Sait Çetinoğlu
Topal Osman faktörü ile ilgili çok şey yazıldı ve söylendi biz bu faktörü Annuaire Oriental ve Giresun’da yayınlanan Yeşil Gireson Gazetesi sayfalarını inceleyerek biraz daha somutlaştırarak ortaya koymaya çalışacağız.
Annuaire Oriental, sadece eyaletlerin, vilayetlerin ve kazaların toplumsal ve ticari yapılarını, iş kolları ve üretim yapılarını resmetmez. Birçok şeyi gözler önüne sererek günümüze taşır. Yıllıkların sahifeleri aynı zamanda birçok şey saklamaktadır. Yıllıkları birbirleriyle karşılaştırmak sermaye hareketlerini kolayca izlenmesini sağlar.
Biz de bu yazıda Giresun Kazasının 1914 yılı ile 1922 yıllarının ticari yapılarını inceleyerek birbirleriyle karşılaştırmaya çalışacağız.
Giresun Rum unsurun hem nüfus hem de ekonomik olarak ağır bastığı bir yerdir. Kaptan Yorgi 20 yılı aşkın kesintisiz belediye başkanlığı yaptığı bir şehirdir.
1914 yılı Giresun ticari yaşamı oldukça canlı görünüyor. Bir liman kenti olarak, ticarette ve zanaatta oldukça gelişmiş olduğu gibi dışarıyla bağlantılı olarak uluslararası ticaretin merkezlerinden biri olarak görünüyor.
Giresun’un 1914 yılında 19.000 olan nüfusun bileşimi; 7.500 Türk, 8.500 Rum ve 3.000 Ermeni olarak belirtilmiştir.
Savaşın henüz başında (1914) Giresun’da ticari yaşama Rumların ve Ermenilerin ağırlığı açıkça görülmektedir. Ticaretin ve zanaatın bütün kollarında bu ağırlık açıktır. Bu yıllarda Müslüman Hıristiyan ortaklıklar da mevcuttur.
Yıllıkta Giresun’un 1922 yılındaki nüfusu da 20.000 olarak belirtilmiş fakat din ve milliyet ayırımı gösterilmemiştir.
1922 yılını özel olarak seçmemizin nedeni savaşın son yılı olması ve henüz barış imzalanmamış, mübadele adı altındaki kovulma gerçekleşmemiştir.
1922 yılında Giresun’a komşu illerdeki ticari yaşamda az da olsa Ermeni ve Rum varlığını muhafaza etmelerine rağmen, Giresun ticari yaşamında bir tek Rum ve Ermeni kalmamıştır. Hıristiyanların yok edilmesiyle Giresun ticari yaşamının daraldığı 1922 yıllığında açıkça görülmektedir. Bazı iş kolları ve zanaatlar ortadan kalkmıştır. 1922 yılında Giresun’un dünya ile ilişkisinin kesildiği de bir başka acı gerçekliktir.
1914 yılında Hıristiyanlar Ekonominin gerçek aktörleridir. Ekonomik olarak güçlü ve emperyal güçlerle rekabet edecek durumdadırlar. Bunların komprador olarak yaftalanmaları açıkça çarpıtmadır. Bu tabir, Müslüman/Türk sermayenin niteliğini gizlemeye yöneliktir. En azından Pontos’un iki evladı Pisani[dis] ve Mavridis’in bu anlayışa atılan en büyük tokat olduğunu düşünüyorum. Mavridi[s) ve Pidani[dis], fındık ticaretinin uluslararası aktörlerindendirler.
1921 yılı Annuaire Oriental albümünde Ermenilerin tamamına yakını yok olmakla birlikte, Rumlar büyük ölçüde yerlerini korumakta iken 1922 yılında birdenbire tamamen buharlaşmışlardır. Bu durum “Topal Osman mucizesi” olarak okuyabiliriz. Giresun “millileştirilmiştir”. Bugün Giresunluların Topal Osman’a sahip çıkmaları, rüyalarında göremeyecekleri imkana Topal Osman sayesinde kavuştuklarından dolayı olduğunu söylersek abartmış olmayız.
1914 yılında Topal Osman ailesinden (Feridun Zade) hiç kimse ticarette yer almazken, 1922 yılında Osman’ın ağabeyi Feridun Zade Hacı Hasan’ı Giresun’un mutebertüccarları arasında görüyoruz.
