Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
Kasım ERTAŞ*
Özet
Keldaniler, yüzyıllar boyunca Müslümanlarla bir arada yaşamışlardır. Müslümanlar ile sosyo-kültürel ilişkileri çok eskiye dayanmakla beraber Türkiye’de Keldaniler
hakkında yapılan akademik çalışma sayısı oldukça yetersizdir. Hatta Türkiye’de Keldanilerin kimliği hakkında sağlıklı bir bilgiye sahip olan akademisyen sayısı bile oldukça azdır. Keldaniler, Osmanlı Devleti zamanında, günümüzde Güneydoğu Anadolu olarak isimlendirilen bölgede çok sayıda yerleşim biriminde yaşamaktaydılar.
T.C. BEYTÜŞŞEBAP KAYMAKAMLIĞI ULUSLARARASI
SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ
BEYTÜŞŞEBAP
MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ
VE
20-21 Eylül 2014 Şırnak
ESER ADI: BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ
Baskı/Publication
Grafik Tasarım
DÜZEY AJANS
0212 417 92 92
Baskı
İLBEY MATBAA
Basım Yeri ve Tarihi
İstanbul, 2015
Şırnak Üniversitesi Yayınları No: 5
ISBN: 978-605-88496-5-5
2015 Şırnak
Şırnak Üniversitesi Rektörlüğü
Bu eserin tüm yayın hakları Şırnak Üniversitesi Rektörlüğüne aittir. Yayıncının yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen basılamaz, çoğaltılamaz ve elektronik ortama aktarılamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
Bu kitapta yer alan tüm yazıların dil, bilim ve hukuk açısından sorumluluğu yazarlarına aittir.
ULUSLAR ARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU EDİTÖR
Yrd. Doç. Dr. İbrahim BAZ
EDİTÖR YARDIMCILARI
Arş. Gör. Abdullah ŞİMŞEK
Arş. Gör. Tayyip DURCEYLAN
ŞIRNAK 2014
SEMPOZYUM ONUR KURULU
Hasan İPEK (Şırnak Valisi)
Prof. Dr. Ali AKMAZ (Şırnak Üniversitesi Rektörü)
Mehmet Fevzi DÖNMEZ (Beytüşşebap Kaymakamı)
Nurettin ATAMAN (Beytüşşebap Belediye Başkanı)
Osman GELİŞ (Şırnak TSO Başkanı)
SEMPOZYUM KOORDİNATÖRÜ
Yrd. Doç. Dr. İbrahim BAZ
SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU
Yrd. Doç. Dr. Nurullah AGİTOĞLU
Yrd. Doç. Dr. M. Nurullah AKTAŞ
Arş. Gör. Abdullah ŞİMŞEK
Arş. Gör. Tayyip DURCEYLAN
Öğr. Gör. Nurdan ŞARMAN
Kadir BİLDİK
BİLİM VE DANIŞMA KURULU
Prof. Dr. Mustafa ALTUNDAĞ İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Prof. Dr. İsmail TAŞ Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Prof. Dr. Seyit AVCI Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. Hamdi GÜNDOĞAR Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. Harun ÖĞMÜŞ Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. Hüseyin GÜNEŞ Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. İbrahim KUTLUAY İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Doç. Dr. Nesim DORU Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet GÜL Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ahmet AYDIN Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ali BAYER Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Bünyamin AÇIKALIN Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Elçin NECİYEV Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Emrullah ÜLGEN Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Fevzi RENÇBER Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜRBÜZER Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Kasım ERTAŞ Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. M. Nurullah AKTAŞ Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. M. Sait UZUNDAĞ Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ata AZ Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Muhammed ERSÖZ Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Nurullah AGİTOĞLU Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Ömer Ali YILDIRIM Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Recep ÖZDİREK Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Semira KARUKO Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Şaban KARASAKAL Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Şahabettin KIRDAR Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Teysir ez-Ziyâdet Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Yrd. Doç. Dr. Yaşar ACAT Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 67
GÜNÜMÜZ BEYTÜŞŞEBAP KELDANİLERİNİN
SOSYO-KÜLTÜREL YAŞANTISI
Kasım ERTAŞ*
Özet
Keldaniler, yüzyıllar boyunca Müslümanlarla bir arada yaşamışlardır. Müslümanlar ile sosyo-kültürel ilişkileri çok eskiye dayanmakla beraber Türkiye’de Keldaniler
hakkında yapılan akademik çalışma sayısı oldukça yetersizdir. Hatta Türkiye’de Keldanilerin kimliği hakkında sağlıklı bir bilgiye sahip olan akademisyen sayısı bile oldukça azdır. Keldaniler, Osmanlı Devleti zamanında, günümüzde Güneydoğu Anadolu olarak isimlendirilen bölgede çok sayıda yerleşim biriminde yaşamaktaydılar.
