MALATYA ÇINARLI CAMİİ

Fikri Demirtaş

SURP ASDVADZADZİN Kilisesi (Meryem Ana Kilisesi)

-Eski ahşap Surp Sarkis İbadethanesi-

1893 Malatya depreminden 127 yıl sonra merkez üssü Elâzığ’ın Sivrice ilçesi olan 24 Ocak 2020 tarihinde meydana gelen 6.8 büyüklüğündeki depremde Elazığ, Malatya ve çevresinde yüzlerce bina yerle bir olurken pek çok can kaybı yaşandı. Malatya merkezde bulunan Osmanlı dönemi 1912 tarihli Yeni Cami’nin merkez kubbesinin bir kısmında göçük oluştu. Battalgazi ilçesinde Selçuklu Ulu cami gibi onlarca dini ve resmi, sivil yapılar hasar gördü. 1835 tarihinde inşa edilen Surp Asdvadzadzin, daha sonra Çınarlı cami adını alan ibadethanenin tavanlarında ve dış giriş duvarında çatlaklar görülmektedir.

Tarihçesi:

Eskiden burada, kilisenin yerinde bulunan ahşap bir yapı olan Surp Sarkis Kilisesi 1835’te yenilenirken taş yapı olarak kiliseye dönüştürülmüş, taş ustası Aharon tarafından inşa edilmiştir. Şehrin çarşısı ve Ermeni semtinin uç tarafına kondurulmuş. Kerovpe Sukiasyan Kilisenin sekiz taş sütun üzerine kubbesiz ve düz damlı inşa edilmiş olduğunu söylüyor. Kilisenin çan kulesi de yokmuş. Kilisenin güney tarafında kiliseye ait 40-50 dükkân vardı. Avlunun içinde murahhas ve papazların ikametine ayrılmış tek katlı birkaç oda vardı (voperyan, s.87). Arşag Alboyacıyan Malatya Ermenileri Kitabı)

İl merkezinde Eski Kasap Pazarında, şimdiki Yeni Hamam Sokak ile Sabuncu Sokağının kesişme noktasında yer alan Çınarlı Cami’ine dönüştürülmüş olup, halen cami olarak ibadete açık bulunmaktadır. (Asıl Çınarlı Cami ise, Tüccar Pazarı ile Yeni Cami arasında, şimdiki Vakıflar İş hanının bulunduğu yerde idi. 1631 tarihinde kerpiç ve taştan yapılmış, kubbesiz, son cemaat yeri kapalı, avlusunda havuzu olan güzel ve ferah bir cami olarak ün yapmıştı. Caminin banisi, Malatyalı Derviş İsmail Mehmet Ağa’nın Babüsaade Ağası iken yaptırması nedeniyle caminin resmi kayıtlardaki ismi “Babüsaade Cami” olarak geçer.)

Cumhuriyet döneminde bir süre kilise olarak Malatyalı Ermenilere hizmet veren kilise, bir zamanlar dericiler, demirciler, pamukçular 1950’li yıllarda Kızılay tarafından depo olarak kullanılmıştır. Kilise hizasında, bir sıra kilise vakfiyesi olan dükkanların kasaplara kiralandığı ve kiralarının da belediye tarafından topladığı, o dönemde Malatya’da yaşayanlar tarafından bilinmektedir.

Çınarlı caminin koruma derneğinin aldığı kararla yıkılan cami yasal işlemlerden dolayı gerekli onayı alamayınca Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından iş hanı yapılmıştır. Çınarlı cami yıkılınca, belediye halkın husumet ve gazabını bertaraf edebilmek amacıyla Eski Kasap Pazarındaki 26 x 14 m boyutundaki bu binanın üstü kaburgalı haç tonozlarla örtülü Surp Asdvadzadzin Kilisesini camiye dönüştürülmüş, 1968 yılında, onarılan bu camiye de Çınarlı Cami ismi verilmiştir.

“Kilise cami haline getirilince kuzey duvarından bir giriş açılmış ve güney duvarı üzerinde de mihrap yapılmıştır. 24 sütun üzerine oturtulmuş küçük kubbelerin üzeri kiremit çatılıdır, İki kapısından biri batıya, biri ise kuzeye açılır. İçeriden çıkılan ve sonradan yapılan mahfeli yüz kişiliktir. 1500 kişinin ibadet edebileceği caminin batı yönünde on beş adet abdest musluğu vardır. Minber ahşap ve mihrabın yanındadır. Vaiz kürsüsü ise güney duvarına tespitlidir. On beş pencereli, tabanı tahta döşeli¬dir. Minaresi yoktur.” (Malatya Camileri Kitabı / Ahmet Şentürk- Mehmet Gülseren-Ali Helvacı) >>DEVAM EDECEK…