Rahip Ambrosios Kalfayan’ın (A. Calfa) Eğitim tarihine Katkıları

Sait Çetinoğlu

Çok sayıda sözlük ve eğitim kitapları hazırlayan Dilbilimci, tarihçi ve eğitimci A. Calfa, Rahip Ambrosios Kalfayan veya Lüsinyan’dır. 1826’da İstanbul’da doğmuştur. Başpiskopos Khoren Kalfayan Narbey’in kardeşidir. Kimliği çok enteresandır. Birçok isimle karşımıza çıkar. Siyasi bir kimlik de taşır. Patrik Mıgırdıç Hrimyan Hayrik’in da en yakın çevresindendir. Hrimyan Hayrik ile birlikte 1878’de Berlin’e giden heyet üyeleri arasında da yer almıştır. Eserleri ve uygulamalarıyla Avrupa’nın eğitim tarzını Osmanlı’da uygulamaya çalışmıştır. Kalfayan, ardında devasa çalışmalar bırakıp 1906 yılında Paris’te hayata gözlerini yumar.

Rahip Ambrosios Kalfayan veya Lüsinyan, ünlü deniz ressamı Hovannes veya ivan (Ayvazyan, Konstantinoviç) Ayvazovski’nin ağabeyi Kapriyel Başpiskopos Ayvazyan) Ayvazovski ve rahip Sarkis Teodoryan ile birlikte Gregoryen kilisesine geçmiş ve birlikte Paris’teki Haygazyan mektebini kurmuşlardır.

Galatasaray lisesinden Taksim’e, İngiliz sefaretinden Dolapdere’ye kadar İstanbul’u etkileyen 1870 büyük Beyoğlu yangınında yanan üç Ermeni okulunun öğrencilerini evinde toplamış, okullar inşa edilene kadar evini okula çevirerek onlara dersler vermiştir.

1851’de Fransiskos Fenelon’un Avrupa’da birçok dillere çevrildiğini gördüğü, çocukların yetimse tarzı ile ilgili Telemark başlıklı çalışmasının Ermenicede de bulunmasını istemiş, Ermeniceye çevirerek Paris’te 1851’de yayınlamıştır.  1860’ta da Telemark’ı resimli olarak yayınlar.

Kalfayan, tercüme yanında birçok telif eser bırakmıştır. Sözlük, ders kitapları, dini eserler, güzel yazıya dair kitaplar, Eğitime dair kitaplar, İngilizceden Ermeniceye kelimeler ve cümleler bazında pratik konuşma kitabi… Kız öğrencilerin eğitimine büyük önem verdiğinden onların eğitimine dair eğitim tekniği kitabını hazırlamıştır.

Eserleri:

Matematik ders kitabi, 1853 Venedik, 1860 Teodosya- Kırım.

Coğrafya ders kitabi 1860 Teodosya.

Paris yakınlarında Rafael-Muradyan okulunun kuruluş hikâyesi hakkında geniş bilgi kitabi (Kapriel Ayvazovski ve Sarkis Teodoryanla beraber) 1835 Paris.

Konuşma kitabi Cümlelerle Türkçeden Ermeniceye. (Ermenice harfli Türkçe) 1864 Teodosya.

Günümüzün Tarihi 1851 Venedik.

Resimli Alfabe (Ermenice okul kitabi) 1856 Paris.

Eski ve Yeni Ahit (din dersi kitabi )1852 Teodosya. (Aynı kitap 1901’de Paris’te basılmış)

Yeni Ahit ders kitabi 1853 Venedik, 1863 Teodosya.

Katoliklikten Ana kiliseye dönüş (dört arkadaşıyla beraber hazırladıkları kapsamlı bir kitap) 1858 Paris.

Güzel yazı (Kaligrafi) Ders Kitabı 1855 de Paris’te basılmış (burada Nar-Bey ismini de kullanmış) kitap 1858 ve 1869’da Paris’te tekrar baskıları yapılmış.

İngilizceden Ermeniceye kelime ve cümle bazında sözlük 1855 Paris.

Roma Tarihi Ders Kitabı 1850 Venedik.

“Orta Çağ Tarihi” ders kitabı 1850 Venedik.

Yeni Milletler Tarihi Ders Kitabı 1851 Venedik.

Milletler Tarihi (Yahudi, Asuri, Babil, Mısır, İran, Partlar, Hunlar, Yunan, Süryaniler…) 1849 Venedik.

Ermeniceden Fransızcaya ve Türkçeden Fransızcaya lügat 1861 Paris. 1872 ve 1881 de Paris’te diğer baskıları yapılmış.

Kız Okullarında Kızların Eğitimi 1856 Paris.

Türkçe-Ermenice sözlük 1863 Teodosya.

Okuma ders kitabi 1861 Paris.