Hikmet Pala / hikmetpala@hotmail.com
1880’lerde kasaba nüfusunun beşte dördünü oluşturan gayrimüslimler, Müslümanların ticaret ve zanaat işlerinden uzak durması nedeniyle ticaret hayatını büyük ölçüde ellerinde bulundurmaktaydı. Bu durum Ordu Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlarında da gözükmektedir. 1906-1915 yılları arasında Ordu Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı 175 tüccardan 62 tanesi gayrimüslim vatandaşlardı. 1907-1919 yılları arasında Ordu Ticaret Odası’na kayıtlı bulunan ticaret erbabının mesleklerine göre dağılımı hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse zahire, manifatura, tuhafiye, demir eşya, ayakkabıcı gibi alanlarda faaliyet gösteren ortalama 60 ile 80 adet tüccar olduğunu görmekteyiz.
***
Yorgi Efendi
Zahire vesaire
Tombuloğlu Biraderler
Zahire vesaire
Enzersiyami Biraderler
Manifatura
Antersyan Varsak Bey
Manifatura
Şermiyani Biraderler
Zahire
Karakaş Biraderler
Attariye
Makuridi Biraderler
Attariye
Anteresyan Ovakima
Zahire
Hekimyan ve mahdumu
Attariye
Taratafil Tarantafilidis
Zahire
Moskofoğlu Biraderler
Manifatura
Anastas Lazaridi ve Şeriki
Manifatura
Hanadıryan Efendi
Zahire
Avakyan Artin Biraderler
Zahire
Kanitoğlu Hristo Biraderler
Kereste
Sercanyan Artin Ağa
Zahire
Lulusoğlu Nikola Efendi
Kırtasiye
Zazaoğlu Hacı Kirkor Ağa
Kavsile
Yani Ebukyan Biraderler
Debbağ
Garipoğlu Biraderler
Meşrubat
Kavarosoğlu Biraderler
Debbbağ
Cilciyan ve Mahdumları
Manifatura
Kozmidi Sofulu Efendi
Zahire
Cilciyan Ohannes Efendi
Manifatura
Kuyumcuoğlu Hristo
Kavata(Ağaç Kap)
Şahinoğlu Artin Efendi
Manifatura
Zırhoğlu Nabit Mahdumu Biraderler
Manifatura
Tarakyan Oğlu İstavri
Köşe Sarraflığı
Keşişoğlu Bavli ve Mahdumu
Kavsile
Avadikyan ve şurekası
Manifatura
Simon Gorgoryadi Mahdumları
Kumaş
Agopyan Yervant Biraderler
Zahire, Manifatura
Tomoğlu Yani
Şayak vesaire(Kumaş)
Şalmi Biraderler
Şayak vesaire
Lazaridi Biraderler
Eşyayı menkule
Haygazun Ohannesyan ve Dikran Cilciyan
Tuhafiye vesaire
İbranusyan Efendi
Emtayi Ticariye
Cezibilis Bano Efendi
Kireç vesaire
Anterasyan Şirketi
Attariye
Yani Baba Mahdumu İspiro
Manifatura
Hekimyan Yervant
Zahire vesaire
Keşişoğlu Artin Efendi
Zahire vesaire
Zadukyan Biraderler
Zahire
Hochtrasser Büro Ordu
Zahire vesaire
Bayavram Oğlu Nikola
Manifatura
Makrudi Biraderler
Attariye, Kantariye
Nikola Efendi
Kantariye, Tuhafiye
Hacı Makrudi Biraderler
Kantariye, Tuhafiye
Yorgo Nadilisi Biraderler
Manifatura
Saduroğlu Anasta Bini Konstantin
Yol
Muhlisoğlu Bavli Varisi Biraderler
Manifatura, Kantariye
Mesudiyeli Baba Dublu Biraderler
Manifatura
Şancıoğlu Panayot
Manifatura, Tuhafiye
Şunakidis Biraderler
Zahire
Koturazoli Yani
Kantariye
Kirazoğlu Nebulule
Kantariye
Fokçalıoğlu Yanbo
Kantariye
Keşişoğlu Biraderler
Manifatura
Yakofoğlu Yakof Usta
Kereste
Yorgi Şuanidis Efendi
Zahire
Elmezoğlu Biraderler
Tuhafiye, Kantariye
Kaynak: Sıtkı Çebi, Çağlar İçinde Ordu, s. 9-14
Mıgıdiç Usta ve Ailesi
Geçen hafta yazmış olduğum yazımda kasabanın 1800’lerin başındaki gelişim süreci içerisinde gayrimüslim nüfusunun yerine değinmiş ve Ordu’da ticaret hayatında Ermeni ve Rumların etkinliğini hakkında bilgi vermeye çalışmıştım. 1880’lerde kasaba nüfusunun beşte dördünü oluşturan gayrimüslimler, Müslümanların ticaret ve zanaat işlerinden uzak durması nedeniyle ticaret hayatını büyük ölçüde ellerinde bulundurmaktaydı.
Bu durum Ordu Ticaret ve Sanayi Odası kayıtlarında da gözükmektedir. 1906-1915 yılları arasında Ordu Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı 175 tüccardan 62 tanesi gayrimüslim vatandaşlardı.
