Talat Paşa Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinde
Jön Türklerin üç yöneticisinden biri ve Ermeni Soykırımı’nın baş mimarıydı. Birinci Dünya Savaşı’nda müttefikler zafere doğru ilerlerken Berlin’e kaçtı. İşgal altındaki İstanbul’da 1919 ve 1920’de devam eden askeri mahkeme yargılamalarında o ve diğer eski yüksek düzeydeki yöneticiler Ermenilere ve diğer Hıristiyan Osmanlı uyruklarına karşı işlenen korkunç suçlarda oynadıkları rol yüzünden gıyaplarında mahkûm edildiler. Ancak verilen cezalar uygulanamadı, çünkü çok geçmeden bu mahkemeler Mustafa Kemal’in önderliğindeki devrim hareketinin yönetimine geçti. Batılı devletler de daha sonra yeni Ankara hükümetiyle kendi anlaşmalarını imzaladılar.
Ancak Ermeniler bu cezaları görmezlikten gelmediler. “Nemesis Operasyonu” olarak anılan harekât, Ermeni Soykırımı’nın yürütülmesinde önemli rol oynayan üst düzey Osmanlı yöneticilerinin peşine düşme ve onları öldürmeyi hedefledi. Bu suikastler içinde en ileri giden – ve hiç kuşkusuz en sansasyon yaratan – Talat Paşa’nınkiydi. Talat Paşa 15 Mart 1921 tarihinde gün ortasında Berlin’de öldürüldü.
Tetiği çeken Soğomon Tehlirian’dı. Birçok Ermeni gibi o da 1915’in dehşet günlerine tanık olmuş, ailesi gözlerinin önünde katledilmiş, kendisi de öldü sanılarak orada bırakılmıştı. Hayatta kalan ve Ermeni Devrimci Federasyonu’na katılan Tehlirian gizli suikast planlarında yer almadan önce savaş deneyiminden geçirildi ve eğitim aldı. Almanya’ya geldi, Talat Paşa’nın kaldığı evin yakınlarına yerleşti. Bir süre onu izledikten ve araştırma yaptıktan sonra görevini yerine getirdi.
Amaç aynı zamanda yakalanmayı, yargılanmayı ve bu şekilde ses getirmeyi de içeriyordu. Bir bütün olarak eylem o dönem için büyük olaydı. Yalnızca – özellikle müttefiki olduğu ülkede gerçekleştirilen katliam haberlerinin serbestçe yayınlanmadığı Almanya’da – yavaş yavaş ama kesin olarak bir kenara atılacak olan Ermeni Soykırımı’na ait gerçekleri ortaya sermekle kalmadı, aynı zamanda, sonunda Soğoman Tehlirian işlediği suçtan beraat etti. Ortada inkâr yoktu, kimin kimi ve nasıl öldürdüğüne ilişkin en küçük bir belirsizlik yoktu. Bütün öyküyü dinledikten sonra – Tehlirian’ın yaşadığı korkunç deneyimi ve sonraki ruhsal durumunu ayrıntılarıyla anlatan dava tutanakları sayfalarca uzunluktaydı – jüri Tehlirian’ı serbest bırakmanın en uygun yol olacağına karar verdi. Davanın, dünyanın dört bir yanına dağılmış olan Ermeniler arasında çok büyük bir infiale ve intikam duygularına yol açtığını söylemeye gerek bile yok.
Tehlirian daha sonra Sırbistan’da gitti ve ardından 1960 yılında ölünceye kadar California’da yaşadı. Fresno’daki Ararat Mezarlığı’na gömüldü. Mezarının başında bir dikilitaş ve üzerinde kanatlarını iki yana açmış, bir yılana doğru saldırmaya hazırlanan bir kartal heykeli vardır. Talat Paşa’nın cenazesi 1943 yılında Nazi Almanyası’ndan getirilerek resmi törenle hâlâ yerinde duran ulusal bir anıta gömüldü.
Referanslar ve diğer kaynaklar
1. Vartkes Yeghiayan. The Case of Soghomon Tehlirian. Center for Armenian Remembrance, 2006
2. Edward Alexander. A Crime of Vengeance: An Armenian Struggle for Justice. iUniverse, 2000
3. Eric Bogosian. Operation Nemesis: The Assassination Plot that Avenged the Armenian Genocide. Little, Brown and Company, 2015
4. Josh Blaylock, Mark Powers, Hoyt Silva. Operation Nemesis: A Story of Genocide and Revenge. Devil’s Due Entertainment, 2015
5. Paolo Cossi, Jean-Blaise Djian, Jean Varoujan Sirapian. Mission spéciale: Némésis: Hadoug Kordz. Editions Sigest, 2014 (Fransızca)
6. Rouben Paul Adalian, Armenian National Institute. “Talaat, Mehmet”
7. Thomas de Waal. “Incompatible Tombs in Istanbul”, Eurasia Outlook, 13 Haziran 2013
8. Stefani Booroojian. “A History Lesson at Ararat Cemetery”, KSEE24 Fresno, 23 Şubat 2015
9. The Trial of Soghomon Tehlirian (Redakte edilmemiş deşifre metni)
10. Wikipedia: “Soghomon Tehlirian”
11. Wikipedia: “Talaat Pasha”
100y100f_088_Tehlirian
Görsele ait bilgi
4 Haziran 1921 tarihli New York Tribune gazetesinin manşeti. Haberin ilk paragrafında şöyle deniyor: “[Tehlirian] savunmasında, rüyasında annesini gördükten sonra, Ermeni ulusunun verdiği ölüm cezasını yerine getirmek üzere, Ermenilerin katli için emir veren adamı öldürdüğünü söyledi.”
Atıf ve kaynak
[Public domain], via Wikimedia Commons
http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn83030214/1921-06-04/ed-1/seq-1/
Bizi takip edin
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.