Ermeni kilisesi Havari Tateos ve Barteleomos tarafından kurulmuştur ve ”Ermeni Apostolik Ortodoks Kilisesi” olarak adlandırılır. 301 yılında, Aziz Kirkor Lusavoriç (Aydınlatıcı) sayesinde Hristiyanlık, Ermenistan’da resmi devlet dini olarak ilan edilmiştir. Tüm kiliseler, ilke ve esas bakımından aynıdırlar, ancak aralarındaki farklılıklar Hristiyanlık inancından değil,Hristiyanlığın öğreti ve ilkelerini farklı algılamak ve yorumlamaktan kaynaklanmaktadır.
Hırıstiyanlığın yaygınlaşmasından sonra ülkeler ve milletler arasındaki dil, gelenek, coğrafya farklılığı da kiliseler arasında teolojik ve rituel farklılıkları doğurmuştur.
Hristiyanlık, tek İsa, tek İncil, tek Hristiyan kilisesi tanır, ancak İsa Mesih’in tabiatı (kişiliği) ve İncil ile ilgili ifadeler ve yorumlar kiliseler arasındaki farklılıkları daha da belirginleştirmektedir.
Dil farklılığını dikkate almazsak 451 yılına kadar kiliseler arasında herhangi bir farklılık yoktu, bu zamana kadar tüm kiliseler İsa Mesih’in hem insan ve hemde Tanrı olduğunu, bu iki tabiatın (kişiliğin) birbiri içinde birleştiğini kabul etmişlerdi.
Kiliseler arasında ilk sorun İsa Mesih’in tabiatı (kişiliği) ile ilgi sorundu ve farklılık monofizit -diofizit tartışmasıyla başladı,İsa Mesih tek mi? çift mi tabiata (kişilik) sahip şeklinde soruları ortaya atıldı .Bir taraftan İsa Mesih ”Tanrı”dır diyenler ve diğer taraftan da İsa Mesih ”Hem Tanrı ve hemde İnsan” dır diyenler oldu.
451 yılında Kalkedon (Bugünkü Kadıköy) da toplanan Ekümenik Konsey bu sorulara yanıt aramaya çalıştı, konseyde farklı görüşler görüşüldü ve farklı yorumlar yapıldı, bu nedenle bazı kiliseler bu konseyin aldığı kararları kabul etmediler ve bu kiliselere ”Kalkedon Kosey Kararlarını Kabul Etmeyen Kiliseler ” veya ”Kalkedon Öncesi Kiliseler ” adı verildi , bu kiliselerden biri de Ermeni kilisesidir, aynı zamanda, Kipti, Süryani ve Etopya Ortodoks Kiliseleri de Kalkedon Konsey kararlarını tanımazlar:Bu kiliseler sadece Kalkedon öncesi, Nikya (325), Konstantinopolis(381) ve Efes’de (431) toplanan ilk 3 Ekümenik Konsey kararlarını tanırlar.
Kiliseler arasındaki sorunlardan biri de ”Kutsal Ruh” ile ilgili sorundu,ancak bu sorunun yanıtı ”Kutsal Ruh” ,”Baba” ve ”Oğul” gibi ”Tanrı” dır kararı,381 yılındaki Ekümenik Konsey’de verilmiş ve ilan edilmişti.
1054 yılında Kalkedon Konsey kararlarını tanıyan kiliseler arasında bölünmeler oldu, bu kiliseler ”Bizans (Yunan) Ortodoks Kilisesi” ve ”Roma Katolik Kilisesi ” olarak iki büyük guruba ayrıldılar.
Günmüzde, Hristiyan kiliseleri ”Apostolik Kiliseler” ve ”Protestan Kiliseler” olarak iki büyük gurubta adlandırılırlar.
Apostolik Kiliseler demekle, Havariler (Resullar) tarafından kurulan kiliseler anlaşılmaktadır,ki bu kiliseler de ”Doğu Kiliseleri” ve ”Batı Kiliseleri” adıyıla iki alt gurubta da adlandırılır.
Protestan (Evangelist) Kiliseler demekle,16. y.y, Roma Katolik Kilisesine karşı protesto olarak Martin Luther tarafından başlatılan ”Protestanizm” olarak adlandırılan Reform hareketinden doğan kiliseleri anlamaktayız.
Apostolik kiliseler, Protestan kiliselerinden teoloji, ibadet ve yönetim tarzı ile farklılaşır.
Kalkedon’u kabul eden Roma Katolik, Bizans (Yunan Ortodoks) kiliseler ve Protestan kilisesi İsa Mesih’in içinde ”İnsan” ve ”Tanrı” olarak iki kişilik (tabiat) olduğunu, bunların birbirleri içinde özdeşleştiğine inanarak iki kişiliği vurgular, Ermeni kilisesi ise bu kişiliklerin (tabiatların) birbirinden kesinlikle ayrılmaz ”Bir’lik” ve ”Mutlak Beraberlik” vurgusu yaparak ,bir kişilikte birleştiğine inanır.
