Հրապարակագիր Նազարէթ Պէրպէրեան կը գրէ.
Ապ֊րիլ 16-ի այս օ֊րը, 62 տա֊րի ա֊ռաջ, Ե֊րե֊ւա֊նի մէջ, առ֊յա֊ւէտ փա֊կո֊ւե֊ցան յոգ֊նա֊տանջ աչ֊քե֊րը մեր ժո֊ղո֊վուր֊դի հան֊ճա֊րեղ զա֊ւակ֊նե֊րէն Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեա֊նի։ Բա֊ռին ա֊մէ֊նէն ընդգր֊կուն ի֊մաս֊տով գի֊տուն եւ ա֊կա֊դե֊մա֊կան հե֊ղի֊նա֊կու֊թիւն մը ե֊ղաւ Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեան, ո֊րուն լե֊զո֊ւա֊գի֊տա֊կան եւ բա֊նա֊սի֊րա֊կան աշ֊խա֊տու֊թիւն֊նե֊րուն միայն թւու֊մը բա֊ւա֊րար է, որ֊պէս֊զի հայ մար֊դը հպար֊տու֊թեամբ ու պատ֊կա֊ռան֊քով խո֊նար֊հի Հայ֊կեան Հան֊ճա֊րի յոր֊դա֊հոս այս ճա֊ռա֊գայ֊թու֊մին առ֊ջեւ։
Կեան֊քը դա֊ժան գտնո֊ւե֊ցաւ հայ ժո֊ղո֊վուր֊դի մե֊ծար֊ժէք այս ծնուն֊դին հան֊դէպ։ Հա֊զիւ մէկ տա֊րե֊կան մա֊նուկ էր, երբ պայ֊ծառ օր մը, մօր գիր֊կը պար֊տէ֊զի մէջ զբօս֊նե֊լու պա֊հուն, կի֊զիչ ա֊րե֊ւուն ճա֊ռա֊գայթ֊նե֊րը այ֊րե֊ցին ա֊նոր աչ֊քե֊րը եւ հիմ֊նա֊կան վնաս պատ֊ճա֊ռե֊ցին Հ. Ա֊ճա֊ռեա֊նի տե֊սո֊ղու֊թեան։ Ինչ֊պէս հե֊տա֊գա֊յին պի֊տի գրէր իր յու֊շե֊րուն մէջ, այդ ար֊կա֊ծին հե֊տե֊ւան֊քով ,ամ֊բողջ կեանքս միա֊կա֊նի մնա֊ցիե։
Հ. Ա֊ճա֊ռեան տե֊ւա֊բար ապ֊րե֊ցաւ եւ ստեղ֊ծա֊գոր֊ծեց նիւ֊թա֊կան ու կեն֊ցա֊ղա֊յին ան֊ձուկ պայ֊ման֊նե֊րու մէջ։ Ապ֊րուս֊տի հո֊գը շա֊րու֊նակ խան֊գա֊րեց Ա֊ճա֊ռեա֊նի լիա֊ժամ կեդ֊րո֊նա֊ցու֊մին՝ գի֊տա֊կան աշ֊խա֊տան֊քի վրայ։ Մա֊զա֊պուրծ փրկո֊ւե֊ցաւ Մեծ Ե֊ղեռ֊նէն եւ թա֊փա֊ռա֊կան հա֊յու կեանք ապ֊րե֊ցաւ, մին֊չեւ որ 1923-ին վերջ֊նա֊կա֊նա֊պէս հաս֊տա֊տո֊ւե֊ցաւ Ե֊րե֊ւան։ Կար֊ծէք այդ բո֊լո֊րը բա֊ւա֊րար չէին եւ խորհր֊դա֊յին Չա֊րի֊քի կայս֊րու֊թիւ֊նը եւս, 1937-ին, ծանր հարո֊ւած հաս֊ցուց վաթ֊սու֊նա֊մեայ հայ ար֊ժէ֊քին։ Ա֊ճա֊ռեան եր֊կու տա֊րի են֊թար֊կո֊ւե֊ցաւ բան֊տա֊յին ա֊հա֊ւոր չար֊չա֊րանք֊նե֊րու, որ֊պէս֊զի խոս֊տո֊վա֊նի ,օ֊տա֊րի գոր֊ծա֊կալե ըլ֊լա֊լու իր ,մեղ֊քըե…
