Ermeni Kilisesi, her sene ”Kutsal Haçın Bulunuşu”, ”Kutsal Haçın Kudüs’te Zuhuru”,” Varaka Dağı Kutsal Haçı” (bu yortu yalnızca Ermeni Kilisesi tarafından kutlanmaktır, Varaka Dağı, Van gölü yakınlarında bulunan bir dağın adı).”Kutsal Haçın Özgürlük Yortusu” adlarıyla, ”Kutsal Haç”a atfen 4 defa kutlar. Varaka Kutsal Haçı yortusu dışındaki diğer 3 yortuyu aynı zamanda, diğer Hristiyan kiliseleri de kutlamaktadırlar. Ermeni kilisesi ”Kutsal Haç”ın özgürleşme yortusunu(Khaçveratz), her sene 11-17 Eylül tarihleri arasında Pazar günü kutlar.
Kutsal Haçın Özgürleşme yortusunun kutlanışın temeli,eski bir geçmişe,tarihsel bir olaya dayanır: 610 yılında Pers (Iran) kralı Hosrof .1.güçlü ordusuyla Kudüs’ü işgal eder,kenti esir alır, kutsal şehri harabeye çevirir, İran’a dönerken beraberindeki binlerce esirlerle birlikte Mukaddes Şehir Kudüs’ün Aziz Diriliş kilisesindeki ” Kutsal Haç”ı da beraberinde tutsak olarak götürür.
627 tarihinde Bizans İmparatoru Herakliyus,”Kutsal Haç”ı tutsaklıktan kurtarmak ve tekrar Kudüs’teki yerine geri getirmek amacıyla güçlü bir orduyla İran”a doğru yola çıkar:
Zamanın tarihçilerinin yazdıklarına göre ,imparator Herakliyus”un Iran seferine çıkan ordusuna, Mujeğ adlı bir ermeni prensin komutasında bir ermeni mangasının da sefere katıldığı söylenir.
628 yılında. Bizans İmparatoru Heraklıyus ,Iran Kralı Hosrof.1.ı savaşta yenerek ,”Kutsal Haç”ı tutsaklıktan kurtarır ve özgürleştirir, savaşın bitiminde Kutsal Haçı Kudüs’e geri getirerek, eski yerine yerleştir:
İşte,bu tarihsel olay nedeniyle 628 yılından beri, kiliseler tarafından, Kutsal Haç’ın esaretten kurtulup, özgürlüğüne kavuşması ,ayinlerle,kilise törenleriyle ve halk tarafında büyük törenlerle coşkularla kutlanmaktadır.
Kutsal Haç,Hristiyan için bir baş tacıdır,”Sevgi” adına, dünyamıza inen, işkence görüp çarmıha gerilen İsa Mesih’in yaşamını ifade eder. İsa Mesih’in çarmıha gerilmesinden önceki zamanlarda Haç,”Ceza”yı, ”Çefa”,”Eziyet”,”İşkence” ,”Şiddet”i ve ”Ölüm”ü ifade ederdi,ceza infaz aracı olarak kullanılırdı: İsa Mesih kendini çarmıha gerdirerek Haç’a yeni bir anlam, yeni bir kavram getirdi. Haç ,”Ölüm”e karşın,”Zafer”in ve”Yaşam”ın simgesi oldu,”Kurtuluşun Yolu”, ”Derman ve Deva’nın Kaynağı”,”Can ve Taze Ruh veren Güç” oldu.
Hristiyanlık döneminde Ermeni yaşamında ana 5 dini bayramlarından biri olan Haç Yortusu (Khaçverats Yortusu), ”Kutsal Khaç”ın yüceltilmesi ve Haç’ın ilk övülme işlemiyle ilgilidir.Bu özel yortu nedeniyle, kilisedeki ” Haç” rengarenk çiçeklerle ,mis kokulu bitkilerle ve fesleğen yapraklarıyıla süslenir: Ardından, süslenmiş ”Khaç” ile rahipler ve ekibi, halkla beraberce toplu olarak bir kortej teşkil ederek kiliseyi ve etrafını dolaşırlar.
Kilise ayini bitiminde ,kadınlar kutsanmış fesleğen yapraklarının evlerine bereket ve bolluk getireceğini inanarak, yapraklarını beraberlerinde evlerine götürüp erzak torbalarını veya erzak kutularına koyarlar:
Ermeni kilisesinin diğer dini ana yortular gibi ”Khaçverats” yortusu öncesinde de ”Yortu Perhizi” dönemi vardır:Bir hafta süren bu ”Yortu Perhizi”ni geçmişte halk,”Khaçverats” yortusu arefe günü cumartesi günbatımda,sütlü yiyeceklerle ,deniz mahsülleriyle,yumurtalı yiyeceklerle açar,eti ve etli yiyecekleri de ertesi güne, Pazara saklarmış: Aynı gün,kadınlar hamurlu yiyecekler ve pastalar hazırlarlarken,erkekler ise avladıkları ”oğlak”ı keserler ,yortu ziyafetine hazırlarlarmış:
Geleneklerle göre geçmişte, oğlak etiyle pişirilmiş ”Bulgur Pılavı” Khaçveratz yortusuna özgü bir ziyafet yemeğiyimiş,bu nedenle bazı Ermeni yerleşim yerlerinde ”Khaçverts Yortusu”na ”Oğlaklık” yortusu da denirmiş: .