Ancak günümüzde söz konusu bölgede Keldanilere ait sadece 9 köy bulunmaktadır.
Bu köylerden 8 tanesi Şırnak ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Bunlardan 3 tanesi
Beytüşşebap ilçesine bağlı olan Geznex, Hozi ve Mehri köyleridir. Bu çalışmada, söz konusu köylerin tarihçesi, buradaki Keldanilerin günümüzdeki sosyo-kültürel yaşantıları, dini yapıları ve Müslümanlarla ilişkileri ele alınmıştır.
GİRİŞ
Günümüzde, Güney Doğu Anadolu olarak isimlendirilen bölgede, Osmanlı Devleti zamanında Müslümanlar dışında; Ortodoks Ermeni, Katolik Ermeni, Süryani Kadim,
Katolik Süryani, Nesturi, Keldani, Ortodoks Rum, Katolik Rum, Protestan, Yahudi ve Yezidi gibi çok sayıda dini grup/cemaat yaşamaktaydı. Osmanlı Devleti’nin
Asya, Avrupa ve Afrika’da yayıldığı geniş coğrafyaya kıyasen oldukça küçük bir paya sahip olan söz konusu bölgenin, dine bağlı zümreler itibarıyla ele alındığında, oldukça
renkli bir coğrafya olduğu görülmektedir.
1 Söz konusu bölgenin inanç gruplarından birisi de Keldanilerdir. Ancak Keldaniler, Anadolu coğrafyasının kadim milletlerinden birisi olmalarına ve Müslümanlar ile sosyo-kültürel ilişkileri uzun bir geçmişe sahip olmasına rağmen Türkiye’de Keldaniler hakkında yapılmış olan akademik çalışma sayısı yok denecek kadar azdır. Dolayısıyla Türkiye toplumunun Keldaniler hakkındaki malumatının oldukça sınırlı olduğunu ifade edebiliriz. Toplum, Keldani, Nesturi veya Süryani gibi grupların tamamını ‘Hıristiyan/Fılle’ olarak nitelemektedir.
Hatta akademisyenlerin bile önemli bir kısmının söz konusu gruplar hakkında ciddi bir bilgiye sahip olmadığı ifade edilebilir.
Keldanilerin kimlikleri hakkında bir açıklama yapmadan önce, konunun daha iyi anlaşılabilmesi için bu kavram ile ilişkili ‘Süryani’ ve ‘Nesturi’ kavramlarının açıklanması gerekir. Süryani kavramı, Hıristiyanlığın Mezopotamya’da yayıldığı dönemde bölgede birbirlerine komşu olan, birbirlerine yakın bir dil konuşan ve Süryani Kilisesi etrafında birleşen Hıristiyan topluluğu ifade etmek için kullanılmıştır.2 Dolayısıyla ister Keldani olsun ister Asuri olsun Hıristiyanlığı benimseyen bu ilk topluluk içinde yer alan bu etnik gruplar Süryani olarak anılmıştır. Nesturiler ise, Süryaniler ile aynı etnik kökene sahip olan bir gruptur. Ancak 5. yüzyılda İstanbul Patriği Nestorious (ö.451) doktrin farklılığından dolayı Süryani Kilisesi’nden ayrılınca kendilerinin takipçisi olan gruba Nestorious’un ismine atfen Nesturi ismi verilmiştir. Dolayısıyla Süryani ismi 5. yüzyıldan itibaren İsa Mesih’te tek tabiat bulunduğuna inanan (monofizit) bir mezhebi, Nesturi ismi ise İsa Mesih’te iki tabiat olduğuna inanan (diyofizit) mezhebi ifade etmek için kullanılmıştır.3
Keldaniler ise, 15. yüzyılda Katolikliği benimseyerek Roma’ya bağlanan Nesturileri ifade etmek için kullanılmıştır. Papa Eugenius IV (1431-1447) Nesturi Kilisesi’nden ayrılarak Roma’ya bağlanan grubu Nesturilerden ayırt etmek için Irak’taki antik Keldani milletine nispeten Keldani olarak isimlendirmiştir.