Դա֊ժան կեան֊քի հա֊րո֊ւած֊ներն ու դա֊ժա֊նու֊թիւն֊նե֊րը, սա֊կայն, չկրցան կոտ֊րել Ա֊ճա֊ռեա֊նի ա֊ռաս֊պե֊լա֊կան աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւ֊նը, սկզբուն֊քայ֊նու֊թիւ֊նը, մար֊դա֊սի֊րու֊թիւ֊նը եւ աս֊տո֊ւա֊ծա֊վա֊խու֊թիւ֊նը։ Ընդ֊հա֊կա֊ռակն՝ կո֊փե֊ցին ա֊նոր մէջ Հա֊յու Ն֊կա֊րա֊գի֊րը, որ Փա֊րի֊զի փո֊ղոց֊նե֊րուն վրայ լրագ֊րա֊վա֊ճա֊ռու֊թիւն ը֊նե֊լու գնով՝ Սոր֊պո֊նի եւ Լիւք֊սեմ֊պուր֊կի հա֊մալ֊սա֊րան֊նե֊րէն լե֊զո֊ւա֊գի֊տու֊թեան եւ բա֊նա֊սի֊րու֊թեան բարձ֊րա֊գոյն վկա֊յա֊կան֊նե֊րու ար֊ժա֊նա֊ցաւ՝ պա֊տո֊ւոյ բա֊ցա֊ռիկ յի֊շա֊տա֊կու֊թեամբ նաեւ։ Թըր֊քա֊կան պե֊տու֊թեան ցե֊ղաս֊պա֊նա֊կան ո֊ճի֊րը պատ֊ճառ չե֊ղաւ, որ Ա֊ճա֊ռեան ա֊տե֊լու֊թեամբ լե֊ցո֊ւի թուրք ժո֊ղո֊վուր֊դին նկատ֊մամբ։ Ոչ ալ խորհր֊դա֊յին իշ֊խա֊նու֊թեանց կող֊մէ ի֊րեն ուղ֊ղո֊ւած Ե֊րե֊ւան հաս֊տա֊տո֊ւե֊լու եւ պե֊տա֊կան հա֊մալ֊սա֊րա֊նի լե֊զո֊ւա֊գի֊տու֊թեան հիմ֊նար֊կը գլխա֊ւո֊րե֊լու հրա֊ւէ֊րը ըն֊կա֊լեց իբ֊րեւ կա֊շառք, որ֊պէս֊զի վա֊ճառ֊քի հա֊նէ հայ մտա֊ւո֊րա֊կա֊նի եւ ա֊կա֊դե֊մա֊կա֊նի իր խիղ֊ճը ի սպաս հա֊յոց ազ֊գա֊յին յի֊շո֊ղու֊թիւ֊նը էա֊պէս խորհր֊դայ֊նաց֊նե֊լու պոլ֊շե֊ւի֊կեան նկրտում֊նե֊րուն։
Ծ֊նած էր 8 Մարտ 1876-ին, Պոլ֊սոյ Սա֊մա֊թիա թա֊ղա֊մա֊սը, հա֊մեստ հնա֊կար֊կա֊տի յար֊կին տակ։ Պոլ֊սոյ Կեդ֊րո֊նա֊կան վար֊ժա֊րա֊նէն հա֊զիւ շրջա֊նա֊ւարտ՝ եր֊կու տա֊րի, 1893¬1894, Գա֊տը֊գիւ֊ղի Ա֊րա֊մեան դպրո֊ցին եւ Կար֊նոյ Սա֊նա֊սա֊րեան վար֊ժա֊րա֊նին մէջ ու֊սուց֊չու֊թիւն ը֊րաւ։ 1895-ին ան֊ցաւ Ֆ֊րան֊սա, ուր մաս֊նա֊գի֊տա֊կան իր ու֊սու֊մը կա֊տա֊րե֊լա֊գոր֊ծեց Փա֊րի֊զի Սոր֊պո֊նի եւ Սթ֊րազ֊պուր֊կի հա֊մալ֊սա֊րան֊նե֊րու լե֊զո֊ւա֊բա֊նա֊կան, բա֊նա֊սի֊րա֊կան եւ հա֊յա֊գի֊տա֊կան ճիւ֊ղե֊րուն մէջ։ Ար֊ժա֊նա֊ւոր ու֊սա֊նո֊ղը ե֊ղաւ մե֊ծահռ֊չակ հա֊յա֊գէտ֊ներ Ա. Մէյ֊յէի եւ Հ. Հիուպշ֊մա֊նի։ Հ. Ա֊ճա֊ռեա֊նի վրայ մեծ ազ֊դե֊ցու֊թիւն գոր֊ծեց այդ ժա֊մա֊նա֊կաշր֊ջա֊նին իր ծաղ֊կու֊մը ապ֊րող լե֊զո֊ւա֊բա֊նու֊թեան ֆրան֊սա֊կան՝ ըն֊կե֊րա֊յին ուղ֊ղու֊թիւ֊նը, որ իր շեշ֊տա֊կի դրոշ֊մը դրաւ հայ մեծ լե֊զո֊ւա֊բա֊նի հե֊տա֊գայ աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թեանց վրայ։
