Տօքթ, Սարգիս ԱտամՍՈՒՐԲ ԱՍՏԱՈՒԱԾԱԾՆԻ ՏՕՆԻ ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՍՈՎՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ
Երբ որ,Հայ ժողովուրդը Քրիստոնեայ դարձաւ,յաջողութիւնով իր կեանքին հարմարցուծ , նախաքրիստոնէական շրջանէն մնացած հեթանոսական սովորութիւնները , որոնք իւրացուցած էր իր կեանքի ընթացքի մէջ: Հայ Ժողովուրդի Սուրբ եկեղեցիի կողմէ ալ այս սովորութիւններէն շատերը ընդունուեցան որպէս եկեղեցական տօն. Այդ տօներէ մին է նաեւ Սուրբ Աստուածածնի-Վերփոխման Տօն-Խաղող Օրհնենքը:
Սուրբ Կոյս Մարիամ Աստուածածնի մահը կը հանդիպէր նախաքրիստոնէական շրջանի հայ կեանքի մէջ նշուող “Հայ չաստուածուհի Անահիտ” ի նուիրուած տօնի օրին ,երբ որ,Քրիստոնէութիւնը որպէս պետական կրօնք ընդունեցաւ , չաստուածուհի Անահիտի տօնը հարմարցուեցաւ Սուրբ Մարիամ Աստուածածնի տօնին:
Քրիստոնէութիւնը հայ կեանքի մէջ տարածուելէ եւ ամրապնդուելէ վերջ ,Սուրբ Աստուածածնի տօնի նախօրեակին քահանայները սկսան վանքերու եւ հասարակութեան մէջ բացօդեայ արարողութիւն կատարել,մէկ ձեռքերնին Սուրբ Խաչը, միւսին մկրատը , սարկաւագ եւ դպիրներու ընկերակցութեամբ այգիներ այցելեցին , խաղողներ քաղեցին ու զանոնք օրհնեցին :
Ըստ հայ աւանդութեան, ի նպատակ առատութիւն եւ պտղաբերութիւն օրհնուած խաղողները կը դրուէր աղբիւրներու ու գետակներու կողքին,գինիի տակարներու մէջ եւ խաչքարերու վրայ եւ կը բաժնուէր ժողովուրդին:Այդ ատեններ,խաղողը առանց օրհնելու երբեք չէր ուտուէր:
Սուրբ Աստուածածնի տօնը Հայաստանեայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցւոյ հինգ տաղաւոր տօններէն մինէ,այս տօնի օր խաղողի օրհնութիւնը կը խորհրդանշէ Հայ ժողովուրդին ձեռք բերած տարուայ առաջին բերքին , երախտագիտութեամբ Աստուծոյ մատուծումը : Ձեռք բերուած իւրաքանչիւր բերքին օրհնութիւնը երկարատեւ գործընթաց մը ըլլաու պատճառաւ, ի խորհդանիշ կ’օրհնուի հայ ժողովուրդի ամենէն ընտիր,համեղ,լաւագոյն բերքը խաղողը,որմէ ձեռք բերուած կարմիր գինին կրօնական հասկացողութեամբ կը խորհրդանշէ հաւատացեալ ժողովուրդին Յիսուս Քրիստոսի հետ հաղորդուիրլը:
Սուրբ Աստուածածինի տօնը հայ կեանքի ամենանուիրական և Հայաստանյայց Եկեղեցւոյ հինգ տաղաւար տօներէն մին է :Կ’անուանուի նաեւ “Վերափոխման Տօն” : Այս տօնը կը նշուի աշխարհիկ ու եկեղեցական փառատոնի տօնակատարութիւններով :Ըստ հայ աւանդութեան հին ատեններ տօնին նախապատրաստութիւնները կ’սկսուէր տօնէն 15 օր առաջ:Իւրաքանչիւր հայ ընտանիք, այս տօնի առթիւ իր կարողութեան չափ մատաղացուներ կը գնէր, ի դէպ այդ օրուայ համար “Ուլ” որսալը հայ կեանքի մէջ սովորութիւն մըն էր որ, տեղացի ոչքրիստոնեայ ժողովուրդը այս տօնը կ’անուանէր “Օղլագ Գրան” (Ուլի Մորթի Տօն) անունով:Ատենօք, տօնական հանդիսութիւնները կ’սկսէին, Շաբաթ երեկոյին եկեղեցւոյ զանգերու ղօղանջներով, եկեղեցւոյ զանգերը հաւատացեալ ժողովուրդը կը հրաւիրէին յաջորդ օրռւայ տօնական հանդիսաւոր Սուրբ Պատարագին ներկայ գտնուելու:Յաջորդ օրռւայ Վերափոխման (Սուրբ Մարիամ Աստուածածնի Տօն) տօնական հանդիսաւոր Սուրբ պատարագին կը կատարուի նաեւ խաղօղօրհնենքի արարողութիւնը, որու ընթացքին կ’օրհնուի նաեւ տարուայ ամբողջ բերքն ու բարիքը :Սուրբ պատարագի աւարտին բոլոր մասնակիցներ կը շտապի այգիներ կամ պարտէզներ ,միանալու համար տօնական խնճոյք ու կերուխումի մէջ գտնուող իրենց հարազատներուն և բարեկամներուն:
Ատենօք հայ կեանքի մէջ ընդունուած սովորութիւն մըն էր նաեւ, այդ օրուայ բարիքներէն բաժին հանել աղքատներուն: Աղքատներուն կը բաժնուէր մատաղ, խաղօղ, զանազան ուտելիքներ, հագուստներ և այլ նուէրներ:Օրուայ բարիքներէն բաժին կամ նուէր ստացողներն ալ կը փոխադարձէին օրհնութեան խօսքերով :
Սուրբ Աստուածածինի տօնի յաջորդ օրը մեռելոց է, կ’այցելուի գերեզմանատուն։
Ըստ Հայ Առաքելական եկեզեցւոյ Աստուածածինի Վերափոխման տօնին, տօնելի են, Մարիամ, Մարօ, Մարի, Մարիանուշ Տիրուհի, Իսկուհի, Սրբուհի, Մաքրուհի, Թագուհի, Լուսիկ, Լուսածին, Լուսաբեր, Լուսամայր, Արփենիկ, Երանիակ, Արեգ, Արեւիկ, Լուսինթագ, Աղաւնի Մարգարիտ Նազիկ, Նազենի, Բերկուհի, Պերճուհի, Անթառամ Արուսեակ, Կուսինէ, Վերգինէ, Վերգին, Արշալույս, Գեղանուշ, Գեղուհի, Գեղանիկ, Վերժին, Երջանիկ անունները: Սրտանց կը շնորհաւորենք բոլորը
Տօքթ, Սարգիս Ատամ
(օգտագործուած ակ:Յուշամատեան-Տօնական Օրեր)
MERYEM ANA YORTUSU(Astvatsadzin)
VERAPOĞUM (Meryem Ana’nın Göğe Yükselme Yortusu) ÜZÜM KUTSAMA BAYRAMI ve HALK GELENEKLERİ
301 tarihinde Hıristiyanlığı ilk resmi devlet dini olarak kabul eden Ermeniler ,Hıristiyanlık öncesi paganizm döneminden gelen ve halk tarafından çok benimsenen ve asırlardan beri kutlanan bayram ve yortuları büyük bir başarıyla Hıristiyanlığa uyarlayarak tekrar yaşama soktular: Bu bayram ve yortuların veya geleneklerin birçoğunu , köklü bir geçmişi olan Ermeni kilisesi de dini bayram olarak tanıdı .Bu bayramlardan biri de ”Üzüm Kutsama Bayramı”,dini adıyla ”Asdvatzadzin” veya <Verapoğum>(Meryem Ana’nın Göğe Yükseliş Bayramı) yortusudur.
Azize Meryem’in ölümü, Hristiyanlık öncesi, paganlık döneminde Ermeni dünyasında kutlanan tanrıca ANAHIT’in kutlama gününe rastlamaktadir : Hıristiyanlığın Ermeni dünyasında yerleşmesinden ve kökleşmesinden sonra, yortunun bir gün öncesinde papazlar veya rahipler ayin giyisileriyle ve yardımcılarının eşliğinde(Diakon,Kilise Hizmetkarı), bir ellerinde makas, diğerinde ”Kutsal Haç” ,mum ve kandil yakarak manastırları ve toplu yerleşim yerlerini dolaşarak, açık hava ayinleri,”Antastan” (Dünyan’ın 4 Kutbunu Takdis etmek) ayini yaparlar ve bağlardan toplanan üzümleri ,kilisede görkemli ve ruhları okşayan ayinlerlerle kutsarlar ,halka dağıtırlar ve kutsanan ilk salkımı bereket niyetine su kaynaklarının kenarlarına, Haçkarların(Haçtaş) üstüne bırakılırlar, şarap fıcılarının içine atarlar ve daha sonra da evlere dağıtırlarmış. O zamanlar,Ermeniler üzümü asla kutsanmadam yenmezmiş.