Topal Osman, davetlerini ve buluşmalarını Giresun’un en zengin ailesinin konağında gerçekleştirir. Bir ferdi İstiklal Mahkemesi adı altındaki infaz organlarının kararı ile idam edilen Mavridis’lerin konağına el koymuştur. Mavridis’lere ait mülkün bir kısmını üstüne tapulattığını 11 Nisan 1936 günlü Yeşil Gireson Gazetesinde ilan edilen 4.5.1936 tarihli bir satış ilanı doğrulamaktadır:
“Defterdarlıktan
Mahallesi | Sokağı | No | Cinsi | Sahibi evveli | T. E. Bedel lira |
Seldeğirmeni | saytaş | 3580 | Bahçe | Mavridi[s] mihalaki karısı Anna ve Feridun O. Osman Ağa Oğulları | 500 |
Hacı siyun | Tariki cedit | Dükkan ve hane arsaları | Kiziroğlu Vahan ve Mihran | 700 |
Aynı günkü ilanda Kiziroğlu Vahan ve Mihran’ın emval-i metruke denilerek el konulan dükkanı ve ev arsaları da satışa çıkarılmıştır.
1922 yılında Ermeni ve Rumlardan eser kalmamış birçok alanda faaliyet gösteren bir yabancı şirket ile 4 tane yabancı sigorta şirketi kalmıştır. Bu şirketlerin birine acenta olarak iltisak etmiş bir Müslüman tüccar görmekteyiz.
- Jöntürklerin Hıristiyanları tarihsel topraklarından kazırken, emperyal bir şirketin birçok alanda boy göstermesine güçleri yetmemiştir demek doğru olur.
Hıristiyanların yok edilmesiyle Giresun halkının ekmeğe muhtaç hale getirildiğini görüyoruz. Zira artık Mavridis’in değirmeni yoktur. Değirmen işletmesinin önemini anlamak isteyenlere Komünist Ermeni Hayk Açıkgöz’ün Anıları’[i]tavsiye edilir.
1922’de türeyen Kırzadeler de ilginç bir ailedir. Kırzadeler, Ermeni Soykırımının mücrimleri olarak Patrik Zaven’in Exterminators/yokediciler listesinde “Türkiye’deki Ermeni soykırımını örgütleyenlerin listesi”inde yer alırlar. Listenin 18. Sırasını İttihadın Trabzon üyesi olarak Kırzade Şevki, 19. Sırasını Acenta Mustafa (Kırzade ) işgal eder[ii].
Kırzade Mustafa Trabzon’daki Ermeni katliamlarının sorumlusu olarak tutuklanarak Malta’ya gönderilmiştir. 2976 numaralı Malta sürgünü Teşkilat-ı Mahsusa’dan Kırzade Mustafa[iii] Malta’dan ilk firar eden biridir. Van valisi kasap Cevdet (Belbez) ile birlikte 6 Aralık tarihinde adadan kaçmışlardır. İngiliz raporlarında İtalya’ya gittikleri kaydedilir. Mustafanın eşinin de İtalya’da bulunması kaçışın organize bir eylem olduğunu gösterir.
Kırzade Şevki Giresun’da ticari hayatına devam ederken, Osmanlı Deniz Trafik memuru, İttihadın Trabzon üyesi, Kırzade Mustafa “bey”
Kırzade Mustafa Mütareke’de tutuklanmadan önce İstanbul tüccarları arasındadır. Trabzonlu eski tüccar ve vapur acentesi Onnik Mohokan’ın Kızı Sophie Tahmazyan’ın Yüksek komisyon Önünde verdiği ifadede Mustafa Tranzon’da Soykırımı gerçekleştirenlerin arasında sayılır.[iv] Siranuş Mutafyan’ın ifadesinde Acenta Mustafa (Kırzade) yetimlerin katledilmesinden sorumlu tutulur.[v]
Acente Mustafa, Trabzon İttihat ve Terakki Davası’nda da yargılananlar ve cezalandırılanlar arasındadır.[vi]
Kırzadeler, mübadelede Rum mübadillerinin Yunanistan’a nakli işini yapanlar arasındadır. Kemalist dönemde de Kalkavan Zadelerle ortak gemicilik yapmışlardır.
1922 yılında, henüz mübadele adı altında kovulma gerçekleşmeden Giresun’da ticari yaşamda bir tek Pontoslu Rum ve Ermeni bırakılmadığı gibi, Giresun merkezde mübadelede kovacak Pontoslu Rum bırakmayan Topal Osman’ın yöntemleri insanlık dışıdır.
