1915’e gelindiğinde Osmanlı İmparatorluğu’nda, Konstantinopolis dışında yaklaşık 700-800 Ermeni okulunda, toplam 80.000 civarında öğrenci okuyordu. Bunların yarısı bugünkü Türkiye’nin orta ve doğu bölgelerindeydi. Konstantinopolis’tekiler, Katolik ve Protestan Ermeni okullarını da dahil edersek, bir tahmine göre okul sayısı 2.000’e yaklaşıyordu. Dönemin en önlü Ermeni okullarından biri, doğu Anadolu’da, Erzurum’daki (Ermenice Garin ya da Karin) Sanasaryan Koleji’ydi. Mustafa Kemal’in önderliğindeki yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atacak olan devrim sürecinde, Temmuz -Ağustos 1919’da Erzurum Kongresi Sanasaryan Kolejinde toplandı. Richard Hovannisian, bu binanın “1. Dünya Savaşı öncesindeki on yıllar boyunca doğu vilayetlerinde Ermeni kültür ve eğitiminin önde gelen kuruluşu”na ait olması nedeniyle, bunun “ironik” bir durum olduğunu yazar.Okur yazar bir kişi olmak Ermeni kültüründe bir değere sahip olmak demektir. Bu anlayış kaynağını, Ermeni alfabesinin yaratıcısı olan ve Ermenistan’da İ.S. 5. yüzyılda ilk kez okullar kuran Mesrop Mashtots’un geleneğinden alır. O dönemde okullar genellikle kiliselere bağlıydı ve ağırlık dini eğitime verilir, rahipleri göreve hazırlamak hedeflenirdi. Ermeni Kilisesi, genel olarak Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ermeni toplumuna yönelik formel okulları 1790’lı yıllarda kurmaya başladı. 50 civarında Ermeni okulu – o dönem için ilerici bir yaklaşımın göstergesi olan kız okulları da dahil olmak üzere – uzun yıllar boyunca çoğunlukla Konstantinopolis civarında toplanmıştı.
19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu geliştikçe Ermeni ilk ve orta okullarının, ayrıca liselerin (genellikle “kolej” denilirdi) sayısı arttı. Ermeni Kilisesi, yani Konstantinopolis Patrikhanesi ve Ermeni Katolik Kilisesi de, özellikle Venedik ve Viyana’daki Mıhitarist Cemaati aracılığıyla eğitim çalışmalarına katkıda bulundu.
1800’ler yeni bir oyuncunun –Protestan mezhebi – sahneye çıktığı dönemdi. Birçok Ermeni ve diğer mezheplerden Hıristiyanlar, Amerikalı misyonerlerin öncülüğünde Protestanlığa geçtiler. Bunun yanı sıra, kurulan bir dizi Amerikan okulunun çatısı altında, öğrenci ya da öğretmen olarak çok sayıda Ermeni toplandı. Bugün hâlâ İstanbul’un önemli okullarından olan Robert College bu okulların ünlülerindendir. Kharpert’te (Harput ya da bugün Elazığ) Fırat Koleji, Marsovan’da (Merzifon) Anadolu Koleji ve Ayıntap’ta (Gaziantep) Orta Anadolu Koleji, Amerikalı misyonerlerin kurduğu okullardan yalnızca birkaçıdır. Aslına bakılırsa, yeni bir entelektüeller kuşağı bu okulların mezun ettiği öğrencilerden doğmuş, onların çoğu Batı’da üniversiteye devam etmiş, ardından Osmanlı İmparatorluğu’nda reform için harcanan çabaların ön saflarında yer almış ve daha da sonra 1915’te tutuklanmış, sürülmüş ve öldürülmüştür.
Ermeni okulları, yalnızca İstanbul’da ve 15-20 tane olmak üzere, bugün de Türkiye’de faaliyette. Türkiye’de azınlık okulları yeterince maddi destek görmüyor ve gereğinden fazla denetim altında. İstanbul’daki modern Ermeni toplumu Ermeniceyi sınırlı kullanıyor; bunun bir nedeni azınlık kültürlerinin – örneğin eğitimin – gelişmesi ve sürdürülmesi için gerekli desteğinTürkiye’de hâlâ sınırlı olması.
~~~~
100 Yıl, 100 Gerçek Projesi ekibi, New Jersey’den Nurhan Becidyan’ın kendileriyle iletişime geçmesinden mutluluk duymuştur. Nurhan Becidyan, Sanasarian Koleji’nin üç müdüründen biri olan Hovsep Madatian’ın büyük torunun oğlu ve bu okuldan mezun olan tek kız öğrencinin, aşağıda diplomasını gördüğünüz Nıvart Madatian-İnciciyan’ın torunudur.
Nvart Madatyan in Sanasaryan Diplomasi-page-001
Diploma üç dilde hazırlanmış: Ermenice, Arap harfleriyle Osmanlı Türkçesi ve Fransızca. Basılı olan “Monsieur” (Bay) sözcüğünün üzeri çizilerek elle “Mlle” (Bayan) yazılmış. En üstte stilize harflerle “Sanasarian Koleji”nin Ermenicesi yazılmış. Sağdaki sütun şeklindeki süsleme üzerinde okulun Osmanlıca adı kaligrafi kullanılarak Arap harfleriyle tekrarlanmış. Sol taraftaki sütün şeklindeki süsleme üzerinde de okulun Fransızca baş harfleri “C” ve “S” görülüyor. Bayan Madatian bütün derslerden “iyi” ve “çok iyi” notları almış. Dersler şöyle: Din, kilise tarihi, (hem modern hem klasik)Ermenice, tarih, coğrafya, doğa tarihi, fizik, kimya, matematik, cebir, geometri, kaligrafi, resim, müzik ve jimnastik. Almanca ya da diplomada Osmanlıca olarak geçen Türkçe (Ermenice “Osmaneren”, Fransızca Langue Ottomane”, Türkçe “Osmaniye”) dil derslerini almamış. Okulun bulunduğu kent Fransızca ve Türkçe “Erzéroum”, ama Ermenice “Garin” olarak belirtilmiş.
100 Yıl, 100 Gerçek Projesi Nurhan Becidyan’a katkıları için teşekkür eder.
Referanslar ve diğer kaynaklar
1. The Armenian Genocide Museum-Institute. “Western Armenian Education”
2. Raffi Bedrosyan. “Bedrosyan: Searching for Lost Armenian Churches and Schools in Turkey”, The Armenian Weekly,1 Ağustos 2011
3. Aziz Oguz. “Turkey’s last Armenian schools”, Le Monde diplomatique English edition, Aralık 2012
4. Rouben Paul Adalian. Historical Dictionary of Armenia. Scarecrow Press, 2010, s. 305
5. Richard Hovannisian. The Republic of Armenia, Vol.1: 1918-1919. University of California Press, 1969, s. 435-436
6. “Turkish Court Rejects Request to Return Historic Building to Armenian Patriarchate”, Massis Post, 4 Temmuz 2014
7. Houshamadyan. “Education and sport”
100y100f_092_SchoolsColleges
Görsele ait bilgi
Getronagan Varjaran, Türkçe olarak Merkez Koleji, 1886’da, İstanbul’un ana caddelerinden biri üzerindeki Surp Krikor Lusavoriç kilisesinin bitişiğinde kurulmuştur. Birçok ünlü ismin mezun olduğu okul binasında bugün Gomidas’ın (Komidas) çaldığı piyano bulunuyor.
Atıf ve kaynak
Edal Anton Lefterov (kendi çektiği fotoğraf) [CC-BY-SA-3.0 ya da GFDL], bkz. Wikimedia Commons
Bizi takip edin
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.