Keldani adı verilen grubun patrikliği ise Babil Patrikliği unvanını kullanmıştır.4
BEYTÜŞŞEBAP KELDANİLERİ
Osmanlı Devleti zamanında Keldaniler’in Diyarbakır, Mardin, Siirt, Maraş, Urfa, Bitlis, Van, Hakkari, Gevaş, Beytüşşebap, Cizre, Midyat, Savur, Musul, Halep, Zaho, Süleymaniye, Kerkük, Akra, Zibar ve Bağdat’ta yaşadıkları bilinmektedir. Günümüzde Keldaniler, başta Irak olmak üzere, İran, Suriye, Lübnan, Ürdün, Mısır, Türkiye, Rusya, Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri ve birçok Avrupa ülkelerinde dağınık
bir şekilde yaşamaktadırlar. Keldaniler çok dağınık bir şekilde yaşadıkları için toplam nüfusları hakkında kesin bir sayı vermek oldukça güçtür.5 Bununla beraber Keldanilerin Türkiye’deki nüfusu 500-1000 kişi; dünyadaki nüfusları ise 1 milyon civarında tahmin edilmektedir.6Vital Cuinet’in verdiği bilgilere göre 19. yüzyılın sonunda Van vilayeti Hakkâri sancağına bağlı olan Beytüşşebap kazasının genelinde ise 1. 700 Keldani yaşamaktadır.7
—-
2 İbrahim Özcoşar, “Papalığın Müdahalesi ve Süryani Kiliselerinde Bölünme: Keldanî ve Süryani Katolik
Patriklikleri”, Süryaniler ve Süryanilik, (Haz. Ahmet Taşğın ve diğerleri), Ankara 2010, c. 1, s. 223.
3 Mehmet Çelik, “Süryânîler”, DİA, İstanbul 2010, c. 38, s. 176; Kadir Albayrak, “Nestûrîlik”, DİA,
İstanbul 2007, c. 33, s. 15.
4 J. F. Coakley, “Chaldeans”, Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage, (Ed. Sebastian P.
Brock ve diğerleri), New Jersey 2011, s. 93; Kadir Albayrak, Keldanîler ve Nesturîler, Ankara 1997, s.
97; Suphi Aksoy-Toma Çelik, Mezopotamya Uygarlığında Süryani Tarihi, Ankara 2013, s. 297.
5 Kadir Albayrak, Keldanîler ve Nesturîler, s. 116-117.
6 Kadir Albayrak, “Türkiye ve Dünyada Keldaniler ve Keldani Kilisesi”, Demokrasi Platformu, sy. 7,
Ankara 2006, s. 189.
7 Vital Cuinet, La Turquie d’Asie: Geographie Administrative Statistique Descriptive et Raisonnee de
Chaque Province de L’Asie Mineure,Paris 1891, c. 2, s. 755.
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 69
Kasım Ertaş
Günümüzde Türkiye’de Keldanilere ait 9 köy bulunmaktadır. Bunlar; Hertiv
(Ekindüzü)8, Baznaye (Doğan)9, İşi (Onbudak)10, Hassana (Kösreli)11, Bespin
(Görümlü)12, Herbole (Aksu)13, Hozi (Ayrım), Mehri/Meer (Kovankaya) ve Geznex
(Cevizağacı) köyleridir. Bu köylerden Hertiv dışında kalan diğer köylerin tamamı Şırnak ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Bu köylerden Hozi, Mehri ve Geznex köyleri Beytüşşebap ilçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Esasında, Osmanlı Devleti zamanında Beytüşşebap ilçesine bağlı Keldanilere ait çok sayıda köy bulunduğu belirtilmektedir. Ancak 1915 yılında Keldanilerin yerlerini terk etmelerinden sonra kendilerine ait köylere Kürtlerin yerleştiği ifade edilmektedir. Dolayısıyla günümüzde Beytüşşebap ilçesinde sadece isimlerini yukarıda zikrettiğimiz 3 köy kalmıştır.
A-KELDANİ YERLEŞİMLERİ
1-GEZNEX
Geznex Köyü’nün hangi tarihte kurulduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak elde ettiğimiz bilgilere göre, köyün en azından Osmanlı Devleti zamanından beri varlığını devam ettirdiğini ifade edebiliriz. Önceleri şimdiki yerleşim yerinin yaklaşık olarak 500 metre ötesinde yer alan köy, oradaki evlerin zamanla harap olmasından dolayı farklı bir yere taşınmıştır. Geznex Köyü’nde yaşayanlar 1915 yılında Ermeniler ile ilgili çıkarılan ‘tehcir’ kararından etkilenmiş ve Irak’a göç etmişlerdir. Daha sonraları kendi köylerine dönen Keldaniler, 1989 yılına kadar burada yaşamışlardır.