Topal Osman’ın milislerinden Gencağa, Hıristiyanların nasıl yok edildiğini yıllar sonra bile dehşetle anlatmaktadır: Toplu olarak bir yere toplayıp yakma… “Dereye vardığımda gökyüzünde bir aydınlık hissettim. Gürültüler, bağırışlar, çığırmalar, feryatlar geliyordu kulağıma. Neler olduğunu anlamak için dereden karşıya geçip yukarılara doğru koşmaya, tırmanmaya başladım. Bizim köyün yamaçlarının ortalarına geldiğimde bir de ne göreyim? Üç dört tane ev alev alev yanıyor, insanlar acı içinde çığlıklar atıyor. Köyün bütün ahalisini üç dört eve doldurmuşlar, canlı canlı ateşe vermişlerdi. Korkudan, acıdan titremeye başladım. Yarım saat falan daha kaldıktan sonra evime döndüm. Babam, “Bu saate kadar nerede kaldın?” diye sorunca, “Artin Amca’nın köyünü, insanlarıyla beraber yakıyorlar” dedim. Babam, “Kızım, o Topal Osman’ın işidir. Sakın kimseye söyleme. Başımıza iş alırız. Canımızdan oluruz sonra” diye tembihleyerek konuyu kapattı. O gece kimse bir şey konuşmadı. Hepimiz korkuyor, yanan insanlara acıyorduk. Masum ve salyangoz yiyen küçücük çocuklar gözlerimin önünden hiç gitmiyor. Bizim köyden de hiç kimse o köye bir daha gitmedi. Ne olup bittiğini öğrenmek için olsa dahi!
– O zaman, bu köyde şimdi oturan insanlar nereden geldiler?
– Topal Osman, çete mensuplarının akrabalarına vermiş Ermenilerin yerlerini.”[vii]
Topal Osman’ın muhafızı Gencağa, Ermenilerin ve Rumların el konulan mülklerinin nasıl el değiştirdiğini de anlatır. Gencağa, Zadelerin/Oğulların, Topal Osman’ın Hıristiyan Soykırımından en çok nemalananlar olduğunu söyler. Topal Osman el koyduğu malları bunlarla paylaşmıştır:
“- Ermenilerin evleri, yerleri ne oldu peki?
– Osman Ağa, aramıza çevreden katılanlara, onların akrabalarına dağıttı tek tek buraları. Veya bizim çetenin ihtiyaçlarını karşılayan, bize yardım eden, kendisine Müslümanım diyen ağalara, beylere dağıttı, paylaştırdı.
– Bunu nasıl yaptı?
– Çok basit: “Bu ev senin, bu tarla senin, bu araziyi sen veya sülalen ekip biçecek” dedi, oldu bitti. Astığı astık, kestiği kestik zaten; her emri bir kanun. Azımsayan, itiraz eden, beğenmeyen canından olacağını zaten bilirdi.
Giresun’un içinde veya çevresinde de böyle mi oldu?
– Elbette. Şu anki Giresun’un zenginlerine bir bakın. Hepsi Osman Ağa’nın akrabaları, amcaları, dayıları, hala, teyze çocuklarıdır.
– Kimler mesela?
– Mesela …oğulları, mesela …oğulları. Her ilçede de o yörenin en güçlü ailelerine, ağalarına mal mülk dağıttı. Hepsinin zenginlikleri de Ermenilerin veya Rumların evlerine, arazilerine konmaktan kaynaklanmaktadır. O günden bu yana da kullanmaktadırlar, oğullardan torunlarına aktara aktara. Cumhuriyetin ilanından sonra da üzerlerine tapu kaydı yaptırmışlar.”[viii]
1922’de tüccar olarak boy gösteren bu zade’ler arasından üçünün Topal Osman başkanlığındaki Giresun Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurucuları arasında yer alması ilginçtir. Bu durum, soykırımdan elde ettiklerinin kaybedilme riskinin silaha sarılmanın saiki olduğu gerçeğini doğruladığını söylemekte sakınca yoktur.
Muteber tüccarlardan Laçin Zade Hakkı, Hasan Yazıcı Zade Hüseyin ve Hacı Emin Zade Emin Giresun Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin kurucuları arasındadır.
Topal Osman’ın evlerde bir araya toplayıp toplu katliamlarında söz edince Hıristiyanları vapur kazanında toplu yakılmasından söz etmeden geçmek olmaz. MilislerindenMehmet Şakir naklediyor:
“[Osman] Ağa çarkçıbaşı ya sordu: Bunları makine dairesinde koyacak yerin var mı dedi. Çarkçıbaşı anlamadı, Osman ağa ocağın içerisinde yer var mı deyince Celal Bey heyecanlandı. Yahudi Celal ne olacak ağa hazretleri dedikte, ağa yanacaklar deyince işte Celal Bey titremeye başladı. Osman ağa çetelere emir verdi. Sıradan Rumlar kazanın içine bir, iki, üç gittiler. Bu Rumlar vapurun kazanına atıldıktan sonra Ermeni kaldı.Artık sıra ona geleli. Osman ağanın sorduğu sözlere hep aksi cevap veren Ermeni kendinin de yanacağını anlayınca Osman ağaya küfür söyleyerek kendini ateş kazanının içerisine baş üstü dalar gibi attı. Osman ağa süvari Celal beye nasıl vapur iyi yol yapıyor mu deyince, Celal beyin çeneleri titrediği için ağaya cevap veremedi. Vapur tabii bu suretle Ordu’ya daha evvel geldi.”[ix]
Giresun Rumları çok erken tarihlerde yabancı ülkelerin korumasına girmişlerdir. Soyadı off ile biten kişiler muhtemelen Rus korumasındadırlar. 1922 tarihinde koruma altında olanlardan da bir eser kalmamıştır. Bu sırada Topal Osman Bolşeviklerle samimi ilişkiler geliştirmekte, silah ticareti yapmaktadır.
