Ermeni Kilisesinin Diğer Kiliselerden Farklılıkları:
1) Ermeni kilisesi sadece Nikia(325),Konstantinopolis(381) ve Efes (431) te toplanan ilk üç Ekümenik Konsey kararlarını, Bizans (Yunan) Ortodoks Kilisesi 7 Ekümenik Konsey kararlarını, Roma Katolik (Latin) kilisesi ise 22 Ekümenik Konsey kararlarını tanırlar. ”Katolik” kelimesi ”Evrensel” (Ekümenik) anlamını ifade eder. Katolikler, Apostol (Havari) Petrus’un İsa Mesih’in halefi olduğuna, Papa’nın ise Apostol Petrus’un halefi olduğunu, bu nedenle Papa’nın da tüm Hristiyanların başı olduğunu iddia ederler. Ermeni kilisesi tarafından kabul görmeyen ve reddedilen bu iddia, aynı zamanda kutsal kitaba da aykırı olduğu söylenir.
2) Ermeni Kilisesi İsa Mesih’in ”Tanrı-İnsan ” bileşiminin birbirinden ayrılamaz ”Bir Bütün” ,”İlahi Birlik” olduğuna inanır: Katolik, Yunan Ortodoks ve Protestan kiliseleri İsa Mesih’te ”Tanrısal” ve ”İnsan” olarak iki kişilik (tabiat) olduğuna inanırlar.
3) Ermeni ve Yunan Ortodoks kiliseleri ”Baba-Oğul-Kutsal Ruh” üçlüsünün (Teslis) birliğine ve Kutsal Ruh’un yalnızca Tanrıdan doğduğuna inanırlar. Katolik ve Protestan kiliseleri ise ”Kutsal Ruh”un hem ”Tanrı”dan ve hem de ”Oğul”dan doğduğuna inanırlar.
Bu görüşler 1054 yılında kiliseler arasında sorunlar yaratarak bölünmelere yol açmıştır.
4) Ermeni, Yunan Ortodoks, Katolik kiliselerinin ”Vaftiz”(Mıgırdutyun-Arınma), ”Onaylamak” (Troşm-Firmung),”Tövbe ve İkrar”(Abaşkarutyun), ”Evharistya (İsa’nın Bedeni ile İçleşme, Özdeşleşme-Hağhortutyun) ,”Evlilik”(Bısak),”Ruhbanlık Takdisi (Dzernatırtyun), ”Son Kutsama” (Vercin Odzum-Hasta ve Ölüm halinde) olmak üzere 7 kutsal sakramentleri vardır.
Protestan kiliselerinde bunlardan sadece ikisi ”Vaftiz” ve ”Evharistya”(Kommunyon) vardır.
5) Ermeni Kilisesinde papaz rütbesinden katolikos rütbesine kadar olan herkes, hem ruhbanlığa takdis (Dzernatıtyun) edilir ve hem de kutsal yağla(müron) kutsanır(Odzum), Yunan Ortodoks kilisesinde yalnızca ruhbanlığa takdis vardır, kutsal yağla kutsama yoktur.
Ermeni kilisesinde Katolikos, sivillerden ve din adamlarından kurulu Ulusal Yüksek Ruhani kurul tarafından seçilir ve 12 episkopos tarafından kutsanır(takdis edilir).
6) Ermeni kilisesinde Kutsal Sungu (Surp Badarak-İlahi Liturgi) yalnızca bir Sunak’ta (Altar-Khoran) ve tek bir papaz(rahip) tarafından sunulur, Latin(Roma Katolik) kilisesinde ise, kilisede bulunan Altar(Khoran) sayısı kadar papaz veya rahip tarafından Kutsal Sungu (surp badarak) sunmak mümkündür:
Ermeni kilisesinde ayinler sesli özel ilahiler eşliğinde sunulur, Latin (Roma Katolik) kiliselerinde ise kutsal ayin sesli ilahi olmadan da sunulabilinir.
7) Ermeni kilisesi, kutsal ayinde (surp badarak) mayasız ekmek ve saf kırmızı üzüm şarabı kullanır, Katolik kiliselerinde şaraba su katılır, Yunan Ortodoks kilisesinde ise mayalanmış ekmek ve su ile karışmış şarap kullanılır.
