VAHAN HOVIVIAN (1899-1981)

İra Tzourou

Vahan Mikael Hovivyan, 1899’da İstanbul’da doğdu. Ressamın Türkiye’deki erken yaşamı hakkında bilgi azdır. Hasköylü Harutyun Hovivyan (filolog) ile akrabalığı araştırma gerektirir. İki gerçeği biliyoruz; İstanbul Güzel Sanatlar Okulu’nda (Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şahane) üç yıl (1915-1918) resim eğitimi aldığı ve ardından Van doğumlu Panos Terlemezyan (1865-1941) adlı büyük Ermeni ressamın Şehirde bulunması nedeni ile yaklaşık bir yıl öğrencisi olduğu (1919 –1920).

Türkiye’deki sert siyasi ve sosyal koşullar, genç Hovivyan’ın sanat eğitimini terk etmesine ve sonuç olarak 1924’te Mısır İskenderiye’ye taşınmasına ve muhtemelen orada bazı akrabalarının yanına gitmesine neden oldu. İskenderiye’de zor hayat koşullarına göğüs gerebilmek için bilmediğimiz ayak işlerinde çalışıp, boş zamanlarında da sanata değer vermekten hiç vazgeçmedi.

1936 yılında hayatında dönüm noktası olan bir olay oldu. Arkadaşı sanatçı Gregoire Mıgırdiçyan’ın (1902-1948) sahibi olduğu ve yönettiği Galerie Gregoire’da düzenlenen sergilerden birinde, kendisini teşvik eden ve sanatına devam etmek için hiçbir zaman geç kalmadığını söyleyen Aşod Zoryan ile tanıştı. 

Böylece, Hovivyan heyecanla resim çizmeye başladı. Aralık 1938 yılında hayatında ilk defa İskenderiye’de gerçekleşen bir sergiye katıldı. Atelier of Alexandria’da gerçekleşen sergiye natürmort ve manzara konulu eserleri ile katıldı. 

1938 senesi itibari ile düzenli olarak hem İskenderiye’de hem de Kahire’de yıllık sanat sergilerine katıldı. Ancak, o zamana kadar işlerinin en önemli katılımı, 1945’te yedi eser ile katıldığı Ermeni Kültürü Dostları derneğinin senelik sergisidir.  Beş natürmort – bir Akdeniz manzarası ve “el Mahmudiye kanalı kıyısında” başlıklı resimleri ile Kahire sanat çevresine yeteneğini tanıttı. Kasım 1941’de kurulan dernek, Ermeni asıllı sanatçıları bir araya getirip sanatseverler ve sanat eleştirmenleri için bir odak noktasıydı.

Vahan Hovivyan, 2 Haziran 1946’da hayat arkadaşı Araksi Marangozyan ile evlendi. Eşinin teşvikleri ile ressam 1949 senesinde İskenderiye’de Amite Francaise sergi salonunda ilk kişisel sergisini gerçekleştirdi. Bu Hovivyan’ın ressam olarak ilk büyük başarısıydı. Bu vesileyle Lucy Karama Manugyan, Arev günlük gazetesinde yayınlanan kısa ama önemli bir makale yazdı. Hovivyan’ın 80’den fazla eserini sergilediğini ve hassas fırçasının, sakin denizlerin ve Nil’in yüzeylerinde dalgalanan teknelerin yelkenlerinin yansımalarını temsil etmek için mavi, sarı, mor ve altın (sarı) ton kombinasyonları yarattığını yazdı. Ayrıca sanatçının Maryut Gölü’nün çevresini eskiz yapmak için sık sık ziyaret ettiğini ve sonradan tuvallerinde bu ıssız yerin sakinliğini ve mistik yalnızlığını ifade ettiğini belirtti.

Bir sonraki sergi katılımı, 1953 yılının Mart ayında bu kez İskenderiye’deki Dikran Yergat Kültür Derneği’nin düzenlediği Armeno-Mısırlı sanatçıların karma sergisine iki eser ile oldu.

Ancak Hovivyan’ın en büyük başarısı 1954’te 16-25 Kasım tarihleri arasında Kahire’deki Modern Sanat Müzesi’nde 2. (ve son) kişisel sergisinde gerçekleşti.

Sonunda, Mısır başkentinin sanatseverleri ve sanat eleştirmenleri, onun sanatını kapsamlı bir şekilde takdir edebildiler. Yerel Ermeni gazetesi Arev 17, 19, 20 sayıları 24 Kasım 1954 tarihlerinde sanatçıya kapsamlı olarak yer verdi. Ressam, eşi Araksi ile birlikte Kahire Ermeni Sanat Derneği tarafından onurlandırıldı. Bu sergiyle ilgili makaleler üç yerel Fransız gazetesinde yayımlandı; “La Bourse Egyptienne”, “Le Progres Egyptien”, “Le Journal d’Egypte”. Hepsi, özellikle Maryut Gölü (Lake Mariout) çevresindeki sahneleri vurgulayarak, Hovivyan’ın cesur renk yaklaşımını övdü.

1962 senesine kadar ressam karma sergilere ve son olarak 4. İskenderiye Bienaline katıldı.  60 senelerinin başında muhtemelen bazı akrabalarının yanına, Mısır’dan Buenos Aires’e gitti. Doğal olarak sanatçı, resimlerinin çoğunu yanına aldı. Avedis Yapudjyan’ın verdiği bilgiye göre sanatçı, Arjantin Buenos Aires’te resim yapmayı bıraktı.

Teamatik olarak Hovivyan bir gelenekçiydi. Konularının çoğu natürmortlar, manzaralar veya deniz manzaralarıydı. Biçimsel olarak, nesnel gerçekliği “güzelleştiren”, birincil kaynaklarından daha güzel sanat eserleri yaratan bir realistti.

Sanat eleştirmeni Dikran Antranigyan, Hovivyan hakkında şöyle yazıyor: “Hovivyan, karakterini yansıtan samimi ve sakin bir ressam. Donuk (bastırılmış) ve sıcak tonlar kullanarak yakınlığı ifade eden, bilhassa tanıdık nesneleri veya iyi uyumlu yüksek tonları resimlemeyi seviyor, neredeyse ilahi natürmortlar yaratıyor.”

Günümüzde Mısır’da Ermeni cemaatinde maalesef sanatçının sadece iki eseri var; Geç dönem Vrej Seferyan koleksiyonunda bulunan Avrupa manzarası ve doğu limanı İskenderiye’nin sakin bir köşesini tasvir eden güzel bir deniz manzarası olan “Yelkenliler”. Oldukça renkli olan bu eser, İskenderiye’deki Dikran Yergat Kültür Derneği koleksiyonunda bulunmaktadır. Sanatçı, su yüzeyindeki yelkenli teknelerin güzel yansımalarını temsil ederek renkçi yaklaşımını vurgulamak için yaz aylarında sakin bir deniz seçmiş. Bu eser, genel olarak Armeno-Mısır sanatının en iyi eserlerinden biridir.

İskenderiye’deki Güzel Sanatlar Müzesi’nde Hovivyan’a ait iki eserin bulunduğu, ancak şu anda sergilenmediği de biliniyor.

Kaynaklar :

Arev Mısır’da yayımlanan Ermenice gazete (the issue of 23rd of November 1949, p.2).

Exposition de l’atelier Catalogue salon 1948, 1952, 1966.

Armenian General Benevolent Union, Egypt.