Her yıl Kutsal Surp Zadig (Paskalya) Yortusu geldiğinde, Surp Asdvadzadzin Patriklik Katedrali’ndeki Surp Badarak sonrası, HARUTYUN AMİRA BEZCİYAN, kilise külliyesi içerisinde bulunan mezarı başında anılır. Ertesi Pazar ise, bizzat kendi girişimleriyle inşa edilen Kumkapı Dışı S. Harutyun Kilisesi’nin yıllık kutlamaları vesilesiyle anılmaya devam eder.
Patrikliğimizin “Lraper” bülteni, bu vesileyle, Harutyun Amira Bezciyan’ı anıyor ve onu tanıtan metni yıllar sonra tekrar sizlerle paylaşıyor. Patrikliğimizin din görevlilerinden Rahip Hovagim Seropyan’ın geçmişte kaleme aldığı ve yıllar önce “Dünden bugüne İstanbul Ansiklopedisi” (Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı ortak yayını, İstanbul, 1994, cilt 2., sayfa 223-224), daha sonra ise “Yaşamları ve yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi”nde (Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 1999, cilt I., sayfa 321-322) “Vağarşag Seropyan” imzasıyla yayınlanan Harutyun Amira Bezciyan’ın biyografisini sizlerle paylaşıyoruz.
Bu vesileyle hatırlatmak isteriz ki, daha ayrıntılı bilgiye ulaşmak isteyenler, Patrikliğimiz yayını olan “Harutyun Amira Bezciyan” kitabından da yararlanabilirler.
LRAPER
————————–
BEZCİYAN, HARUTYUN
(İstanbul, Yenikapı, 10 Nisan 1771 – İstanbul, Ortaköy, 3 Ocak 1834)
Kazaz Artin veya Artin Amira Bezciyan. Hassa Darphane Emini, hayırsever, Sultan II. Mahmud’un danışmanı
İlköğrenimini Kumkapı’daki Ermeni ilkokulu Mayr Varjaran’da (Bezciyan Okulu) tamamladıktan sonra babası ile ipek ticaretine başladı. Bu yüzden Kazaz sıfatı ile anılır. 1802’de ipek ticareti tekelini alan Düzyan ailesi ile çalışırken Osmanlı saray mensupları ile tanıştı. II. Mahmud’un mali ve kişisel danışmanı, yakın dostu oldu. Sarayda Ermeni toplumunun bir çeşit temsilcisi durumuna geldi.
28 Mayıs 1807’de Kabakçı Mustafa Ayaklanması sırasında yeniçeriler azınlıklardan birer zenginin öldürülüp mallarının yağmalanmasına karar verdiklerinde, Ermenilerden ekmekçibaşı nizam ustası Harutyun Amira Noradunkyan’ı, Katolik Ermeniler’den Hovhannes Çelebi Düzyan’ı, Rumlardan Todoraki’yi, Musevilerden de tüccar Musa’yı seçerler. Bezciyan kişisel çabalarıyla bu infazı önler.
Kartal’daki zamanla harap Surp Nışan Ermeni Kilisesi’ni gören Harutyun Amira Bezciyan, Düzyan ailesi aracılığı ile onarım fermanıçıkartıp, kişisel imkânları ile kiliseyi onartır. Onarımı Kumkapı’daki Surp Asdvadzadzin Kilisesi (Patriklik Katedrali) mimarlarından Ermeni asıllı Devlet Usta yapar. Kilise ile birlikte onarılan bitişiğindeki okul halen Bezciyan’ın adını taşır. Kilisenin bahçesine bir de çeşme inşa ettirmiştir.