(Devamı Bölüm 2’de)
Dr.med.Sarkis Adam
ՔՐԻՍՏՈՆԷԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐՈՒ ՏԱՐԲԵՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ :(1)
Հայաստանեայց Եկեղեցին հիմնուած է Թադէոս եւ Բարթողիմէոս առաքեալներու կողմէ եւ կը կ’ոչուի “Հայաստանեայց Առաքելական Ուղղափառ Եկեղեցի”:
Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչի շնորհիւ Քրիստոնէութիւնը հռչակուեցաւ Հայաստան աշխարհի պետական կրօնք:
Բոլոր քրիստոնէական եկեղեցիները սկզբունքով եւ էութեամբ մէկ են: Իրարու միջեւ եղած տարբերութիւնները քրիստոնէական բուն հաւատքէն չէ որ ծագած են, այլ յառաջ եկած են հաւատքի ընկալումէն ու մեկնաբանութիւնէն:
Երբ որ ,Քրիստոնէական Եկեղեցին տարածուեցաւ աշխարհի բազմազան երկիրներու եւ ժողովուրդներու մէջ,աստուածաբանական,ծիսական, ազգային ,լեզուական կարգ մը տարբերութիւններ յառաջ եկան:
Բովանդակ Քրիստոնէուէիւնը կը ճանչնայ մէկ Քրիստոս,մէկ Աւետարան եւ մէկ Քրիստոնէական Եկեղեցի,բայց Քրիստոսի անձի եւ անոր Աւետարանի շուրջ արտայայտուած բացատրութիւններն ու մեկնաբանութիւններ պատճառ կը դառնան տարբերութիւններու առաջացման:
Եթէ նկատի չառնենք լեզուական տարբերութիւնները,մինչեւ 451 թուական աստուածաբանական ոչ մէկ տարբերութիւն կար Քրիտոնէական Եկեղեցիներու միջեւ:
Առաջին հիմնական հարցը,որուն շուրջ Քրիստոնէական Եկեղեցին չի կրցաւ միասնական պատասխան գտնել Քրիստոսի բնութիւններու հարցն էր: 451 Քաղկեդոնի մէջ տեղի ունեցաւ ժողով մը, որը փորձեց պարզաբանել այս հարցը :Մինչ այս Քրիստոնէական բոլոր Եկեղեցիները կ’ընդուէին , որ Աստուծոյ Միածին Որդին Յիսուս Քրիստոս կատարեալ մարդ է եւ կատարեալ Աստուած , այսինքն Քրիստոսի մէկ անձին մէջ մարդկային եւ աստուածային բնութիւնները միաւորուած էին իրարու: Քաղկեդոնի ժողովը փորձեց այս կէտը բացատրել , ուր ծնունդ առաւ տարբեր բացատրութիւններ ,այս պատճառով ալ կարգ մը եկեղեցիներ չընդունեցին եւ չճանչցան Քաղկեդոնի որոշումները:
Նման խնդիր մըն ալ Սուրբ Հոգիի վերաբերեալ կար, որուն պատասխանը տուաւ Կ.Պոլսոյ տիեզերական ժողովը (381 թ.) հռչակելով որ,Սուրբ Հոգին, Հօր եւ Որդու պէս Աստուած է:
Հայ,Ասորի,Ղպտի,Եթովպէական Ուղղափար Եկեղեցիները չեն ճանչնար Քաղկեդոնի Ժողովի որոշումները եւ կը կոչուին “Ոչքաղկեդոնեան Եկեղեցիներ” եւ կամ “Նախաքաղկեդոնեան Ուղղափար Եկեղեցիներ”: Այս Եկեղեցիները կ’ընդունին միայն առաջին երեք տիեզերական ժողովները , Նիկիա(325 թ.) ,Կոստանդնպոլիս(381թ.) եւ Եփեսոս (431 թ.):
1054 թուականին Քաղկեդոնեան Եկեղեցին բաժնուեցաւ երկու մեծ խումբերու Բիւզանդական -Ուղղափար Եկեղեցի եւ Հռոմէական Կաթոլիկ Եկեղեցի:
Քրիստոնէական Եկեղեցին այսօրուայ իր վիճակով բաժանուած է Առաքելական Եկեղեցի եւ Բողոքական Եկեղեցի ըսելով երկու որոշակի եւ շատ յայտնի խմբերու:
Առաքելական Եկեղեցի ըսելով կը հասկնանք Քրիստոսի առաքեալներու կողմէ հիմնադրուած Եկեղեցիներ , որոնք կը կոչուին նաեւ Արեւելեան եւ Արեւմտեան Եկեղեցիներ:
Բողոքական Եկեղեցիներ ըսելով կը հասկնանք այն Եկեղեցիները որոնք երեւան եկան ԺԶ(16) դարուն Մարթին Լութէրի շարժման հետեւանքով որը, անուանուեցաւ Բարեկարգութեան Շարժում(Reformation),որմէ առաջ եկած Եկեղեցիներու համխմբութիւնը կոչուեցաւ Բողոքականութիւն (Protestantisme),որը բողոք մըն էր Հռոմի Կաթոլիկ Եկեղեցւոյ դէմ:
Առաքելական Եկեղեցին ,Բողոքական եկեղեցիէն կը տարբերի իր աստուածաբանութեամբ ,պաշտամունքի ձեւով եւ վարչութեամբ:
Քաղկեդոնական բոլոր Եկեղեցիները ,այսինքն Հռովմէական-Կաթոլիկ,Բիւզանդական -Ուղղափառ եւ Բողոքական-Աւետարանական Եկեղեցիները Քրիստոսի մէջ կ’ընդունին երկու բնութիւններ ,մարդկային եւ աստուածայինը , որոնք իրարու միացած են անխառն ու անշփոթ կերպով:
Հայ Եկեղեցւոյ ձեւակերպման մէջ շեշտը դրուած է,անշփոթ, անբաժան եւ անփոփոխ “Միութեան” եւ “Մէկութեան” վրայ, իսկ Քաղկեդոնեան Եկեղեցիներու մէջ աւելի կը շեշտուի երկու բնութիւններու գոյութիւնը:
(Շարուանակելի)
Տօքթ.Սարիս Ատամ
Օգտագործուած Ակեր:1)Քրիստոնէական -Գանձասար Մատենաշար-Երեւան 1994
2)Քրիստոնէական Եկեղեցիներու Տարբերութիւնը-Գերմանիոյ Հայոց Առաջնորդութիւն-Քէօլն 2004
Yorumlar kapatıldı.