Keldaniler bu tarihe kadar herhangi ciddi bir sıkıntı yaşamadan bölgede varlıklarını sürdürmüşlerdir. Ancak söz konusu tarihte PKK ile asker arasındaki çatışma ortamında kendilerini tehlikede hisseden ve zaman zaman devlet yetkilileri tarafından
göçe zorlanan Keldaniler; Belçika, Fransa, Almanya ve İsveç gibi Avrupa ülkelerine göç etmişlerdir. Avrupa’ya göç etme imkânı bulamayan çok az sayıda Keldani ise
İstanbul’a göç ederek yaşamlarını Türkiye’de sürdürmüştür. Keldaniler, 14 yıllık bir diasporadan sonra 2003 yılında tekrar kendi köylerine dönmeye başlamışlardır. Bu ilk
dönüşlerde 6-7 aile bir daha geri dönmemek üzere kendi köylerine yerleşmiştir. Bazı aileler ise yaz mevsiminde köylerine gelmekte, kış mevsiminde ise tekrar Avrupa’ya
geri dönmektedir. Bir kısım aileler ise yaz aylarında köydeki akrabalarının yanına gelerek vatan hasretlerini bu şekilde gidermeye çalışmaktadırlar. Yaz aylarında Geznex Köyü’nün nüfusu zaman zaman 80 kişiye kadar çıkmaktadır. 1989 yılındaki göçten önce Geznex’te 45-50 hane Keldani yaşadığı belirtilmektedir. Bölgedeki Keldanile-
8 Siirt ili Pervari ilçesine bağlı.
9 Uludere ilçesine bağlı.
10 Uludere ilçesine bağlı.
11 Silopi ilçesine bağlı.
12 Silopi ilçesine bağlı.
13 Silopi ilçesine bağlı.
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 70
Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
rin çocuk sayılarının çok fazla olduğu göz önünde bulundurulduğunda söz konusu dönemde köyde yaklaşık olarak 400-500 Keldani nüfus bulunduğu ifade edilebilir.14
2-HOZİ
Hozi Köyü’nün hangi tarihte kurulduğu ile ilgili kesin bir bilgi bulunmamakla beraber köyün oldukça eski bir yerleşim birimi olduğu ve tarihte değişik zamanlarda ve değişik saiklerle 7 defa yıkıldıktan sonra tekrar inşa edildiği ifade edilmektedir. 1930
yılına kadar Hozi Köyü’nde Keldaniler yaşamaktaydı. Ancak 1930 yılında Babat aşireti tarafından köye el konulduğu ve buradaki Keldanilerin, köylerinden göç etmek zorunda kaldıkları belirtilmektedir. Söz konusu dönemde köyde yaklaşık olarak 70 Keldani ailenin yaşadığı ifade edilmektedir. Köydeki ailelerin yaklaşık olarak % 80’i Irak’a, % 10’u İran üzerinden Rusya’ya ve diğerleri de İstanbul’a göç etmişlerdir. 2-3 aile ise bir müddet sonra köylerine geri dönerek Babat aşireti himayesinde yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu aileler de 1990’lı yıllarda köyden göç etmişlerdir. Köy şu anda
metruk bir halde olup, köyde yaşayan herhangi bir kimse bulunmamaktadır.15
3-MEHRİ
Beytüşşebap merkeze 55 km. uzaklıkta bulunan Mehri Köyü’nde 1989 yılına kadar 70-80 hane Keldaninin yaşadığı belirtilmektedir. 1989 yılında köy boşaltılınca buradaki halkın önemli bir kısmı Fransa (yaklaşık olarak %90) başta olmak üzere Almanya ve Belçika gibi Avrupa ülkelerine göç etmişlerdir. Bir kısmı ise İstanbul’a göç etmiştir. Köylülerden 4 aile ise Geznex Köyü’ne göç etmiş ve 1992 yılında tekrar
kendi köylerine dönerek buraya yerleşmiştir. Ancak köy, 1993 yılında tekrar boşaltılmıştır.