1907-1919 yılları arasında Ordu Ticaret Odası’na kayıtlı bulunan ticaret erbabının mesleklerine göre dağılımı hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse zahire, manifatura, tuhafiye, demir eşya, ayakkabıcı gibi alanlarda faaliyet gösteren ortalama 60 ile 80 adet tüccar olduğunu görmekteyiz. Odaya kayıtlı 63 tüccar zahire ticareti yapmakta, 75 kunduracı bulunmakta ve 71 debbağ faaliyetini sürdürmektedir. Günümüzde adını pek duymadığımız kantariye, attariye, şayak, kapsule, saraç ve kavata gibi ticari faaliyet alanları Ordu’da oldukça yaygındı.
Kantariye; Pirinç, şeker, fasülye, kahve vb. mallar satılan büyük bakkal dükkanı. Bunlardan alınıp satolan şeylerin tartıya vurulanlarından alınan Kantariye vergisi alınmaktaydı.
Debbağ; derileri terbiye edip kösele, meşin haline getiren kişidir. Debbağların deri işledikleri yerlere de debbağhane denilmekteydi.
Koşum, eğer takımıyla benzeri şeyler yapan veya satan kişiye saraç denilmekteydi. Şayak ise verev dokumalı bir cins dayanıklı kumaştır. Verev dokuma, karşı köşeleri kesilerek veya katlanarak kumaşın dokunmasıdır.
Bütün ağaçtan oymak suretiyle yapılmış kaplara kavata denilmektedir. Ağaç kaplar, eşyalar yapan dükkanlar, kavata kapsamındaydı.
Güzel kokulu şeyler satılan, baharat dükkanlarına aktariye, bu işi yapanlara attar denilmekteydi.
26 Ocak 1923 tarihli Ordu Ticaret Odası kayıtlarından anlaşılmaktadır ki Rum ve Ermeni tüccarların sayısı 62’den 28’e düşmüştür. Müslüman tüccar sayısı ise 1915 öncesinde 113 iken 1923 yılında 348’e çıkmıştır.
Bunlardan Anterasyan Vartan Ağa, Dicen Efendi, Çakaroğlu Kalost ve Borunoğlu Hacı Murif bezzaz yani bezcidir. Kalayciyan Karnik Efendi ise peştemalcıdır. Antreasyan Dikran Efendi, Şirinyan Sahak Efendi ve Zaduryan Civan Efendi manavlık yapmaktadır.
Çorbacıoğlu Yor ve Yankor kantarcı, Kamburoğlu Mihail kasap, Kilciyan Vahran attar, Lazoğlu Ohancan kebapçı ve Camkoçyan Misak Usta eskicidir. Kasaplık yapan Kamburoğlu Mihail daha önce hakkında yazılar yazdığım Ordu’nun meşhur futbolcusu Haris Etçi’nin babasıdır.
Bakırcılık yapan gayrimüslim sayısı diğer mesleklere göre biraz daha fazladır: Karamuğdısoğlu Yani, Lazyan Mıgırdıç Usta, Todoroğlu Yani, Benyami Çakaryan. Bugün Ordu’da yaşayan Harut Artun, Mıgırdıç Usta’nın oğludur.
Gayrimüslimlerin yaptığı mesleklerin başında kalaycılık gelmektedir. İstipanoğlu Todori, Simyonoğlu Yor, Kazancıoğlu Konstantin Ordu’nun son gayrimüslim kalaycılarıdır.
Bunların dışında Semercioğlu Kosti çarıkçılık, Sotirioğlu Konstantin yüncülük, Subiyasoğlu Hacı Karabet sobacılık, Avakyan Kirkor çorapçılık, Zaduryan Siro bakkalcılık, Mıgırdiç Usta nalbantlık ve Tataroğlu Gorgor semercilik yapmaktadır.[1]
1.Dünya Savaşı başlamadan önce Ordu Ticaret Odasına kayıtlı 175 tüccardan 62 tanesi Rum veya Ermeniydi. 1.Dünya Savaşı, mütareke yılları ve Kurtuluş Savaşı’nın ardından Ordu’da 376 tüccar ve esnaf içindeki Rum ve Ermenilerin sayısı 28’e düşmüştür. Özellikle Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Ordu Ticari Hayatından Rum ve Ermenilerin çekildiklerini açık bir biçimde gözlemliyoruz.
Ermeniler açısından bu durumun başlıca nedeni 1915 yılında tehcir denilen sürgün uygulamasına maruz bırakılmaları ve birçoğunun savaş sonrasında memleketleri olan Ordu’ya geri dönemeyişidir. Rumlar ise 1921 yılında sahil kesimlerinden iç bölgelere sürgüne gönderilmiş yine büyük çoğunluğu Ordu’ya dönememiş ve Yunanistan’a yerleşmiştir. Zaten 1923’te imzalanan Lozan Barış Anlaşması ile Anadolu’da yaşayan Rumlar zorunlu nüfus mübadelesine tabi tutulmuşlar ve Ordu dahil olmak üzere doğduğu topraklara veda etmişlerdir.
Kalan az sayıda Ordulu Rum Protestan mezhebinden oldukları için zorunlu nüfus mübadelesinin kapsamı dışında bırakılmış ve bir süre daha Ordu’da kalmaya devam etmiştir. Son Protestan Rum aile Etçi ailesidir ve onlar da 1950 yılında Ordu’dan ayrılarak Yunanistan’ın Katerini şehrine yerleşmiştir.
[1] Sıtkı Çebi, Çağlar İçinde Ordu, s.15-32
Yorumlar kapatıldı.