Kemalist dönemde, Yeşil Gireson sayfalarında el konulan Pontos Rumlarının ve Ermenilerinin mallarının mezatta satılmakta olduğunu görüyoruz. Bir başka devletin korumasında olanlar ve Ortodoks olamayan Rumlar mübadele dışındadır. Mübadil olmayan Pontos Rumlarının malları da mezata konu olup satışa çıkarılan mallar arasındadır. Mahkeme adı altındaki infaz timleri olan İstiklal “Mahkemeleri”nde katledilen kişilerin malları da mezatta satışa konmuştur.
Topal Osman’ın yanında önemli Teşkilat-ı Mahsusa elemanları da komuta düzeyinde Giresun’dan geçmiştir. Ege’deki Rum pogromlarını yönetenlerden Kaymakam Pertev Bey (General Demirhan) ve Komitacı Kazım (Kazım Yurdalan- Erzurum Belediye Başkanı) bunların arasındadır.
Topal Osman’ın sonu, her maşa’nın misyonunu tamamladığında olduğu gibi hüsranla biter. Bu son Meclis zabıtlarından yarım sayfada özetlenir:
“OSMAN B. (Kayseri) — Hunhar Osman hakkında mühim bir takrir vardı. Onu Okuyunuz.
Riyaseti Celileye
Müdafii din ve vatan ve istiklâl olmasından dolayı şehidedilmiş olan Ali Şükrü kardeşimizin Kaatillerinden olup bu sabah Çankaya’sındaki ikâmetgâhında yapılan müsademe [çatışma] neticesinde mecruhan [yaralı] derdest edilmiş [yakalanmış] ve ahiren [sonrasında] gebermiş olan kaatil, hunhar Kaymakamı Topal Osman’ın Meclis kapısı önünde salben [asarak] teşhir edilmesini teklif eyleriz. 2 Nisan 1339 [1923]
Van | Bayezid | Kayseri |
Haydar | Şevket | Osman Zeki |
Kırşehir | Erzincan | Trabzon |
Sadık | Hüseyin | Celal |
Dersim | Kastamonu | Erzurum |
Ramiz | Hulusi | İsmail |
Genç | Dersim | Canik |
Fikri | Mustafa | Süleyman |
Canik | Karahisarı Sahib Sivas | |
Ahmet Nafiz | M.Şükrü |
Ziyaettin |
İsparta | Sivas | |
Nadir | Emir |
(Kabul sadaları)
|
REİS — Kabul edenler lütfen ellerini kaldırsın Salben teşhiri müttefikan [itt kabul edilmiştir.
SALİH Ef. (Erzurum) — Buna el kaldırmıyan şeriki [ortağı olarak] cürmolacaktır [suçlanacaktır]. (Müttefikan sesleri)
HÜSEYİN B. (Erzincan) — Millet çok yaşasın!”[x]
Bu arada hatırlatmadan geçmeyelim Topal Osman öldürüldüğünde 500.000 lira miras bıraktığı 1 Nisan 1923 Günlü Vakit Gazetesinden bildirilmektedir.[xi]
Giresun bir anlamda Türkiye’de sermayenin Türkleştirilmesinin /müslümanlaştırılmasının bir laboratuvarı olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye iktisat tarihlerinde es geçilen ya da görmezden gelinen sermaye transferi Giresun özelinde açıkça görülmektedir. Giresun merkezdeki 3.000 Ermeni ile 8.500 Pontoslu Rum ve tarihsel topraklarından kazınmış birikimlerine el konulmuştur. Bu bakımdan Giresun tarihi bir anlamda sermayenin kara tarihidir. Topal Osman, Pontos’un kalbi Giresun’da bu “kara tarihi” özenle yazan II. Jön Türk figürüdür.