”Khaçverts” yortusu,geçmişte geniş bir halk kitlesi tarafından Sonbahar döneminin başlangıçı olarak algılanır,”Khachverats”, zamanı insanlar açık hava yaşamından içeriye çekilir,yıllık mahsül ve ürünlerini toparlar ve ”Haç’ın kudretine feda olayım”söylemi ve inanıncı ile kanaatkar bir yaklaşımla Tanrıya ve Tanrının nefes verdiği ”Khaç”a şükranlarını sunarlar,gelecek seneye hazırlanırlarmış.
Diğer ana yortularında olduğu gibi,Kutsal Haçın Özgürlük Yortusunda da , inanç gezileri yapmak ermeni yaşamında bir gelenek ve ananedir. Bu yortuda genellikle , Aziz Haç adını taşıyan kiliselere ve manastırlara doğru inanç gezileri yapılır.Bazı ermeni yerleşim bölgelerinde geleneksel olarak ,çiçeklerden Haçlar yapılır, Haçlar fesleğen çiçekleri ve elişi nakışlarla süslenir, bu nedenle bazı yerlerde fesleğen çiçeğine, ”Haç Çiçeği”de denir.
Bu yortuda aynı zamanda ,Haçik, Haçadur, Haçeres, Haçer, Haço, Haça ,Rehan, adını taşıyanlar isim günlerini kutlarlar .
Dr.med.Sarkis Adam
Տօն Վերացման Սրբոյ Խաչի. ”ԽԱՉՎԵՐԱՑ” Ս.ԽԱՉԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ եւ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԻ ԽԱՉՎԵՐԱՑԻ ՍՈՎՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Հայ եկեղեցին տարուայ մէջ, Ս.խաչի նուիրուած չորս տօներ կը նշէ, որոնք են,”Ս.խաչի Երեւման Տօն”, “Ս.Խաչի Վերացման Տօն-ԽԱՉՎԵՐԱՑ”,”Վարագայ Ս.Խաչի Տօն”, եւ “Ս.Խաչի Գիւտի Տօն”, բացի Ս.Վարագայ Խաչի տօնը միւս երեք տօները կը նշուին նաեւ քրիստոնէական միւս եկեղեցիներու կողմէ:
Ս.Խաչի Վերացման Տօնը-Խաչվերաց- հայ եկեղեցւոյ հինգ տաղաւար տօներէն մին է, որ կը նշուի, 11-17 Սեպտեմբեր թուականներու միջեւ կիրակի օր:
Խաչվերացի տօնակատարութեան հիմքը կը հասնի պատմական իրադարձութեան մը.
610 թուականին Պարսիկ թագաւոր Խոսրոֆ . Բ. կը պաշարէ Երուսաղէմ քաղաքը , կը գրաւէ ու կը քանդէ քաղաքը , բազմաթիւ գերիներու քով իր հետ միասին Պարսկաստան կը տանի, նաեւ , Ս.Յարութիւն Տաճարի Տիրոջ Խաչափայտը, որպէս գերի: 627 թուականին Բիւզանդացի Հերակլ կայսրը , տիրոջ խաչափայտը Պարսկաստանի գերիութիւնէն ազատելու նպատակաւ զօրքերով կը յարձակի Պարսկաստանի վրայ , 628 թուականին յաղթելով Պարսիկ թագաւոր Խոսրոֆ . Բ. ը , Տիրoջ Խաչափայտը կը վերադարձնէ Երուսաղէմ: Ըստ պատմիչներու վկայութեան ,Հերակլ կայսրի բանակին մաս կազմած է նաեւ, Մժեղ անուն Հայ իշխանի մը գլխաւորութեամբ հայկական զինուորներու խումբ մը.
628 թուականին Ս.Խաչը փառաւոր հանդէսներով, թափօրներով ու փառափանութիւններով վերադարձաւ ու զետեղուեցաւ Ս.Յարութիւն Տաճարի մէջ, այս պատմական դէպքէն վերջ է որ , սկսաւ պատմական եկեղեցիներու կողմէ մեծ հանդէսներով ու արարողութիւններով ” Ս.Կաչի վերացման Տօն “ը նշուիլ.
