Tomas Terziyan
Günlerden 30 Haziran 2014, güneşli bir ikindi vakti. Bilim Tarihi araştırmacısı, yazar dostum ve hocam Dr. Şeref Etker’le birlikte Feriköy Ermeni Protestan Mezarlığı’na yollandık. Nicedir yerine getirilmemiş bir vefa borcunu yerine getirmek, Türkiye’nin ilk kadın doktoru rahmetli Zaruhi Kavalcıyan’ı 45. ölüm yıldönümünde mezarı başında anmak istemiştik. Kırmızı-beyaz karanfillerden oluşan alçakgönüllü bir demet, tütsü ve dualarımızla idrak ettiğimiz bu anlamlı günde okuduğum kısa Ermenice duaya Dr. Etker de her zamanki âlicenaplığıyla sessizce iştirak etti, resimler çekti.
Dr. Serope Kavalcıyan’ın kızı Zaruhi Serope Kavalcıyan, 1877’de Adapazarı’nda doğar. 1898’de Adapazarı’ndaki Amerikan Kız Koleji’nden mezun olur ve 1903 yılında Chicago’daki Illinois Üniversitesi’nden (ABD) tıp doktoru diploması alarak Türkiye’ye döner. Türkiye’de kadın hekimlere çalışma izni verilmediği için, kendi adına hekimlik yapamaz ve babasının yanında asistan hekimlik ve Amerikan Koleji’nde biyoloji öğretmenliğiyle yetinir. Birinci Dünya Savaşı koşullarında hekimlik yapar, çeşitli yardım ve bakım kuruluşlarında görev alır. 1921’de Üsküdar’a taşınan Amerikan Kız Koleji’yle birlikte İstanbul’a yerleşir. Aynı kolejde kimya, biyoloji, fizyoloji gibi dersler verir. Evlenmez. 30 Haziran 1969’da, 92 yaşında hayata veda eder ve Feriköy Ermeni Protestan mezarlığında kız kardeşinin yanına defnedilir[1].
Türkiye’nin ilk kadın doktoru Kavalcıyan’ın mezarının keşfini de tıpkı kimliği ve geçmişiyle ilgili bilgilerde olduğu gibi dostum Şeref Etker’e borçluyuz. Ölüm yıldönümünü anma fikrini de. Aslında basın organları, bilim insanları, cemaat temsilcileri ve ruhanilerin de bulunduğu çok daha geniş bir topluluk ve merasimle bu görevi gerçekleştirmeyi arzu etmiştik. Ancak bulgularımız üzerinden çok zaman geçmemiş, rahmetlinin hayattaki muhtemel akraba ve kilise kayıtlarına ulaşma çabalarımız sonuç vermemiş, ayrıca içler acısı bir görünüm arz eden mezarın tadili işlemleri için bir muhatap bulamamıştık. Gönlümüzden geçen, tarihin tozlu örtüsü altında kalmış bu önemli bilim insanı hakkında geniş bilgiler edinip bütün ilgililerin katkılarıyla, gelecek yıl aynı güne kadar bu olumsuzlukları gidererek Dr. Zaruhi Kavalcıyan’a layık bir mezarın başında ona layık bir anma gerçekleştirmektir.
[1] Etker, Ş. (2012). Türkiye’nin İlk Kadın Doktoru Zaruhi Kavalcıyan. Cumhuriyet Bilim Teknik, 18 Mayıs 2012, Sayfa 14.
[…] Dr. Serope Kavalcıyan’ın kızı Zaruhi Serope Kavalcıyan, 1877’de Adapazarı’nda doğar. 1898’de Adapazarı’ndaki Amerikan Kız Koleji’nden mezun olur ve 1903 yılında Chicago’daki Illinois Üniversitesi’nden (ABD) tıp doktoru diploması alarak Türkiye’ye döner. Türkiye’de kadın hekimlere çalışma izni verilmediği için, kendi adına hekimlik yapamaz ve babasının yanında asistan hekimlik ve Amerikan Koleji’nde biyoloji öğretmenliğiyle yetinir. Birinci Dünya Savaşı koşullarında hekimlik yapar, çeşitli yardım ve bakım kuruluşlarında görev alır. 1921’de Üsküdar’a taşınan Amerikan Kız Koleji’yle birlikte İstanbul’a yerleşir. Aynı kolejde kimya, biyoloji, fizyoloji gibi dersler verir. Evlenmez. 30 Haziran 1969’da, 92 yaşında hayata veda eder ve Feriköy Ermeni Protestan mezarlığında kız kardeşinin yanına defnedilir[1]. […]