1914 yılında Giresun’un sosyal ve iktisadi yaşamı (Annuaire Oriental sh. 1520-1524)
Alkollü içkiler
Pavlidis |
Kibrit
Cacoulidés (George) (The), Eşref Sarı Mahmut Zade, Hafız Mehmet esad Kara Mahmut Zade Hochastrasser et cie. |
Antikacı
Eucarpides Plychonis |
Silahlar
Hacı Ahmet Zade Hafız Ömer |
Mimarlar
Collaro Pierre Hermides (Dem)-Tchouche Chaharalambe Tchouche Sava-Valsamaki |
Avukatlar
Aftonidis Efendi- Hermidés Panayottis Molla Zade Ali Ağa- Toros Efendi Zorian Apik Efendi |
Banques/Bankalar
Osmanlı Bankası Dir. C. Sadoch Ziraat Bankası Hacı Ali Zade Kosif Ef. Manque Franco Turque Hrachia maral Garibian |
Kereste Yapı Malzemeleri
Delicaris (Nicolas)-Keakuloğlou Fréres Mavridée Fils(G.P.) Zarifi (I) Dir. Mossiadés (G)
|
Banquiers/ Bankerler
Mavridés(P) Fils-Pisani[dis] (Georges C.)
|
Tahıl
Cacoulidés (Georger th.) Hafız Mehmet Esad Kara Mustafa Zade Karamvalis et Cie, Surmelis (Jourdain J) |
Döviz Büroları
Emirza Fréres-Mazmanian (H) Ohannessian Fréres- Ozanian (Nichan) Soumoundjian (A) Spathoupoulo (G.V.)-Tabakdjian (M) |
Kulüpler
Türk: Hürriyet ve İtilaf, İttihat ve Terakki Ermeni: Sosyal DemRum: okrat Hentchakian, Tachnaktzioutioune, Rum: Argonafti |
Deniz kazası Hasar experleri
Cacoulidés (C.N.) Sharighian (Oh)Hochstrasser et cie Khidichian (H.K)- Khidichian (M) Pisani[dés] (G:C.)- Sourmelis (J.J.) Vélédian (Agop A) |
Commissionaires/Simsarlar
Bedlian, Shahrighian (Ohannes) Hochstrasser et cie, Karaghousian (A) ef Fréres Khidichian (H.K)- Khidichian (M) Fils Küçük Zade (M)-Narlian (Kircor) Papadopoulo (N) Fréres, Pavlidés (Const. Cyrille) Pisani [dis] (Alex C.)- Pisani [dis] (Charlie A.) Surmelis (J. J.), Spathopoulos (I) Fils Tokatlian (M.G.) etnegociant, Surmelis (J. J) |
Vapur Şirketleri
Deutsche Levante Unie, Hoehstrasser et Cie’, agents., Gumuchdjian. A. Vélédian, agent. Lloyd Autrichien, Algardi (G ) agent Messageries Maritimes, Genna T., agent. Narigazione Gie ltaliana,Genna T., agent. Nurddeutscher lloyd, Hochstrasse et Cie,ag. Paquet et cie, Pylossian M, agent. Russe de narig a vapeur et de commerce, Collaro (André), agent. , Yannoulato Frères, N. Papadopulos Fréres,agente |
Kunduracılar
Alexandridés L ).—Anastassiadès (Ant.). Kambouroglou (G). kokmanian (M). Macridés (EL). Pliilippidés (H) Tomassian (K).—Tompoulis (Eust ). Tompoulis (Eutropius). |
Tatlıcılar
Ekonomidés (Lazarus Hamza ZadeHüsni- Tchakirian (Hatchik) |
Boya Cila İşleri
Makridés (Basilé S.) Panides (M) – Spathopoulos (G) |
Cuirs / dericiler
Anastassiadis (Anesti). Indjéyan (Dan.).—Khidichian (H. K.) Macridés (N.S.). Spathopoulos (D.) Fils. Spathopoulos (G. V.). |
kunduracı mobilyaları
Anastassiadis (Anesti). Indjeyan (D.).— Macridè (Nicolas). |
sömürge ürünleri
Cacoulidés (Georges Th.). Cacoulidès (N. Th.) Caramvalis (M. P) et Cie Haci Ahmet Zade Arif. Hafız mahmut Essad Kara Mustafa Zadé. Pallassoff (Basil). Sarı Mahmut Zadé Eşref. Sourmelis (Jourdain J.). |
elbiseciler
Ghougaasian (D). Khaténeasian (Léon), Odahachian (Karink).— Seridjenian (P) Tchirdaklian Frères. |
damıtıcılar
loannidés (Aristide). |
oteller
Constantinople, tenu par Mouhacir Ağa Houriet, tenu par Pacha Reize Kérasunde, tenu par Cacoulidés. Mer Noire.tenu par Mietaxsopoulos (Lazaros) SeIonique, tenu par Dicran Zorian. Théophilo-Palace, tenu par Théophilos |
çuhacılar
Féloukidés (N. S.) et Cie. Ipranossian Frères. Papadopoulos (C. N.). Tcbihlakian (V. et V.). Valavanis (Georges). |
zeytinyağcılar
Cacoulidés (Georges.Th.). Hafiz Mehmet Esad Kara Mustafa Zadé Karamvalis (M. P.) et Cie. Pallassoff ( Basile). Sarı Mahmut Zadé Eşref. Sourmelis (Jourdain J.).