Խաչը քրիստոնիայի համար պսակ է, որ կը բացատրէ քրիստոսի կեանքի իմաստը, այն որ, Յիսուս ի սէր մարդկութեան աշխարհ եկաւ,չարչարուեցաւ, խաչուեցաւ, ու իր խաչելութեամբ նոր իմաստ ու խորհուրդ մը տուաւ խաչին: Մինջեւ քրիստոսի խաչելութեան , խաչը`,պատիժի , չարչարանքի, ու կամ մահուան գործիք էր , այսինքն խաչը`,”Չարչարանքը”, “Մահը” կը խորհուրդանշեր, Քրիստոսի խաչելութեամբ Խաչը մահուան նկատմամբ “Յաղթանակի” եւ “Կեանքի” խորհուրդ դարձաւ:Դարձաւ նաեւ ,”Փրկութեան Միջոց”,”Բժիշկութեան Ազբիւր”, եւ “Կենսատու Զօրութիւն”:
Հայ Ժողովուրդը , ինչպէս , մեր եկեղոցւոյ միւս տաղաւար տօներուն , նոյն պէս ալ Խաչվերացի տօնին եւս , ունի ուխտագնացութիւններ կատարելու սովորութիւնը , մանավանդ դէպի , Ս.խաչ անուն կրող Եկեղեցիներ ու Վանքեր.
Հայաբնակ շատ մը վայրերու մէջ սովորութիւն է նաեւ , ծաղիկներէ խաչեր պատրաստել , զանոնք ձեռագործերով, յատկապէս “ռեհան” ծաղիկներով զարդարել: Հայ ժողովուրդը, այս պատճառար ռեհան ծաղիկը կ’անուանէ նաեւ “Խաչի Ծաղիկ”:
Հայ Ժողովուրդը ունի նաեւ , տաղաւար այլ տօներու նախորդող օրերու նման , Խաչվերացի “Շաբաթիայ Պահքի” սովորութիւնը.
Ըստ ժողովուրդական սովորութեան , Խաչվերացի տօնին , հայոց առանձնայատուկ ուտելիքը, “Ուլի Միս”ը, եւ “Ձաւարով Փլաւ” ն է, այ ս պատճառաւ ալ կարգ մը վայրերու մէջ ժողովուրդը,խաչվերացի տօնը կ’անուանէ, “Ուլնոցի Տօն”, կարգ մը հայաբնակ վայրերու մէջ ալ , խաչվերացի տօնը կ’ընդունուի նաեւ, որպէս “Աշնան Սկիզբի Շրջան”
Քրիստոնեայ Հայ կեանքի հնագոյն տօներէն Խաչվերաց կամ Վերացման Խաչի Տօնը, որ կը վերաբերի խաչը վերացնելու եւ փառաւորելու առաջին գործողութեան: Այդ օրը եկեղեցին եւ եկեղեցիի մեծ խաչը կը զարդարուի գոյնզգոյն ծաղիկներով եւ հոտաւէտ բոյսերով, ռեհանի տերեւներով: Ապա՝ զարդարուած այս խաչով հոգեւոր դաս եւ ժողովուրդ, եկեղեցիին շուրջ թափօր կը դառնան:
Եկեղեցիէն վերջ կիներ օրհնուած ռեհանի տերեւներէն տուն կը տանին եւ պաշարեղէնի մէջ կը դնեն, որպէսզի առատութիւն ըլլայ:
Տաղավար այլ օրերի նման Խաչվերացին նոյնպէս նախորդ է մէկ շաբաթուայ պահքի շրջան մը, որը լուծուէր նախընթաց շաբաթ երեկոյեան կաթնեղէն, ձկնեղէն եւ ձուածեղէն կերակուրներով՝: Մսեղէն կերակուրները ,կիրակի օրը կ’ուտուէր: Նոյն այդ օրը երեկոյեան կանայք նաեւ խմորեղէն կը պատրաստէին, տղամարդիկ` ուլ կը մորթէին : Ժողովրդական սովորութեան համաձայն, ուլի միսը եւ ձաւարով փլաւն այդ օրուայ առանձնայատուկ ուտելիքներն էր: Ուլեր մորթելու պատճառով ժողովուրդի մէջ Խաչվերացը կը կոչէր նաեւ “Ուլնոց”:
Խաչվերացը ժողովրդական զանգուածների մօտ կ’ընկալուէր նաեւ որպէս աշնան սկիզբ: Խաչվերացէն սկսեալ ժողովուրդը կ’ սկսէր,դրսէն ներս գալ եւ ամփոփել տարուայ բերք ու բարիքի արդիւնքները եւ գոհունակ սրտով փառաբանել Տիրոջն ու անոր կենարար Խաչը՝ „Մեռնիմ Խաչի զօրութեան…“ կարգախօսով :
Խացվերացը անուանակոչութեան տօնն է նաեւ ներքոյիշեալ անունների՝
Խաչիկ, Խաչատուր, Խաչերես, Խաչեր, Խաչօ, ինչպէս նաեւ Ռեհան:
Տօքթ.Սարգիս Ատամ
Yorumlar kapatıldı.