Ermeni kilisesi anlayışına göre, cemaat mensupları kutsal ayinde mayasız ekmek ve kırmızı şarap alarak İsa Mesih’in bedeni ile içleşmiş ve özdeşlemiş oluyorlar:
8) Ermeni kilisesi, İsa Mesih’in Doğum gününü ve Vaftizini aynı tarihte Ocak 6 da kutlamaktadır. Katolik, Yunan Ortodoks ve Protestan kiliseleri İsa’nın doğum gününü 25 Aralık’ta, Vaftizini ise 7 Ocak’ta kutlarlar: Gregoryan takvimi yerine Jülyan takvimini kullanan Rus, Yunan ve diğer bazı Ortodoks kiliseleri eski takvimle yeni takvim arasında 13 gün fark olduğundan, İsa’nın doğum gününü 7 Ocak’ta, Vaftizini ise 19 Ocak’ta kutlarlar:
9)Ermeni ve Yunan Ortodoks kiliselerinde hem evlenmiş ve hem de evlenmemiş-bekâr(gusagıron) papaz ve rahipler vardır, bu seçim, aday olmadan önce adayın serbest iradesi ile yapılır ve bu karara mutlak sadık kalma zorunluluğu vardır: Katolik kilisesinde sadece evlenmemiş-bekâr rahip-papaz vardır, Protestan kilisesinde ise genellikle rahipler(papazlar) evlenebilirler.
10)Ermeni ve Katolik cemaat mensupları Khaç işareti yaparken, sağ ellerinin başparmağını, işaret parmağı ve ortaparmağı birbirine birleştirerek baştan başlayarak, sırasıyla göğse, sol omuza, sonra sağ omuza getirerek aynı tarzda işaret hareketi yaparlar, Yunan Ortodoks kilisesi mensupları sırasıyla baştan başlayarak, göğse, sağ omuzdan sol omuza getirerek khaç işareti yaparlar, Protestan kilisesi mensupları Khaç işareti yapmazlar.
11) Ermeni, Yunan Ortodoks ve Katolik kiliseleri ”Azizler”in şefaatine inanırlar, Protestanlar azizlerin varlığına inanmazlar ve onlardan şefaat dilemezler: Ermeni kilisesi mensupları, tüm azizlerin semanın mutluluğunda olduğuna ve bizlerin şefaati için aracı oldukları inanırlar ve bağlamda azizlerin kendilerini unutmaması, dualarına iştirak etmeleri için dua ederken onlardan şefaat rica ederler.
12)Ermeni kilisesinde çocuklar ve erişkinler vaftiz olduklarında aynı zamanda kutsal yağ(müron) onaylanırlar(troşm) ve hemen ilk kutsal ekmeği (hağhortutyun) alırlar. Protestan kilisesinde kutsal yağla (müron) onanlanma (troşm) yoktur, onun yerine protestan kilisesine özgü ”doğrulama” töreni vardır.
Katolik kilisesinde ise çocuk vaftiz olduktan sonra 11-12 yaşlarında kutsal yağ onaylanması yapılır ve ilk kutsal ekmek o zaman verilir.
13)Ermeni kilisesinde ölülerin ruhuna rahmet okuma duası da vardır. Ermeni kilisesi, insanların kalplerini, kilisenin değil sadece ve sadece Allahın yokladığına inanarak, günahsız veya günahkâr, tam imanlı ve eksik imanlı tüm ölülerinin âdemi günahlardan affı için dua eder.
14)Katolik kilisesi Meryem’in dünyaya günahsız geldiğine ve bakir olduğuna inanır, bu olguyu ”Bakir Hamileliğin Öğretisi” olarak adlandırır: Ermeni ve Yunan kiliseleri ve bazı diğer kiliseler Meryem’in şahsını, yücelik mertebesinde yüksek azize sınıfında derecelendirerek ona karşı derin bir saygı beslemekte ve Meryem’in de diğer insanlar gibi olduğuna, günahkâr doğduğuna fakat bizlerin kurtarıcısı olan İsa Mesih’in annesi olma hususuyla sadece ona özgü onura ve ebedi bir mutluğa nail olduğuna inanırlar.
15) Bizans (Yunan) Ortodoks kilisesi, kilise resimlerine karşı ”Resme İbadet” derecesine dönüşebilen, özel bir hassasiyet ve derin bir saygı besler: Onların, kendilerine özgü ”İkon” denilen kilise resimleri vardır:
Kilise resimlerini mutlak surette ret eden kiliseler vardır, Ermeni kilisesi bu kiliselerden değildir ve kilise resimlerini mutlak surette ren etmez, fakat ”İbadet” derecesine dönüşebilecek seviyede hassasiyeti yoktur ancak kilise resimlerine karşı saygısı vardır, bu nedenle ”Kilise Resimlerine Saygılı Kilise” şeklinde sınıflandırılır. Ermeni kilisesinde ”İkon”yoktur.