|
girişimciler
Société Générale d’enterprises |
dikiş makineleri
Singer, Dédian (K.), agent. Basile Calvocoressi, secretaire-caissier |
bakkallar
Baron-Vartian (Vahram). Chrissopoulos Frères. Gümüşoğlu (Mehmet Ali). Narçin Zadé – Phocaidis (Jean). |
manussa kumaşçı
Galonian (Arom). ctures Karagheuzian (Papel).— Odabachianan férres |
Farines -import de / un ithalatı
Baron Vartian (Artin). Baron Vartian (Ohan). Baron Vartian (Toros). Cacoulidés (Georges Th.). — Delicaris (A.). Delicaris (M.). Eşref Sarı Mahmut Zadé. Guetchian Frères. Hafız Mehmet Esad Kara mustafa Zade Narlian Kirkor_ Pisani[dis] (G.C.) Palassoff(B)- Sourmelis (J J) |
Manufactures/manüfüktür
Adjadj (Youssouf), Atmadjidès (D).— Atmadjidès (K. S.). Atmadjidés (Costi). Baghdadlian (Manoug H). Dadian (Sarkis).— Delicaris (Haral. B.). Féloutikidès (N. S.) et Cie. Gulemirian (Agop). Gulémirian (Oh.) et Fils. Hacı Ahmed Zadé Saleh. Hourbiliadés (Elie P.) et Fils. Hussein et Luzaros.— Ipranosaian Freres. Khidichian (Ohannès). leptourgos Frères.—Osman Zeki et Cie Papadopoulos (C.) et Tchorbadjoglou- Pappadopoulo (N.).— Puppadopoulo (J ) Sari Alemdar Zadé Hafız et Cie. Soulemezidès (k.) Fréres. Stefanidès (L. et Sp.) Tadjali Zadé Temel. Tahakjian (Hovhannès). Teherkezian (Archam). Tcbihlakian (Kalust Man.) Tcbihlakian (Vartan). Tchirdaklian Fréres Varytimos (Nicolas)- Xantopoulos (H) |
Doktorlar
Aslanidés (ElieS)-Baron Vartanian (Nichan) Eyub Mehmed Efendi, Belediye. Deligeorge (C)-Malcosti (Arist.) Papadopoulos (Chr.)- Saoulidés (N) Seraidarian (Mihran)-Sefanidis (P) |
Kırtasiyeciler
Ahmet Nafiz Zade Ahmet Çimşit Zade Hafız Hacı Ahmet Zade Narlian (V)-Papadopoulo (Anastase) |
Baskı yazma mendil (kalemker)
Cacoulidés (A) fréres |
Değirmen
Mavridés (G.P.) Fils |
İthalatçı tüccarlar
Baron Vartian (Artin G.) Baron Vartian (Ohannes) Cacoulidés (Georges Th.) Caramvalis (M.I)et Cie. Delicaris (Arist.) – Delikaris (Mildi) Eşref Sarı Mahmut Zade Hacı Ahmet Zade Arif Khidichian (H.K)- Mavridés (G) Fils Mironidis (G)- Palassof (Basil H.) Pavlidés (G.C.) Pisani [dis] (Alex C.)- Pisani [dis] (Charlie A.) Pisani [dis] (Ch.A.)- Pisani [dis] (Georges C) Surmelis (J. J.), Spathopoulo (G) Tokatlian (M.G.) |
İhracatçı Tüccarlar
Alexandridés (N et P.), Cacoulidés (Georges Th.) Avestopoulos (D)- Cacoulidés (A) Fréres Eşref Sarı Mahmut Zade, Hafız Mehmet Esad K. Mustafa zade, K. Mustafa Z. Mustafa Asım Hermidés (Paralampos Th.), Hourbiliadés (Elie P) et Fils, Hochstrasser et cie, Jamagotchian (Bedros K), Kalpidis (lazaros), Khidichian (M) Fils Leptourgos (M.G.)-Mironidés (G) Palassof (Basil H.)- Pavlidés (G.C.) Pavlidés (G.C.)- Pisani [dis] (Alex C.) Papadopoulo (Ep), Papadopoulos (N) Fréres Pisani [dis] (Ch.A.)- Pisani [dis] (G. C.) Seitanidès (P.) Frères. Sourmelis (J. J.) — Spathopoulo (P) Fréres Spathopoulo (D) Fils., Spathopoulo (P.) Frères. Spyridès (Anesti P). , Stefanidis (L. Et Sp.).—Tokatlian (M. G.). Tombouli Frères.—Tchitnoglou (Ant ). Veledian (Agop A.). |
Kumaş ve giyecek dükkanları
Elefthériadès Fils. Kambouroglou (Georges). Tompoulis (Georges). |
Yumurtalar
Cacoulidis Frères. —Pavlidès (G. C.), ihracatçı |
Sigara kağıdı
Pavlidès (Const. Cyrille), ithalatçı |
Deri
Eşrref Sari Mahmut Zade. Emriza Frères. Khidichian (H.K.) .Tokatlian (M. G.). |