Düzyanlar aracılığı ile saray mübayaacılığına yükselen Bezciyan ileri görüşlülüğü sayesinde sarayın ve Darphane’nin mali bakımdan kötüye gittiğini görerek görevinden istifa eder. Entrika sonucu Düzyan ailesi tutuklanır. Bu arada hassa mimarı Krikor Amira Balyan’ın aracılığıyla Darphane, Bezciyan’ın denetim ve yönetimine teslim edilir. Düzyan ailesinin idamdan kurtulan üyelerinin hayatını yine Bezciyan kurtarır. Katolikliğe bağlanan Ermenilerin, Gregoryenliğe dönmelerinde önderliği yine Bezciyan yapar. 18 Nisan 1820’de büyük törenle katolik mezhebine dönen din adamları da Ermeni Kilisesi’ne kabul edilirler. Uzun görüşmeler sonucunda hem din adamı, hem de sivil birçok Katolik Ermeninin, Ermeni Kilisesi’ne dönüşü her ne kadar sevinçle karşılansa da bazıları tarafından hoş görülmez. Ermeni ve Katolik kiliseleri arasındaki antlaşma bazıları tarafından Ermeni Kilisesi’nin Katolik Kilisesi himayesine girmesi olarak değerlendirilerek, özellikle Katolik bir din adamı önderliğinde halk galeyana getirilir. Patrikhane istila edilir, tevkifler vuku bulur. Beş kişinin başı vurulur. Halkın önde gelenleri çeşitli yerlere sürülürler. Bezciyan ise Limni Adası’na sürülür. Sürülmeden önce teslim ettiği hesaplar için takdir edilerek, Darphane’deki görevini başarı ve dürüstlükle yerine getirdiğine, hesabını tümüyle verdiğine, buna rağmen sosyal faaliyetlerindeki aşırılıklarından dolayı uyarı amacıyla bu cezaya mahkûm edildiğine dair belge verilir.
Bir yıl geçmeden İstanbul’a dönen Bezciyan önce ceb-i hümayun, yani II. Mahmud’un kişisel sarraflığına ve danışmanlığına, daha sonra da tekrar Darphane yöneticiliğine getirilir. Düzyanların sonunu hazırlayan Halet Efendi ve Yahudi asıllı İshel sürgünde boğularak idam edilirler. Bezciyan’ın aracılığıyla Düzyan ailesinin sürgündeki üyeleri affedilerek İstanbul’a dönerler.
Osmanlı-Rus savaşı sonunda (1833) zararı ödemek için bulduğu “metal” para sistemi nedeniyle II. Mahmud tarafından en yüksek nişan olan “Tasvir-i Hümayun”la ödüllendirildi.
Azınlıkların gayrimenkul alım satımı için oluşturulan vakıf sisteminin kurucusu da yine Bezciyan’dır. Patrikhane bünyesinde Evsizlere Yardım Sandığı tesis ettirdi. Evkaf Nazırı Tahir Efendi’nin önerisiyle 1832’de gayrimüslim azınlıkların vakıflarının gelirlerinin evkafa devri emredildiyse de, Bezciyan’ın aracılığı sonucunda bu emir kaldırıldı.
Sosyal etkinliklerinin yanı sıra, son derece dindar biri olan Bezciyan, Patrikhane binası (1823), Kumkapı’daki Patriklik Katedral kompleksi (üç büyük ve üç küçük kilise, derslik, havuz, odalar) (1829) ve Ortaköy’deki Surp Asdvadzadzin Kilisesi inşaatlarının ve eşyalarının en büyük bağışçısıdır. Eyüp kiliseleri de onun sayesinde onarılmıştır. Hassa tersanesinde devlet tarafından dört duvarı ve çatısı yaptırılan kilisenin inşasını Bezciyan tamamlatır, tüm eşyalarını bizzat alır ve din adamı tahsisi için Patriklik Kilisesi’ne 5000 kuruş vakfeder. Kilise kendi adıyla Surp Harutyun (Kutsal Diriliş) olarak adlandırılır. Çanakkale’deki kilisenin çevresini duvarla çevirtir. Gelibolu’da yapılmakta olan kiliseye bağışta bulunur. Edirne’deki ve Malkara’daki kiliselerin borcunu kapatır. Ermeni kiliselerine yaptığı yardımların yanı sıra Rum ve Katolik kiliselerine de yardım eder.
