Ինչպես պոլսահայ հասարակական գործիչ Ջան Էրզրումլուօղլուն, այնպես էլ Ստամբուլի «Նոր Զարթոնք» շարժման մյուս անդամները մտահոգված են վտանգված հայրենիքի ապագայով և իրենց ջանքերն ուղղում են գալիքի հզոր Հայաստանի համար։ Միշտ չէ, որ հայրենիքում պատկերացնում են՝ ինչ է նշանակում իբրև հայ ապրել Թուրքիայում, ավելին՝ ապրել Թուրքիայում՝ հայրենիքի երազանքներով, հոգսերով ու ցավով։
«Ակնհայտ է, որ մեզ հետ պատահածը վերջին 25-30 տարիների խնդիր է, և բոլոր քաղաքական գործիչներն իրենց բաժինն ունեն այս պարտության մեջ։ Փաշինյանը թերևս ավելի խաղաղ լուծումներ կարող էր գտնել, ժողովրդի մեծամասնության աջակցությունն էլ ստացել էր ընտրությունների ժամանակ։ Բայց հավանաբար երկրի մեջ իշխող ազգայնական մթնոլորտը արգելք եղավ նման քայլերի համար։ Ամեն պարագայում պատերազմի ժամանակ ուժերի անհավասարությունը անվիճելիորեն բացահայտ էր, և եթե այն շարունակվեր, մարդկային զոհերի թիվը մի քանի անգամ կարող էր աճել»,- մեզ հետ զրույցում ասում է Ստամբուլի «Նոր Զարթոնք» շարժման անդամ, պոլսահայ հասարակական գործիչ Ջան Էրզրումլուօղլուն։
– Հարգելի Ջան, Թուրքիայում իշխանական թերթերն այս օրերին գրում են՝ «Թյուրքական աշխարհը միավորվում է»։ Քաջատեղյակ լինելով Արցախի հարցում Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքական օրակարգին՝ Արցախի հարցում Ադրբեջանին սատարելուն, կարո՞ղ ենք արձանագրել, որ այս պատերազմը նախևառաջ բխում էր Թուրքիայի պետական շահերից։
– Թուրանը Թուրքիայի պետական գաղափարախոսության մասն է կազմում, սա նոր բան չէ։ Թուրքիայի զինված ուժերի ԳՇ նախկին պետ Իլքեր Բաշբուղը պատերազմի ժամանակ տված հարցազրույցներից մեկում ասել է, որ իր երազանքն է տեսնել երկու երկրների՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի միավորումը (մեկ ազգ, երկու պետություն)։ Միևնույն ժամանակ, իշխանական թիվ մեկ թերթի՝ «Ենի Շաֆաք»-ի խմբագիրը կոչեր արեց Հայաստանի՝ Իրանի սահմանին գտնվող հողերը գրավելու մասին և այլն։ Անշուշտ, սրանք ոչ թե պահանջ են, այլ զուտ մտադրություններ, որոնք պետք չէ անտեսել։ Այս բոլորը պետք է նկատի ունենալ։ Ավելի շոշափելի պատճառներ էլ կան։ Թուրքիայի ներկա տնտեսական վիճակն օրըստօրե վատանում է, Էրդողանի ժողովրդականությունը՝ նվազում։ Հետևաբար, «հաղթանակի» անհրաժեշտություն ուներ, և Արցախն ավելի դյուրին թիրախ էր, քան մյուսները։
– Պատերազմում Ադրբեջանի արձանագրած հաղթանակի համար թուրքական կրթական համակարգի՞ն են պարտական։
– Զարմանում եմ, երբ լսում կամ կարդում եմ այնպիսի վերլուծություններ, որոնք պնդում են՝ Թուրքիայում կրթական համակարգը շատ լավ վիճակում է։ Ընդհակառակը, Թուրքիան լուրջ խնդիրներ ունի կրթական ոլորտի մեջ: Օրինակ՝ միայն 1-2 համալսարանի է հաջողվում մտնել առաջատար 500-ի շարքերը, դրանք էլ ընդհանրապես զբաղեցնում են աշխարհի լավագույնների վերջին կարգերը: Հատկապես անցած 20 տարիների ընթացքում գիտական միտքը նահանջել է: Կրոնական գաղափարախոսությունը ընդլայնել է իր ազդեցության շրջանակը: Էրդողանը միշտ խոսում է կրոնասեր, պահպանողական սերունդ դաստիարակելու անհրաժեշտության մասին: Թուրքիան իր բանակի հզորության համար պարտական է իր ունեցած տնտեսական հնարավորություններին եւ ՆԱՏՕ-ի հետ կապերին:
– Եթե վերհանելու լինենք մեր սխալներն ու բացերը, ի՞նչ արմատական բարեփոխումների կարիք կա Հայաստանում։
– Համոզված եմ, որ նախ կրթական համակարգի մեջ լուրջ փոփոխություններ պետք է կատարվեն: Հայաստանի տնտեսական հնարավորությունները սահմանափակ են, հետևաբար միայն իր մարդկային ներուժով է հնարավոր կանգուն մնալ: Սփյուռքի հետ սերտ կապեր պետք է հաստատվեն: Սփյուռքի մեջ ունենք բազմաթիվ գիտնականներ, որոնք կարևոր դիրքերի են հասել: Հաջողություններ են ձեռք բերել: Մեր համալսարանները (գոնե մեկ հատը) պետք է մրցունակ լինի: Ինչպես բազմաթիվ արևելյան երկրներ, Հայաստանի մեջ էլ բազմակարծությունը չի հարգվում։ Տեսնում ենք քաղաքական բանավեճերի մակարդակը։ Եթե կրթական համակարգը ժողովրդավարական սկզբունքները հարգող, բազմակարծությունը խրախուսող բովանդակություն ունենար, հավանաբար խնդիրները ավելի առողջ կերպով կլուծվեին: Ըստ երևույթին՝ Արցախի խնդիրի լուծումն էլ զոհ գնաց ազգայնականության:
– Թուրքիան անթաքույց մասնակցեց այս պատերազմին, այժմ էլ համառում է ներգրավվել Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացին։ Առհասարակ, Թուրքիան ի՞նչ հավակնություններ ունի այս հարցում, և ինչո՞վ է պայմանավորված նրա ակտիվացումը տարածաշրջանում։
– Ըստ իս՝ նախ պետք է նկատի առնել այն իրականությունը, որ Թուրքիայի տնտեսական վիճակը վերջին շրջանում ավելի է վատթարացել։ Թուրքական լիրայի արժեզրկումը շարունակվում է։ Երկրում տնտեսական լուրջ խնդիրներ կան։ Վերջերս Էրդողանն իր ելույթներից մեկի ժամանակ ասաց, որ Թուրքայի ապագան տեսնում է Եվրոպայի մեջ։ Այսինքն՝ այն Եվրոպայի, որի հասցեին Էրդողանը ծանր քննադատություններ էր ուղղում։ Տնտեսական տագնապը պատճառ դարձավ, որ զիջումներ անի։ Հետևաբար, Թուրքիա-Ադրբեջան հարաբերությունների մեջ էլ հավանաբար տնտեսական ակնկալիքները կարևոր դեր են խաղում։ Այլևս Ադրբեջանը ավելի կապված պետք է մնա Թուրքիային: Իսկ երկրորդը, թերևս ավելի ընդհանուր պատճառ է, Թուրքիայի հատկապես վերջին տարիների որդեգրած ծավալապաշտական քաղաքականությունն է։ Օրինակները տեսնում ենք Միջին Արևելքի, Լիբիայի, Կիպրոսի մեջ և այլուր։ Փաստորեն նաև Եվրոպայի մեջ Թուրքիան ջանում է զորացնել իր ազդեցությունը զանազան կազմակերպությունների միջոցով։ Ղարաբաղյան պատերազմի մեջ ցուցաբերած դիրքորոշումն էլ այս քաղաքականության բնական հետևանքն է։ Բացի այդ, ներքին քաղաքականության մեջ Էրդողանը ազգայնականների աջակցության կարիքն ունի։ Ազգայնականների և մեծամասնության կողմից հավանության արժանացող հայերի հանդեպ թշնամանքը՝ Հայաստանի խաղաքարտը, իշխանության համար ներքաղաքական ասպարեզում շատ հարցեր է լուծում։
Լիլիթ Պողոսյան
Թուրքիա
İlk yorum yapan siz olun