Eczacılar
Baron-Vartian (E.).-Christos. Kilidjian (Vartan).- Tchilchckian (A.). |
Balık
Jamagotchian (Bedros K.). |
Lokantalar
Lazari (Charalambos). Pappadopoulos (Pantcho) |
Hırdavat ve züccaciye
Anastassiadès (Lazaro). Haci Ahmed Zade Hafiz Ömer. Indjéian (D.).—Kelledjian (Roghos). Ohanessian (B. J.) et Fils. Ohanessian (N.). Oustabachian (Arakel H.). Papadopoulos (N. J.).— Pappadopoulo (A.;. Xanthopoulo (Th.). |
Buharlı kereste bıçkıhaneleri
Aksu’da işletilen Mavridès. Kulak Kaya, Zarifi (L.)et lPisani [dis](G. C.), işletmeci; Moïssiadès (C.), müdür. De Kiarour-Hendek[?] Delicaris (Nicolas), işletmeci |
Terziler
Diamandidès : A.).— Jamgotchian (Herant). Panidés (P.). Papadopoulos (Jean).— Sféropoulos (N.). Spartiadés (D.)-Spiridès (N. P.). Valavanis (Georges), |
Tabakhane
Spatopoulos (Georges V.) et Fils. |
Kuru temizlemeciler
Kirkkesselian (E. E.) Frères |
Pencere Camları
Kelledjian (Boghos). Khidichian (H. K.) Sourmelis (J. J.). |
Şarap ve Likör
Lazopoulos—Papadopoulos (Ep). Pavlidès (Coust. Cyrille).—Zarotiadès (D.) |
Sigorta
Aachen et Munich, incend., Hochstrasser et Cie, agents. Société Cie d’assur. ottomane, Pisani[dis] (Alexandre C.), agent. Alliance de Gènes, vie, Khidichian (H. K.), agent, Anatolie d’Athènes, vie, Pisani [dis](Charles A.), agent. British-America, Politès (Dem), agent. Commercial Union, inc.,Cacoulidès (Const.), agent. Consortium (The), Cacoulidès (Const), ag. Continentale, marit., Khidichian (M.) Fils, agent. Dacia Romnnia et Nationale Prussianne, Sourmelis (J. J.), agent. Kihnili d’Athéné, inc. et vie, Sourmélis(J. J.), agent. Fédérale, marit. Cacoulidès (C. N.), agent. Francfortoise, marit, Cacoulidès (C. N.), agent. General, inc., G. P. Mavridès, agent. Gresham, vie, Papadopoulo (N.) Foires, agent. Guardian, inc., Papadopoulo (N.) Frères, agent. Internationale, marit., Cacoulidès (C. N.), agent. Internationale Belge, maritime, Badlian (Vahan), agent. La Constancia, marit., Pisani[dis](Charles A.), agent. Lancashirt et Cheshire, inc. et marit., Khidichian (M.) Fils, agent. Devamı yanda… |
devam
Law Union et Rock, vie, Khidichian (H.K.), agent. Lloyd Allemand, marit., Hochstrasser etCie, agent. Lloyd International, maritime. Néofitos (Alex. N.), agent. Lloyd Méridional, marit., Pisani[dis] (Charles A.), agent. Mutuelle Lyonnaise, Evrenian (Artin), agent. National British & Irish Miller’s, incendie. Neofitos (Alex. N ), agent. National Coopérative, inc. et marit., Khidichian (M.) Fils, agent. Nationale-Vie, Néofitos (Alex. N.), agent. New-York, vie, Chahrighian (Ohannès),ag. Orient (L), vie. Pisani[dis] (Ch. A ), agent. Phœnix of London, Pisani[dis] (Georges), agent. Première Société Hongroise, Sourmelis(J. J.), agent. Providentia, maritime, Chahrighian (Oh.), agent. Provinces-Réunies, vie, Vélédian (Agop), agent. Royal Erchange. inc., Leptourgos (M), ag. Rossia [La), Palasaoff (Basile), agent. Union de Paris, inc.-vie, Vélédian (Agop), agent. Universo, marit., Chahrighian (Oh.). agent. Victoria de Berlin, vie, Cacoulidès (C. N.), agent. Western, inc., Khidichian (H.R.), agent. |
1922 yılındaki Giresun’un sosyal ve iktisadi yaşamı (Annuaire Oriental sh. 1320-1321)
Kibrit
Hochstrasser (J.J.)& co.
