաղափարների հետեւորդը լինելու շնորհիւ:
Ի՞նչ տարբերութիւն, օրինակ, հայակուլ Թալէաթի եւ արնախում Էրտողանի միջեւ: Թերեւսմիայն ժամանակային առանձնայատկութիւնը, որը թելադրում է համապատասխան գործելակերպ: Էրտողանը չի էլ թաքցնում, այլ ընդգծում է այդ ժառանգական կապը արժեւորելով երիտթուրք դահիճների յիշատակը, քայլ առ քայլ եւ բացայայտօրէն կենսագործելով նոր-օսմանիզմի կայսերապաշտական ծրագրերը, շարունակելով ներկայիս Թուրքիայի տարածքի բնիկ ժողովուրդների ինքնութեան դէմ ուղղուած անողոք պայքարը, իսկ հայերին ուղղակիօրէն անուանում է «մեր թրի մնացորդները»: Էրտողանը հարիւր տարուայ սպասումից յետոյ, նպաստաւոր պահն ընտրելով, կատարեց փանթուրքիզմի ծրագրի հերթական քայլըդառնալով Արցախի դէմ նոր պատերազմի գլխաւոր հովանաւորն ու կազմակերպիչը, Արեւելահայաստանի արեւմտեան Կարս միջնաբերդի անկումից ճիշդ հարիւր տարի անց գրաւելով արեւելեանՇուշի միջնաբերդը եւ ուղիներ հարթելով դէպի թուրքական երազանքի նպատակակէտերը Ռուսաստանի հարաւ եւ Կենտրոնական Ասիա: Ի դէպ, ոչ պատահականօրէն նա այս իրողութիւնների առիթով յիշեց երիտթուրք պարագլուխներից մէկի` Էնվերի անունը:
Այս բոլորը, ի հարկէ, յայտնի ու ակնյայտ իրողութիւններ են, սակայն անըմբռնելի է թւում, երբ այս ամէնի խորապատկերին Հայաստանի քաղաքական ղեկավարութիւնը տրամադրուածութիւն է դրսեւորումարմատապէս վերանայելու թշնամի զոյգ պետութիւնների նկատմամբ պետական դիրքորոշումը վերջիններիս հետ առեւտրական փոխյարաբերութիւններ հաստատելու եւ այդ նպատակով սեփական երկրով իր կողմից անվերահսկելի հաղորդակցական ուղիներ տրամադրելու հարցում: Արտառոց է թւում նաեւ, որ այս բոլոր երազանքներն ի յայտ եկան կործանարար պատերազմից անմիջապէս յետոյ եւ նոյն ժամանակ, երբ թշնամին դեռեւս տարածքային ու քաղաքական նոր բնագծեր նուաճելու ոգեւորութեան մէջ է, չի դադարեցնում սադրանքները, յաւակնութիւնների ու յոխորտանքի ցուցադրումը: Հայաստանի երիտասարդ իշխանութիւնների այս «համարձակ» գաղափարները միանգամի՞ց ծնուեցին, հայութեան ռազմավարական առաւելութիւնները կորցնելուց յետո՞յ, թէ՞ կարելի է տրամաբանական կապ տեսնել այս քաղաքականութեան ջատագով նոր ուժի իշխանութեան գալու պահից ձեռնարկած քայլերի մէջազգային աւանդական արժէքների, կրթական ու գիտական ազգային հայեցակարգերի վերանայումից եւ դրանց կրողների դէմ ձեռնարկուած արշաւից մինչեւ պատերազմի ժամանակ դրսեւորած անհասկանալի վարքը, անակնկալ պարտութիւնը եւ դրան հետեւած քաղաքական այս նոր կողմնորոշումները: Պատահակա՞ն է, որ դեռեւս յետպատերազմեան ծանր մթնոլորտում երիտհայերը սկսեցին մէկը միւսի ետեւից յայտարարել, որ մեր կողմից նախկինում ազատագրուած հողերը հայութեանը չեն պատկանել: Ի՞նչ նպատակով հնչեց երկրի ղեկավարի արտայայտութիւնը այն մասին, թէ տասնամեակներ առաջ Շուշին բացարձակ մեծամասնութեամբ ազրպէյճանաբնակ է եղել: Մի կողմ թողնենք այսպէս արտայայտուողներին քաջ յայտնի պատմական փաստը, որ նախկին ԼՂԻՄ-ին յարակից շատ աւելի ընդարձակ տարածքներ ռուսական իշխանութիւնների կողմից են նուիրաբերուել նոր մոգոնուած Ազրպէյճանին: Բոլոր այս արտայայտութիւնները նպատակ չե՞ն հետապնդում հայ հասարակութեանը համոզելու, թէ բոլոր կորուստները, անգամ «տժգոյն ու դժբախտ» Շուշիի յանձնումը եղել են տրամաբանական ու արդարացուած եւ մեծ ողբերգութիւն չեն: Անդրադառնալով արդէն երեք տարի Հայաստանում հաստատուած իրավիճակին պէտք է արձանագրենք, որ տեղի է ունեցել ամենաաներեւակայելին ու սարսափելինԱրեւմուտքին ու Թուրքիային յաջողուել է Հայաստանում նախապատրաստել թրքամէտ դաւաճանների խառնախմբի եւ բերել նրան իշխանութեան: Դաւաճանութեան ստուերն ամէնուր է երկրի խորհրդարանից մինչեւ ազգային անվտանգութեան ու պաշտպանութեան համակարգեր:
Կը գայ, ի հարկէ, պատեհ ժամանակը, երբ մենք պարտաւորուած կը լինենք մանրամասնօրէն քննելու այն հարցը, թէ ինչպէ՛ս պատահեց, որ անկախութեան 30 տարիներին թրքասիրութիւնն այսպէս ծլարձակեց մեր մէջ: Ինչո՞ւ հանդուրժուեց, որ հայ դիւանագէտը արտերկրում մտերմական փոխյարաբերութիւններ հաստատի թուրք շրջանակների հետ, գործարարը գործնական յարաբերութիւններ ձեւաւորի Թուրքիայում, ով չի ալարում` բանակցում է, այսպէս կոչուած, «ժողովրդական դիւանագիտութեան» ձեւաչափի շրջանակում, եւ մի օր էլ պէտք էր պարզուէր, որ հայ մասնագէտները թուրքերի հետ ճշգրտում են հայկական կրթական չափորոշիչները, նորացուած գնահատականներ Ցեղասպանութեան ու արցախեան պատերազմի վերաբերեալ եւ անգամ հայերի բացած դռներով քիթները խոթում են Ցեղասպանութեան թանգարանի ու այլ ազգային արխիւներ: Իսկ ամենաակնառու հետեւանքն այն է, որ ամիսներ առաջ ցեղասպանական գործողութիւնների ենթարկուած հայութեան մի շօշափելի հատուածն այսօր «լուացուած ուղեղով» հետեւում է, թէ թուրքական սպառնալիքն ինչպէս է սեւ ամպի պէս խտանում հէնց իր գլխին:
Համեմատութեան համար փորձենք մտաբերել, թէ անցած 30-ից աւելի տարիների ընթացքում եղե՞լ է մի ազրպէյճանցի, որ կասկած է յայտնել Արցախի ազրպէյճանական լինելու վերաբերեալ, կամ կողմ է արտայայտուել, որ Արցախն անկախանայ իր երկրից: Հնարաւո՞ր է տալ մէկ թուրքի անուն, որ անցած 106 տարիների ընթացքում մէկ անգամ ասել է, թէ հայերին թէկուզ մէկ մեթր հող պէտք է վերադարձնել իրենց հայրենիքից: Իսկ ի՞նչ է տեղի ունեցել մեզ, մեր հաւաքական յիշողութեան, արժանապատուութեան, վտանգի զգացողութեան հետ: Առողջ ու արթուն բնազդներով հասարակութիւնը կարո՞ղ էր գէթ մէկ օր հանդուրժել այսօրուայ դաւաճան իշխանութեան գոյութիւնը:
Երբ անկախացման օրերից ի վեր Դաշնակցութիւնը անդադար գոռում էր ազգային քաղաքականութեան, ազգային կրթութեան, ազգային մշակոյթի, ազգային տնտեսութեան եւ առհասարակ ամէն ներհայկական երեւոյթ ազգային բովանդակութեամբ օժտելու մասին, ոմանք հեգնում էին, ոմանքանտարբերութեամբ արձագանգում, ոմանք էլ Դաշնակցութեան «հին բարդոյթների» հետեւանք համարում այս ահազանգ պարունակող մօտեցումները: Չհաշուած հասարակական-քաղաքական-գիտական առանձին շրջանակները, ըստ էութեան, երկրում ազգային բովանդակութեան գերակայութեան գաղափարը Դաշնակցութեան հետ հետեւողականօրէն պաշտպանել է միայն Հայ առաքելական սուրբ եկեղեցին: Այնինչ Ազրպէյճանում, օրինակ, դեռեւս մանկապարտէզից են սովորեցնում, որ Ղարաբաղն իրենցն է, իսկ հայերն ազրպէյճանցիների ոխերիմ թշնամիներն են: Մենք մօտ ապագայում պէտք է արմատապէս վերանայենք մեր մօտեցումները գաղափարական հիմնասիւներ հաստատելով մեր ազգային եւ պետական կեանքում: Անտեղի չէ այս դէպքում ասել, որ մենք դատապարտուած ենք այդպէս ապրելու, դառնալու այնքան ուժեղ, որ ապահովագրուած լինենք արդէն մօտ երկու հարիւր տարի մեր տեսակը ոչնչացնելու ծրագիրը հետեւողականօրէն իրականացնող եւ այդ նպատակի վերջին փուլին հասած արիւնարբու ոսոխի սպառնալիքներից: Որքան էլ ցնորական թուայ, մենք պէտք է այնպիսի առաւելութիւններ ունենանք, որ մեր արեանը ծարաւ մարդկութեան տականքը վախենայ մեզ հետ գործ ունենալուց: Այդ մասին մեզ դաս են տալիս մեր նահատակները, որոնց յիշատակին մենք կը խոնարհուենք օրեր անց, եւ դա են մեզ հրամայում գալիք սերունդները, որոնց պարտաւոր ենք թողնել ապահով ու հզօր հայրենիք:
«Դրօշակ», թիւ 4 (1650), ապրիլ, 2021 թ.
Yorumlar kapatıldı.