Ermeni Kilisesi, kilise resimlerinin dua ederken, duaya yardımcı olan birer araçlar olduğuna inanır. Ermeni kilisesinde kilise resimleri ”Kutsal Yağ”(müron) ile kutsanırlar:
Ermeni kilisesinde duaların temel hedefi, sadece ”Kutsal Baba-Kutsal Oğul-Kutsal Ruh” Tanrısal üçlüye yöneliktir.
Yukarda sayılan temel farklılıkların yanında ayrıca esas bakımından önem arz etmeyen geleneksel ve ritüel diğer başka farklılıklar da vardır.
Dr.med.Sarkis Adam
ՔՐԻՍՏՈՆԷԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐՈՒ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ(2)
Հայ Եկեղեցին ուրիշ եկեղեցիներու հետ ունի տարբերութիւններ ,որոնց գլխաւորներն են:
1- Հայ Եկեղեցին կ’ընդունի միայն ,Նիկիա ,Կ.Պոլիս եւ Եփեսոսի առաջին երեք Տիեզերական Ժողովները: Բիւզանդական-Ուղղափառ Եկեղեցիները այս երեք ժողովներուն վրայ գումարելով կ’ընդունին չորս ժողովներ եւս ,այսինքն 7 Տիեզերական ժողովները, իսկ Լատին Եկեղեցին կ’ընդունի 22 Տիեզերական ժողովներ:
“Կաթոլիկ” բառը կը նշանակէ “Ընդհանրական-Տիեզերական” ,անոնք կը քարոզեն, որ Պետրոս առաքեալը Յիսուսի յաջորդն է, իսկ Հռոմի Պապն ալ ,Պետրոս առաքեալի յաջորդն է, հետեւաբար Հռոմի Պապը գլուխն ու ղեկավարն է ամբողջ Քրիստոնէական Եկեղեցւոյ, որը ընդունելի չէ Հայ Եկեղեցւոյ համար եւ նաեւ հակառակ է Աւետարանին:
2- Հայ Եկեղեցին Քրիստոսի մէջ կ’ընդունի աստուածմարդկային անբաժան միաւորեալ մէկ բնութիւն:
Կաթոլիկ ,Բիւզանդական ու Բողոքական Եկեղեցիները Քրիստոսի մէջ կ’ընդունին աստուածային եւ մարդկային երկու բնութիւններ:
3- Հայ եւ Բիւզանդական Եկեղեցիները կը դաւանին ,որ Սուրբ Երրորդութեան երորդը Սուրբ Հոգին կը բխի միայն Հայր Աստուծմէ ,իսկ Կաթոլիկ եւ Բողոքակնա Եկեղեցիները կը դաւանին ,որ Սուրբ Հոգին կը բխի, թէ Աստուծմէ եւ թէ Որդիէն ,որը հակառակ է Եկեղեցւոյ սկզբնական դաւանանքին: Այս հիմնական հարցը 1054 թուականին եկեղեցւոյ բաժանման պատճառ դարձաւ:
4-Հայ,Բիւզանդական եւ Կաթոլիկ Եկեղեցիները ունին եօթը սրբազան խորհուրդներ որոնք են: Մկրտութիւն,Դրոշմ,
Ախաշխարհութիւն,Հաղորդութիւն,Պսակ,Ձեռնադրութիւն,Վերջին Օձում: Իսկ Բողոքական եկեղեցիները կ’ընդունին միայն երկու խորհուրդներ’ Մկրտութիւն եւ Հաղորդութիւն:
5- Հայ Եկեղեցւոյ մէջ,քահանայէն մինչեւ կաթողիկոս բոլոր եկեղեցականները ոչ միայն կը ձեռնադրութիւն այլ նաեւ Սուրբ Միւռոնով կ’օծուին,Կաթոլիկ Եկեղեցին եւս կ’օծէ իր եկեղեցականները , իսկ Բիւզանդական Եկեղեցին միայն կը ձեռնադրէ : Հայ Եկեղեցի մէջ , եկեղեցւոյ ղեկավարի, այսինքն կաթողիկոսի օծումը յատուկ է եւ կը տարբերի միւս եկեղեցիններէ: Հայ Եկեղեցւոյ մէջ կաթողիկոսը հոգեւորականներէ եւ աշխարհականներէ կազմուած Ազգային Եկեղեցական ժողովի մէջ կ’ընտրուելէ ետք,12 եպիսկոպոսներու կողմէ կ’օծուի:
6- Հայոց Եկեղեցւոյ մէջ Սուրբ Պատարագը կը մատուցուի միայն մէկ խորանի վրայ մէկ քահանայի կողմէ,մինչդեռ Լատին Եկեղեցւոյ մէջ որքան խորան կայ ,այնքան քահանաներ միաժամանակ կարող են Սուրբ Պատարագ մատուցանել: Լատին Եկեղեցւոյ մէջ առանց երգեցողութեան Սուրբ պատարագ մատուցանել կարելի է, իսկ Հայ եկեղեցւոյ Սուրբ Պատարագը ձայնաւոր է:
7- Հայ Եկեղեցին Սուրբ Պատարագի ընդացքին կ’օգտագործէ անթթխմոր հաց(նշխար) եւ խաղողի մաքուր գինի (անապակ գինի): Իսկ Կաթոլիկ Եկեղեցին Սուրբ Պատարագի գինիին ջուր կը խառնէ, Բիւզանդական Եկեղեցին կ’օգտագործէ խմորով հաց եւ պատարագի գինիին կը խառնէ ջուր: Հայ Եկեղեցւոյ հաւատացեալները կը հաղորդուին հացով եւ գինիով ,այսինքն Քրիստոսի մարմնով եւ արիւնով :
8- Հայ Եկեղեցին, մեր Փրկչի Ծննդեան եւ Մկրտութեան տօնը , քրիստոնէական եկեղեցւոյ աւանդաթեան համաձայն հաստատուն կերպով կը տօնէ Յունուար 6-ին, Կաթոլիկ,Բիւզանդական եւ Բողոքական Եկեղեցիները Քրիստոսի Ծննունդը կը նշեն Դեկտեմբեր 25-ին ,իսկ Մկրտութիւնը Յունուար 7-ին: Իսկ այն Եկեղեցիները(Յոյն, Ռուս եւ ուրիշ օրթoտօքսներ) , որոնք Գրիգորեան Նոր Տոմարի փոխարեն Ժուլեանական հին Տոմարը կ’օգտագործեն Քրիստոսի Ծննունդը կը նշեն Յունուարի 7-ին, իսկ Մկրտութիւնը Յունուարի19-ին, քանի որ Հին Տոմարը եւ Նոր Տոմարէն 13 օր ետ կը մնայ:
9- Հայ եւ Բիւզանդական Եկեղեցիները ունին թէ’ ամուսնացեալ եւ թէ’ կուսակրօն եկեղեցականներ,անձը ազատ է ձեռնադրութիւնէ առաջ ընտրութիւն ընելու, բայց պարտաւոր է հաւատարիմ մնալ իր որոշումին:Կաթոլիկ Եկեղեցին ունի միայն կուսակրօն եկեղեցականներ: Իսկ բողոքականներու հոգեւորոկանները ընդհանրապէս ամուսնացած կ’ըլլան:
Հայ Եկեղեցւոյ մէջ Եպիսկոպոս կրնայ ձեռնադրել միայն կաթողիկոսը , Բիւզանդական Եկեղեցիներու մէջ Պատրիարքը ,իսկ Կաթոլիկ Եկեղեցւոյ մէջ Պապի հրամանով երեք եպիսկոպոսներ կրնան նոր եպիսկոպոս մը ձեռնադրել:
10- Հայ եւ Կաթոլիկ հաւատացեալները կը խաչակնքուին միանման, գլուխէն կուրծք, ձախէն աջ, իսկ Յոյներ կը խաչակնքուին գլուխէն կուրծք, աջէն ձախ: Իսկ Բողոքականները չեն խաչակնքուիր:
11- Հայ,Բիւզանդական եւ Կաթոլիկ Եկեղեցիները կը հաւատան Սուրբերու բարեխօսութեան : Բողոքական Եկեղեցիները չեն ընդունիր Սուրբերու գոյութիւնը եւ չեն խնդրեր անոնց բարեխօսութիւնը: Մենք հայերս կը հաւատանք , որ բոլոր սուրբերը երկինքի երանութեան մէջ կը բարեխօսեն մեր եկեղեցիին եւ ժողովուրդին, իւրաքանչիւր հաւատացեալին համար: Իսկ մենք ալ Աստուծոյ աղօթած ատեն կը խնդրենք , որ սուրբերն ալ յիշեն մեզի եւ աղօթեն միզի հետ եւ մեզի համար:
12- Հայ Եկեղեցւոյ մէջ թէ’ երեխան եւ թէ մեծահասակը Մկրտութիւնէ ետք անմիջապէս կը դրոշմուին Սուրբ Միւռոնով եւ կ’ստանան առաջին Հաղորդութիւնը :
Իսկ Կաթոլիկ Եկեղեցւոյ մէջ երեխան կը մկրտուի , ապա 11-12 տարեկանին կը դրոշմուի եպիսկոպոսի կողմէ եւ կ’ստանայ առաջին Հաղորդութիւնը:
Բողոքական եկեղեցիները Դրոշմի խորհուրդ չունին: Փոխարէնը անոնք ունին “Քօնֆիրմացիօն” կոչուած արարողութիւնը , որ յատուկ է միայն իրենց:
13- Հայ Եկեղեցին ունի նաեւ Հոգեհանգստեան արարողութիւն մը: Այս արարողութեան ընթացքին մենք ապաւինելով Աստուծոյ ողորմութեան ու գթութեան,կ’օղեթենք մեր ննջեցեալներու հոգիներուն փրկութեան համար:
14-Կաթոլիկ Եկեղեցին կը դաւանէ , որ Մարիամ Աստուածածինը ծնած է, աշխարհ եկած է առանց ադամական կամ սկզբնական մեղքի: Ասիկա կը կոչուի “Անարատ Յղութեան Վարդապետութիւն” : Հայերս ալ , ինչպէս նաեւ Յոյներ եւ ուրիշներ Մարիամը կը նկատենք եկեղեցւոյ մեծագոյն սուրբը եւ առանձնակի մեծ յարգանք ունինք Մարիամի անձին նկատմամբ: Կ’ընգծենք որ, Մարիամ մարդ էր եւ ինչպէս ամէն մարդ ինք ալ աշխարհ եկաւ ադամական կամ սկզբնական մեղքով, սակայն ան արժանացաւ Փրկչին մայրը ըլլալով եզակի երանութեան եւ պատիւին:
15-Բիւզանդական Եկեղեցիներու մէջ եկեղեցական պատկերնու նկատմամբ յարգանքը վերածուած է պատկերապաշտութեան: Անոնք ունին յատուկ սրբանկարներ որոնք կը կոչուին “Իքօն” եւ մասնաւոր պաշտամունք կ’ընծայէն անոնց:
Կան եկեղեցիներ որոնք եկեղեցւոյ մէջ բացարձակապէս կը մերժեն պատկերները:
Հայ Եկեղեցին թէեւ բացարձակապէս չի մերժեր պատկերները , սակայն չունի յունադաւան եկեղեցիներու ծայրահեղութիւնը: Մեր եկեղեցին կը յարգէ եկեղեցական պատկերները եւ հետեւաբար կը կոչուի ”Պատկերայարգ Եկեղեցի”: Հայ Եկեղեցին կը հաւատայ որ պատկերը կամ սրբանկարը միայն օժանադակ միջոց մըն է աղօթքի ընթացքին:
Հայ Հաւատացեալի աղօթքի նպատակակէտը միմիայն, Հայր Սուրբ, Որդին Սուրբ, Հոգին Սուրբ ,Աստուածային Սուրբ Երրորդութիւնն է: Հայ Եկեղեցւոյ մէջ այդ պատկերները կ’օրհնուին եւ կ’օծուին Սուրբ Միւռոնով եւ կը դառնան “Սրբանկարներ” :
Եկեղեցիներու միջեւ կան նաեւ ծիսական ու աւանդական բազմաթիւ ուրիշ տարբերութիւն:
Տօքթ.Սարգիս Ատամ
Օգտագործուած Ակեր:1)Քրիստոնէական -Գանձասար Մատենաշար-Երեւան 1994
2)Քրիստոնէական Եկեղեցիներու Տարբերութիւնը-Գերմանիոյ Հայոց Առաջնորդութիւն-Քէօլն 2004
Yorumlar kapatıldı.