|
Şekerciler-Tatlıcılar
Hamzazade Hasan |
Silah
Hacıahmet Zade hafız |
Deri
Ali Ağazade Hacı Mehmet |
Sigorta
Aachen Munich Socvild d.de Cconstantinople Financiere I.imperiale ottomans Levante Hasan Yazıcı Zade Hüseyin |
Duyunu Umumiye idaresi
Müdür Hasan Efendi Emin Efendi Azmi Efendi |
Avukatlar
Cemal Efendi-Hamzazade Adil- Mustafa Efendi |
Sarraflar
Hacı Eminzade Emin Hasan Yazıcı Zade Hüseyin ve Beyazıt z. İsmail Hattatzade Hacı Ali
|
Bankalar
Osmanlı Bankası- R. Glavany Ziraat Bankası- Hüseyin efendi |
Yayıncılar
İmpremerie National Direktör. Cemil Bey |
Tahıl
Feridunzade Hacı Hasan |
Gazeteler
Yeni Kerasunde- Cemil Bey |
Deniz Kazasaı Hasar Experi
Hochstrasser (J.J.)& co.
|
Doktorlar
Şaban – İsmail |
Buharlı Vapur Şirketleri
Llyod Triestine-G. Balovich Sociale İtailiane-G. Balovich Sociale Ototomane de navigation-Hüseyin Ef.
|
Tüccarlar
Abazazade Hafız Mehmet Anaforzade Kardeşler Feridunzade Hacı Hasan Hacı Ahmet Zade Arif Hacı Emin Zade Emin Hacı Emin Zade Esad Hasan Yazıcı Zade Hüseyin ve Beyazıt z. İsmail Kır Zade Şevki Hochstrasser&co Hochstrasser (J.J.)& co. Küçükzade M. Larçinzade Hakkı&Mehmet bey Selim&asım Tomaç Zade Dursun Yusuf Acaci Zekeriya Kaptan Zade Şükri
|
Eczacılar
Şaban -Nationale |
Hırdavat ve Züccaciye
Hacı Ahmet Zade Hafız Ömer |
Tütün [Reji]
Müdür Hakkı Bey |
Pecere Camları
Hochastrasser (J.J.)& co. |
[i]Hayk Açıkgöz, Anadolulu bir Ermeni Komünistin Anıları, Ed. Attila Tuygan Belge Y. 2006
[ii]Sait Çetinoğlu, Exterminators Yok Ediciler ve Erdemli Müslümanlar, Péri Y. 2011 s 86
[iii]Vartkes Yeghiayan, Malta Belgeleri, çev. Jülide Değirmenciler, Belge y.2007 s 458
[iv]Vartkes Yeghiayan, Malta Belgeleri… s 380-381
[v]Vartkes Yeghiayan, Malta Belgeleri… s 382-383
[vi]Vahakn N. Dadrian-Taner Akçam, Tehcir ve Taktil, Divan-i Harbi Örfi Zabıtları, Bilgi Ün. 2008 s 705-710
[vii]Halil Erhan, 1915’ten 1980’e Karadeniz, Ermeniler, Eşkıyalar, İnsanlar, Yaşamlar. İletişim. 2015, s 97
[viii]Halil Erhan, 1915’ten 1980’e Karadeniz…, s 111-120
[ix]M.Şakir Sarıbayraktaroğlu, Osman Ağa ve Giresun Uşakları Konuşuyor, İstanbul 1975. S 105-106, (kitap bir kamu kurumu olan Fiskobirlik desteğiyle yayınlanmıştır.)
[x]https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_dergisi_pdfler.birlesimler?v_meclis=1&v_donem=d01&v_yasama_yili=4&v_cilt&fbclid=IwAR2dMuf2CIRzHZ-k5YDRbpgzXspkX71qJxayQpnmwbJICbtCAuJrBkx5FtU
İlk yorum yapan siz olun