Ermeni Kilisesinin 5 büyük bayramlarindan biri olan Asvadsatzin , Verapoğum, Azize Meryem’in ölümunden sonra Göğe Yükseliş yortusunda ayni gün üzümlerin kutsanmasi ise ,Hristiyanlık öncesi, çok tanrılı döneminde tanrıca Anahit’e şükran sunma pagan halk geleneğinin , Hristiyanlık dönemi ermeni yaşamına uyarlanmasıdır ve halkın elde ettiği senenin ilk değerli mahsullerin kutsanıp ”Tanrıya Şükran Sunma” ifadesini simgeler :
Elde edilen her bir mahsulun ilkleri ,ayrı ayrı kutsatmak uzun bir işlem olduğundan (Tanrı’ya Şükran Sunma Bayramı) Ermeni halkı için mahsullerin en iyisi, en lezetlisi ve kiymetlisi olan “ÜZÜM” kutsanmaktadır : Üzümden elde edilen ”Şarap” ,dini açıdan ayni zamanda İsa Mesih ile ”İçleşmeyi”,<Ruhsal İletim”>i simgeler (Hağortutyun=hamursuz kutsal Ekmek):
Ermeni Kilisesinin beş ana yorumlarından biri olan Meryem Ana Yortusu, Ermeni dünyasının en kutsal yortularındandır Ermeni dünyasında bu yortu günümüz yeni takvimle Ağustos ayı’nın ikinci pazarında,(eski zamanda bağ bozumu, hasat zamanında) görkemli ve coşkulu törenlerle, ruhları okşayan dini ayinlerle kutlanır. Eski zamanlarda yortu hazırlıkları yortu öncesi 15 gün önce başlanır, her aile kendi bütçesine göre yortu alış verişi yapar, kurbanlık satın alır yortu ziyafetine hazırlanır. Bu yortuyu has bir alışkanlık olarak genellikle Oğlak avlanır ve eti, başta fakir fukara olmak üzere komşulara dağıtılır. Oğlak eti, yortu ziyafeti yemeğinin baş yemeği olur. Oğlak avlama,geçmişte ,bu yortunun geleneksel bir özelliği olduğundan, bu yortu Anadolu’da zamanın Ermenilerine komşu halklar tarafından , “Oğlak Kıran” Bayramı denirmiş.
Yortu törenleri ve eğlenceleri yortu arefesi Cumartesi günü akşam üstü kilise çanlarının çalmasıyla başlar, kilise çanlarını çalarak , bölgenin ermenilerini ertesi günü icra edilecek kutsal Pazar ayinine davet çağrırır:
Yortu günü Pazar ayininde Ermeni dünyasının en çok sevilen meyvesi Üzüm kutsanır ve halka dağıtılır, eski geleneklere göre Ermeniler üzüm kutsanmadan üzüm yemezler, Ermeni dünyasında, Üzüm senenin tüm mahsulleri ve tüm nimetleri simgeler, bu nedenle üzüm kutsanırken aynı zamanda senenin tüm mahsulleri ve nimetleri kutsanarak Tanrıya şükran borcu sunulmuş olur :
Yortu günü Pazar ayin sonrası, herkes yakınlarıyla veya dostlarıyla beraberce eğlenmek, içmek, yemek, yortuyu çoşku ile kutlamak için kırlara, bağlara, bahçelere koşar yortuyu çoşku içinde kutlamak Ermeni dünyasının eski geleneklerindendir. Eski geleneklere göre yortu günü fakir fukara asla unutulmaz, yortu nimetlerinden onlara da pay çıkarılarak, bayram eti, üzüm, yiyecek, giyecek gibi hediyeler dağıtılır, hediyeler sevinçle kabul edenler yortu mutluluğunu yaşayarak yortu hediyesi dağıtanlar şükranlarını sunarlar.
Yortu ertesi Pazartesi günü Mezarlık ziyaret günüdür, halk, rahmetli olan yakınları ve akrabaları için rahmet duaları okur.
Bu yortu günü aynı zamanda ,Mariam, Maro, Mayranuş, Mari, Diruhi, İsguhi, Sırpuhi, Markurhi, Takuhi, Lusig, Lusin, Lusaper, Lusatzin, Lusintak,Lusaper, Arpenig, Yercanig, Yeranuhi, Arek, Arevik, Ağavni, Markarid, Nazig, Nazeni, Perguhi, Bercuhi, Antaram, Arusyak, Gusine, Verkine, Verkin, Verjin, Arşaluys, Keğanuş, Keğanig adını taşıyanların isim günü kutlanır
Dr.med.Sarkis Adam
Yorumlar kapatıldı.