Bezciyan’ın dini alanda yaptığı en önemli işlerden biri de Kudüs’te İsa’nın boş mezarı üzerindeki Ermeni Kilisesi’nde her gün ayin yapılmasına dair hatt-ı hümayun almasıdır.
Eğitime de önem veren Bezciyan, Beyoğlu’ndaki kız okulunun (1826), Kumkapı’daki okulun (1828, bugün Bezciyan Ortaokulu), Surp Arekelots Azkayin (1830), Boğosyan erkek (1832), Varvaryan kız (1832), Topkapı’daki Bezciyan (1832), Eyüp’teki karma (1832) okullarının da kurucusudur. Başlattığı, fakat bittiğini göremediği en önemli eseri olan Kazlıçeşme’deki Surp Pırgiç Hastanesi (1834, Yedikule Ermeni Hastanesi) bugün de hizmetini sürdürmektedir.
Bezciyan’ın çabası ve maddi desteğiyle Patrikhane binası inşa edilir (1823), Balatlı Kevork Tbir Der Hovhannesyan’ın hazırladığı Farsçadan Ermenice’ye sözlük ve Venedik Mıkhitarist Rahipler Topluluğu’nun Ermenice sözlüğü yayınlanır.
Bezciyan ölümünde, II. Mahmud’un özel fermanı ile Kumkapı’daki Surp Asdvadzadzin (Meryem Ana) Patriklik Katedrali’nin Surp Harutyun Şapeli’ne gömülür.
Bezciyan İstanbul Ermenileri arasında hayırseverlik ve hizmet sembolü haline gelmiştir. Onun başlattığı akım, tarihe “Bezciyan emaneti”, yaşadığı ve yaşattığı parlak dönem ise “Bezciyan Dönemi” diye geçmiştir.
Bibliografya: Bedros Garabedyan, Hişadagaran Haryuramya Hopelyani Artiv Azkayin Anzukagan Parerar Yerçangahişadag Harutyun Amira Bezciyani Medzanun Himnatir Kumkapıi Tursi Boğosyan-Varvaryan Yergser Varjarani (Kumkapı Dışı Boğosyan-Varvaryan Karma Okulu’nun Büyük Kurucusu Eşsiz Hayırsever Müteveffa Harutyun Amira Bezciyan’ın Yüzüncü Yılı Anı Kitabı), İst., 1933, sy. 17-40; Avedis Berberyan, Badmutyun Hayots (Ermeni Tarihi), ist., 1871; Hagop Varjabedyan, Haryuramya Hopelyan Veraşinutyan Badriarkanisd Mayr Yegeğetzvuys Kumkapui (Kumkapı’daki Patriklik Kilisesi’nin Yeniden inşasının Yüzüncü Yılı), İst., 1928, sy. 35-45; Karnig Isdepanyan, Gensakragan Pararan (Biyografi Sözlüğü), cilt 3, Erivan, 1990, sayfa 256-257; Başepiskopos Mağakya Ormanyan, Azkabadum, cilt III, Kudüs, 1927, kolon 3435-3437, bölüm 2350 ve 2353; Haygagan Sovedagan Hanrakidaran (Sovyet Ermeni Ansiklopedisi), IX. cilt, Erivan, 1983, sayfa 224; Vahan K. Zartaryan, Hişadagaran (Anı Kitabı), İst., 1912, cilt 2, sayfa 369-371; Isdepan Papazyants, Gensakrutyun Harutyun Bezciyan Azkayin Anzukagan Parerari (Eşsiz Hayırsever Harutyun Bezciyan’ın biografisi), Jamanak gazetesi, İst., 1863, s. 1-26; Kevork Pamukçiyan, yayınlanmamış notlar.
https://www.facebook.com/TRArmenianPatriarchate/posts/1819911448168730
İlk yorum yapan siz olun