Günümüzde İstanbul’daki Keldanilerden 4-5 aile yaz aylarında kendi köylerine gelerek yazı burada geçirmektedir. Kendileri ile görüştüğümüz Keldaniler, şartlar uygun olduğu takdirde köylerine geri dönmek istediklerini ve hiç olmazsa yok olan
evlerini tekrar inşa ederek burayı bir tatil köyü olarak kullanmak istediklerini ifade etmektedirler.16
B-SOSYO-KÜLTÜREL HAYAT
Beytüşşebap Keldanileri, göç ettikleri bölgelerde kendi düzenlerini kurup, hayatlarını rahat bir şekilde devam ettirmekle beraber orayı vatan olarak benimsememişlerdir.
Türkiye kendi vatanları, kendi toprakları olduğu için bir kısmı buraya geri dönmüş, bir kısmı da geri dönmeyi düşünmektedir. Hatta Keldanilerin kendi topraklarına büyük bir tutku ile bağlı olduklarını ifade edebiliriz. Bu bağlamda belki birçok örnek
14 Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex; İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
15 Oşana İde, 1962 Doğumlu, İstanbul.
16 Remzi Diril, Papaz, İstanbul.
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 71
Kasım Ertaş
zikredilebilir. Ancak biz burada sadece bir-iki örnek zikretmekle iktifa edeceğiz. Yıllar önce Geznex Köyü’nden Belçika’ya göç eden Cemil Yaramış, burada vefat etmiş
ancak cenazesinin Kato Dağı’na gömülmesini vasiyet etmiştir. Cemil Yaramış’ın cenazesi vefatından 14 yıl sonra 10 Mayıs 2013 tarihinde Beytüşşebap’a getirilerek vasiyet ettiği yere defnedilmiştir.17 Ayrıca Geznex Köyü’nden olup Belçika’da vefat eden Bese Yaramış da cenazesinin Kato Dağı’na defnedilmesini vasiyet etmiş ve cenazesi 5 Aralık 2013 tarihinde Kato Dağı yamacındaki Keldani mezarlığına defnedilmiştir.
18 Bunların yanı sıra Keldanilerin, ilçeye oldukça uzak olup yolu, elektriği ve telefonu bulunmayan Mehri Köyü’ne gelerek burada yaşamak istemeleri bu topraklara tutkuyla bağlı olduklarının en bariz örneklerinden sadece birkaçıdır.
Keldaniler, dil olarak Doğu Süryaniceyi kullanmaktadırlar. Ancak Beytüşşebap’ta göç öncesi süreçte bu konuda formal bir eğitimin söz konusu değildi. Çocuklar anadilleri olan Keldanice ile ilgili herhangi bir düzenli eğitim alamıyorlardı. Bununla
beraber aile içerisinde genellikle Keldanice konuşulmakta ve çocuklar böylece anadillerini öğrenme imkânı elde etmekteydiler. Günümüzde de aynı durum söz konusudur.
Bölgede yaşayan Keldaniler ana dillerini aile içi Keldanice konuşmalar neticesinde öğrenmektedirler. Keldaniler, anadillerinin yanı sıra devletin resmi dili olan Türkçeyi
ve bölgede konuşulan Kürtçeyi de iyi derecede bilmektedirler.19
Beytüşşebap’taki Keldaniler ile Müslümanların sosyal münasebetlerine gelince; zaman zaman birtakım sorunlar yaşamakla beraber genel olarak iki topluluğun iyi ilişkiler içerisinde olduklarını söyleyebiliriz. Bu durum kendileri ile görüştüğümüz Keldaniler tarafından ifade edilmektedir. Nitekim bölgeyi terk etmeden önceki dönemde Keldaniler ile Müslümanların karşılıklı olarak birbirlerinin düğün ve cenazelerine iştirak ederek sevinç ve acılarını paylaştıklarına şahit olunmaktadır. Bununla beraber Keldanilerin 1989 öncesi dönemde zaman zaman bölgedeki bazı aşiret ağalarının haksızlıklarına maruz kaldıkları da ifade edilmektedir. Görüştüğümüz bazı Keldaniler, ağaların benzin/mazot bidonlarını kendilerinin sırtlarına yükleyerek kilometrelerce yol yürüterek bidonları kendi köylerine taşıttıklarını ifade etmektedirler. Ayrıca ağaların zaman zaman kendilerini düvene koşarak kendilerine karşı insanlık dışı muamelede bulunduklarını da ilave etmektedirler. Ancak Keldaniler, zaman zaman yaşanan bu tatsız hadiselere rağmen, ağaların kendilerinin himayesindeki Keldanileri sürekli koruduklarını da ifade etmeyi ihmal etmemektedirler. Nitekim Geznex Köyü’nün en yaşlı üyesi Hamid Yaramış “bizler ağaların sayesinde varlığımızı koruduk” diyerek 17 http://www.milliyet.com.tr/belcika-da-olen-suryaninin/gundem/detay/1706505/default.htm (15.08.2014)
18 http://www.sabah.com.tr/Gundem/2013/12/06/suryani-kadin-vasiyet-etti-kato-dagina-gomuldu (15. 08.2014)
19 Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex; İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 72
Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
ağaların himayesinin önemine vurgu yapmaktadır.20 Ayrıca Keldanilerin 2003 yılından itibaren köylerine yaptıkları dönüşler Müslümanlar tarafından büyük bir mutlulukla karşılanmıştır. Nitekim 22 Temmuz 2008 tarihinde Geznex’te yapılan Mecit- Estel Yaramış çiftinin düğününe Ertuşi aşireti başta olmak üzere çok sayıda aşiret lideri ve aşiret mensubu iştirak etmiştir. Ayrıca Geznex Köyü’nden olup Belçika’da vefat eden ve vasiyeti üzerine 5 Aralık 2013 tarihinde Kato Dağı yamacındaki Keldani mezarlığına defnedilen Bese Yaramış’ın cenaze törenine çok sayıda Müslüman katılmıştır.
