Timios Stavros

Ira Tzourou

13. yüzyılda Trabzon’da hüküm süren Pontus Rum İmparatoru Manuel I Komnenos için yapılmış Bizans Haçı , Unesco dünya mirası listesinde bulunan Notre Dame Katedrali’nin 15 Nisan’daki yangınından sağ salim kurtuldu.  

Notre Dame Katedrali’nin hazinesinin en saygın eserleri arasında olan Yaşam Veren Mesih Haçı’nın bir parçasını içeren haç, altın mahfaza içerisinde zarar görmeden itfayeciler tarafından güvenli bir yere nakledildi.

Haç, imparator Manuel I Komnenos’un (1143-1180) anısına yapılmıştır. Bir rivayete göre kutsal haç, İmparator Manuel II Paleologus’un (1391-1425) Polonya’ya hediyesidir. Kaynaklara göre imparator Komnenos I anısına yapılan haç Bizans İmparatoru Isaac II Angelos’un (1156-1204) kızı Anna Efrosini 1185-1253) eli ile Galiçya yöresine götürülmüştür. 

Eserin İmparator Manuel I Komnenos dönemine dayandığını haçın arkasında yer alan iki adet iambik ayet içeren yazıttan öğreniyoruz. Yazıt, altın varak üzerine yazılmıştır. Haç, Patrik Haçı formundadır.

I(ΗΣΟΥ)Σ X(ΡΙΣΤΟ)Σ
Στ(αυ)ρῷπαγει ‘ ς ὑψώσας ἀν(θρώπ)ων φύσιν.
†Γράφει Μανουη’ λ Κομνηνο ’ ς στεφηφόρος.

İsa Mesih
İnsani doğasını çarmıha gerilerek gösterdi
Manuel Komnenos haçın taşıyıcısı yazdı.

Yazıt, 12.  yüzyılın başı ve  13. yüzyılın sonuna tarihlenmektedir. Yazıtın tarihçesinin yanısıra kullanılan  mine de1204 yılından öncesine ait olduğunu kanıtlar niteliktedir. Manuel Komnenos’un haçı Polonyalı kralların hazinesinde dört yüzyıl boyunca (1340 -1668 )  taç giyme törenlerinde kullanıldı.

Büyük Polonya kralı Kazimierz III Wielki nin  (1310 – 1370) 1340 ta Lviv’i ele geçirmesinin ardından, yağmalamaların bir parçası olarak ele geçirdiği haç, başka değerli eşyalar ile birlikte Krakow şehrine getirilir. Haç 17. yüzyıla kadar Polonya Litvanya Birliği kraliyet hazinesinde kalır. Kral Jan II Kazimierz Waza’nın (1609-1672) tahtını bırakması ile hazineden çok sayıda değerli parça ile birlikte Fransa’ya gider. 1672 senesinde sabık kralın vefatı ile Anna Gonzaga (Countess Palatine of Simmern) değerli emaneti devralır. Prenses Palatine olarak bilinen Anna Gonzaga haçı, Fransanın en eski ve en saygın manastırı olan Paris’teki Saint Germain des Prés manastırına hediye eder. 1493 senesinde kurulan Polonya Parlamentosu’nun alt meclisi “Sejm” ve yeni Polonya Kralı Michal Wiśniowiecki’nin çabaları bu kıymetli tarihi eseri “anavatanına”geri döndürmermeyi başaramaz.

Saint Germain des Prés manastırının yıkılması ile kutsal haç Notre Dame Katedrali’nin hazinesine devredilir. Haç, sözde Dikenli Taç ile hazinenin en değerli eserleri arasındadır. Fransız Devrimi sırasında yaşanan kargaşa sürecini de atlatan kutsal haç, 15 Nisan 2019 da çıkan büyük yangında kalıntılar arasından kurtarılır. Efsaneye göre haçın kutsallığı eski dönemlerde çıkan bir yangında muhafaza edildiği altın ve camdan olan mahfazasının erimesine rağmen, tahta kutsal emanetin zarar görmemesiyle ispatlanmıştı.

• 

• 

• 

Aynı zamanda İsa’nın Çarmıhının  çivisinden bir parça, objenin korunan mahfazasının alt bölümünde sergilenir. Çivi Bizans’dan getirilmiştir.

---

* Patrik Haçı formu ilk önce Şark Kilise’sinde ortaya çıkmış ve kullanılmıştır. Daha sonra 6. yy da Batı’da kullanılmaya başlanır. Patrik haç formunun köken teorisi, ilk yatay çizginin Bizans İmparatorlarının laik gücünün sembolize ettiğini söylerken, diğer çizgi de dini güçlerini sembolize etmektedir.

Ira Tzourou

İslam Sanat Tarihçisi