Hatta cenaze, papaz ve imamın okuduğu dualar eşliğinde toprağa verilmiştir.21
Beytüşşebap’taki Keldaniler ile Müslümanlar arasında zaman zaman evlilikler de gerçekleşmiştir. Ancak şunu ifade etmek gerekir ki, Keldaniler kendi rızalarıyla kızlarını Müslümanlarla evlendirmemişlerdir. Bu evlilikler zaman zaman kızları ile Müslüman erkekler arasında meydana gelen aşktan mütevellid, kaçarak evlenme yoluyla gerçekleşmiştir. Ancak bu durum aileler tarafından asla hoş görülmemiştir. Esasında Osmanlı Devleti zamanında farklı mezhebe mensup olan Hıristiyanlar arasında da gerçekleştirilen evlilikler söz konusu mezhep mensupları tarafından hoş karşılanmamıştır.
Çok az da olsa bu tarz evlilikler gerçekleşmekle beraber dini topluluğun ruhanileri söz konusu evliliklerin ayinlerine muhalif olduğunu belirterek devletten bu tarz evliliklerin önüne geçilmesini talep etmişlerdir.22 Ancak günümüzde Keldaniler
arasında faklı bir mezhep veya dine mensup olanlarla yapılan evlilik noktasındaki katı duruşun oldukça zayıfladığını ifade edebiliriz. Nitekim günümüzde Avrupa’daki
Keldaniler hem Müslümanlardan kız almakta hem de Müslümanlara kız verebilmektedir.
Bu konuda meydana gelen müsamahanın sebebini sorduğumuz Avrupa’da yaşayan bir Keldani, eskiden özellikle kızların dinlerini değiştirmelerinden endişe edildiği için ailelerin bu tarz evliliklere karşı çıktığını; ancak günümüzde böyle bir tehlikenin kalmadığını ve Avrupa’da herkesin inancını rahat bir şekilde yaşayabildiğini ifade etmektedir.23
C-DİNİ HAYAT
Çalışmamızın bu başlığı altında Beytüşşebap’taki Keldanilere ait tespit edebildiğimiz dini yapılar hakkında malumat sunmaya çalışacağız. Keldanilere ait, Hozi Köyü’nde Mar Gedda adında harabe halde bir kilise bulunmaktadır. Mehri Köyü’nde
ise Meryem Ana adında bir kilise bulunmaktadır. Meryem Ana Kilisesi’nin 1989 yılına kadar aktif olup papazının bulunduğu ifade edilmektedir. Diğer Keldani köyü
olan Geznex’te ise kilise bulunmamaktadır. Ancak Geznex’te, 1989 öncesi dönemde 20 Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex; İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
21 http://www.sabah.com.tr/Gundem/2013/12/06/suryani-kadin-vasiyet-etti-kato-dagina-gomuldu (15. 08.2014)
22 Bkz. Kasım Ertaş, “Sosyo-Kültürel Açıdan 19. Yüzyılda Diyarbakır Ermenileri”, s. 60.
23 Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex; İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 73
Kasım Ertaş
köyde bir papazın bulunduğu ve köydeki bir evin odasının ibadet için kullanıldığı belirtilmektedir. Geznexli Keldaniler yakın tarihte köylerinde bir kilise inşa etmek için ilgili kurumlara müracaat ettiklerini ve olumlu cevap aldıklarını ifade etmektedirler.
Dolayısıyla Geznexli köylüler kısa bir süre içerisinde köylerinde bir kilise inşa etmeyi planlamaktadırlar.24 Geznex ve Mehri Köyü’ndeki köylüler yakın zamana kadar papazları olmadığı için vaftiz, nikah ve cenaze törenleri gibi merasimler için Midyat’taki Süryani Kilisesi’nden papaz davet etmekteydiler. Ancak yakın bir tarihte Mehri Köyü’nden Remzi Diril papaz olarak atanmıştır. Bundan sonra söz konusu merasimleri kendi papazları tarafından icra edilecektir.25
Beytüşşebap’taki Keldani köyleri ve civarında Keldanilere ait çok sayıda manastır ve türbe bulunmaktadır. Keldaniler kutsal kabul ettikleri bu manastır ve türbeleri ziyaret ederek dualarının kabul olması için buralarda dua etmektedirler. Burada söz
konusu manastır ve türbelerden tespit edebildiğimiz birkaçını zikredeceğiz. Geznex Köyü’nde Mar Pavlus Manastırı bu mekânlardan birisidir. Ancak manastır, günümüzde harap vaziyette olup sadece ufak bir kalıntısı bulunmaktadır. Bölgede ziyaret edilen bir diğer kutsal mekân ise Kato Dağı’ndaki Mar Yuhanna Manastırı’dır. Günümüzde sadece birtakım kalıntıları bulunan manastırın geçmişte Keldanilerin yanı sıra Müslümanlar tarafından da ziyaret edildiği belirtilmektedir. Mehri Köyü’nde ise bölgede oldukça ünlü olan Marta Şimoni adında yaklaşık olarak 1500/1600 yıllık olup dağın içine oyulmuş, çok eski bir kaya manastır bulunmaktadır. Buradaki Keldaniler, söz konusu manastırı ziyaret ederek manastırdaki topraktan alıp yedikleri gibi bereket getirmesi niyetiyle evlerine de götürmektedirler. Söz konusu manastır, Keldaniler
için oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Nitekim, Fransa’da yaşayan Keldaniler, Paris’te 2012 yılında temelini attıkları Saint-Jean Apotre isimli kiliselerinin temeline Türkiye’den götürdükleri sembolik 4 parça taş koymuşlardır. Bu taşlardan bir tanesi de Mehri Köyü’ndeki Marta Şimoni Manastır’ından götürülmüştür.26 Manastırın civar Kürt köyleri için de çok değerli ve kutsal kabul edildiği ve bazı Kürt ailelerin hastalarını bu manastıra getirerek, Marta Şimoni’nin ona şifa vermesi için dua ettikleri ifade edilmektedir. Söz konusu manastırın hikâyesi ise şöyle anlatılmaktadır: “Rivayete göre, tek tanrılı dinlerin yeni yayılmaya başladığı dönemde Marta adında bir kadın ile yedi oğlu Tanrı’nın buyruğu gereği domuz yemez ve Tanrı’ya tapınır. O dönemin kralı bunu duyar ve Marta ve oğullarını kendine tapınmaları ve domuz yemeleri için zorlar. Emre itaat etmedikleri için, Marta’nın oğullarının kafaları, onun gözünün önünde kesilir. Marta onların göğe doğru bir merdivenden meleklerle ilerlediğini görür ve daha sonra kendi kafası da kesilir.”27
24 Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex; İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
25 Remzi Diril, Papaz, İstanbul.
26 http://www.hodrimeydan.net/anasayfa/anasayfa-ust/410-paris-te-insaa-edilen-keldani-kilisesinintemel-
tasi-tuerkiye-den-getirildi.html (15. 08.2014)
27 http://www.suryaniler.com/suryani-tarihi.asp?id=998(15. 08.2014)
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 74
Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
Bölgede Keldanilerin ziyaret ettikleri bazı türbeler de bulunmaktadır. Bunlardan en çok ziyaret edileninin Kato Dağı’ndaki Mar Gause türbesi olduğu ifade edilmektedir.
Çocukları olmayan kimseler çocuklarının olması ve hastalar şifa bulmak ümidiyle bu türbeyi ziyaret etmektedirler. Beytüşşebap’taki Keldanilerin sık sık bu türbeyi ziyaret ettikleri ve türbenin etrafında kurbanlar kestikleri belirtilmektedir. Ayrıca söz konusu türbe için ilginç bilgiler de aktarılmaktadır. Geçmişte bir iş veya başka bir
amaçla seyahate çıkan kimselerin eşyalarını türbenin bulunduğu mağaraya bıraktığı ve söz konusu kişi dönene kadar eşyalarının orada muhafaza edildiği, hiç kimsenin
buradaki eşyalara dokunmadığı ifade edilmektedir.28
KAYNAKÇA
A-KAYNAK ve ARAŞTIRMALAR
AKSOY, Suphi – Toma Çelik, Mezopotamya Uygarlığında Süryani Tarihi, Ankara 2013.
ALAYRAK, Kadir, “Nestûrîlik”, DİA, İstanbul 2007, c. 33, ss. 15-17.
ALAYRAK, Kadir, “Türkiye ve Dünyada Keldaniler ve Keldani Kilisesi”, Demokrasi
Platformu, sy. 7, Ankara 2006, ss. 183-192.
ALAYRAK, Kadir, Keldanîler ve Nesturîler, Ankara 1997.
COAKLEY, J. F., “Chaldeans”, Gorgias Encyclopedic Dictionary of the Syriac Heritage,
(Ed. Sebastian P. Brock ve diğerleri), New Jersey 2011, ss. 93.
CUINET, Vital, La Turquie d’Asie: Geographie Administrative Statistique Descriptive
et Raisonnee de Chaque Province de L’Asie Mineure,Paris 1891.
ÇELİK, Mehmet, “Süryânîler”, DİA, İstanbul 2010, c. 38, ss. 175-178.
ERTAŞ, Kasım, “Sosyo-Kültürel Açıdan 19. Yüzyılda Diyarbakır Ermenileri, (Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2014).
ÖZCOŞAR, İbrahim, “Papalığın Müdahalesi ve Süryani Kiliselerinde Bölünme: Keldanî
ve Süryani Katolik Patriklikleri”, Süryaniler ve Süryanilik, (Haz. Ahmet Taşğın
ve diğerleri), Ankara 2010, c. 1, ss. 219-244.
B-KAYNAK KİŞİLER
1-Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex.
2-İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
4-Oşana İde, 1962 Doğumlu, İstanbul.
5-Remzi Diril, Papaz, İstanbul.
28 Hamid Yaramış, 1943 Doğumlu, Geznex; İsa Yaramış, 1964 Doğumlu, Geznex.
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 75
Kasım Ertaş
C-ELEKTRONİK REFERANSLAR
www.meer.fr (10. 08.2014)
http://www.suryaniler.com/suryani-tarihi.asp?id=998(15. 08.2014)
http://www.milliyet.com.tr/belcika-da-olen-suryaninin/gundem/detay/1706505/default.
htm (15. 08.2014)
http://www.sabah.com.tr/Gundem/2013/12/06/suryani-kadin-vasiyet-etti-kato-dagina-
gomuldu (15. 08.2014)
http://www.hodrimeydan.net/anasayfa/anasayfa-ust/410-paris-te-insaa-edilen-keldani-
kilisesinin-temel-tasi-tuerkiye-den-getirildi.html (15. 08.2014)
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 76
Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
EKLER
Türkiye’deki Keldani Köyleri (www.meer.fr)
Geznex Köyü
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 77
Kasım Ertaş
Geznexli Keldaniler ile mülakat yaparken
Kato Dağı Yamacındaki Geznex Köyü’ne ait mezarlık
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 78
Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
Geznex Köyü’nün en yaşlı üyesi Hamid Yaramış
Geznex Köyü’ndeki Mar Pavlus Manastırı’nın kalıntıları
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 79
Kasım Ertaş
Mehri Köyü (Fotoğraf: Remzi Diril)
Mehri Köyü’ndeki Meryem Ana Kilisesi’nin kalıntıları (Fotoğraf: Remzi Diril)
ULUSLARARASI BEYTÜŞŞEBAP VE MOLLA HÜSEYİN BATEVÎ SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ • 80
Günümüz Beytüşşebap Keldanilerinin Sosyo-Kültürel Yaşantısı
Papaz Remzi Diril’in Mehri Köyü’ndeki Marta Şimoni Manastırı’nda düzenlediği
ayinden bir kare
Paris’teki Saint-Jean Apotre Kilisesi’nin temeline Marta Şimoni Manastır’ından
götürülen bir taş da konulmuştur (www.hodrimeydan.net)
Yorumlar kapatıldı.