1898ժին, ա֊ւար֊տե֊լով ու֊սու֊մը, Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեան վե֊րա֊դար֊ձաւ հայ֊րե֊նիք՝ դա֊սա֊խօ֊սա֊կան պաշ֊տօն֊ներ վա֊րե֊լով յա֊ջոր֊դա֊բար Էջ֊միած֊նի Գէոր֊գեան Ճե֊մա֊րա֊նի, Շու֊շիի, Նոր Բա֊յա֊զէ֊տի, Նոր Նա֊խի֊ջե֊ւա֊նի, Թեհ֊րա֊նի եւ Թաւ֊րի֊զի թե֊մա֊կան ու ազ֊գա֊յին վար֊ժա֊րան֊նե֊րուն մէջ։ 1923-ին հրա֊ւի֊րո֊ւե֊ցաւ Խորհր֊դա֊յին Հա֊յաս֊տան եւ Ե֊րե֊ւա֊նի Պե֊տա֊կան Հա֊մալ֊սա֊րա֊նի մէջ, մին֊չեւ կեան֊քին վեր֊ջին օ֊րե֊րը, պաշ֊տօ֊նա֊վա֊րեց իբ֊րեւ դա֊սա֊խօս եւ լե֊զո֊ւա֊բա֊նու֊թեան ամ֊պիո֊նի վա֊րիչ։ Յետ մա֊հու՝ Հ֊րա֊չեան Ա֊ճա֊ռեա֊նի ա֊նու֊նով կնքո֊ւե֊ցաւ Հա֊յաս֊տա֊նի Գի֊տու֊թիւն֊նե֊րու Ազ֊գա֊յին Ա֊կա֊դե֊միա֊յի Լե֊զո֊ւի Հիմ֊նար֊կու֊թիւ֊նը։
Ու֊սա֊նո֊ղա֊կան զար֊գաց֊ման եւ դա֊սա֊խօ֊սա֊կան պաշ֊տօ֊նա֊վա֊րու֊թեան հա֊մար կա֊տա֊րո֊ւած տե֊ղա֊փո֊խու֊թիւն֊նե֊րով յատ֊կան֊շո֊ւող իր կեան֊քի ե֊ղա֊նա֊կը մե֊ծա֊պէս օգ֊նեց Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեա֊նի, որ֊պէս֊զի մօ֊տէն ծա֊նօ֊թա֊նայ մեր ժո֊ղո֊վուր֊դի ե՛ւ բար֊քե֊րուն, ե՛ւ բար֊բառ֊նե֊րուն, ե՛ւ մա֊տե֊նագ֊րա֊կան հա֊րուստ ժա֊ռան֊գու֊թեան։ Իսկ իր լե֊զո֊ւա֊գի֊տա֊կան բնա֊տուր տա֊ղան֊դով ու աշ֊խա֊տու֊նա֊կու֊թեամբ Ա֊ճա֊ռեան յա֊ջո֊ղե֊ցաւ այդ ամ֊բողջ գի֊տու֊թիւ֊նը վե֊րա֊դարձ֊նել իր ժո֊ղո֊վուր֊դին՝ ա֊ւե֊լի քան 200 գի֊տա֊կան մե֊ծար֊ժէք աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւն֊նե֊րու հսկա֊յա֊կան վաս֊տա֊կով մը։
Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեան հիմ֊նա֊դի֊րը ե֊ղաւ հայ լե֊զո֊ւի պատ֊մու֊թեան գի֊տա֊կան մշա֊կու֊մին եւ, մա֊նա֊ւա՛նդ, հայ֊կա֊կան բար֊բա֊ռա֊գի֊տու֊թեան։
Սոր֊պո֊նի ու֊սա֊նո֊ղա֊կան իր շրջա֊նէն սկսեալ Հ. Ա֊ճառեան շեշ֊տա֊կի հե֊տաքրք֊րու֊թիւն ցու֊ցա֊բե֊րեց հայ լե֊զո֊ւի կազ֊մա֊խօ֊սա֊կան զար֊գա֊ցու֊մը ու֊սում֊նա֊սի֊րե֊լու, յատ֊կա֊պէս հա֊յոց բար֊բառ֊նե֊րու ա֊ռանձ֊նա֊յատ֊կու֊թեանց բաղ֊դա֊տա֊կան քննար֊կու֊մը եւ դա֊սա֊կար֊գու֊մը կա֊տա֊րե֊լու աշ֊խա֊տան֊քին նկատ֊մամբ։ Լե֊զո֊ւա֊բա֊նու֊թեան իր ա֊ւար֊տա֊ճա֊ռը ե֊ղաւ, ֆրան֊սե֊րէ֊նով, ,֊Հայ բար֊բառ֊նե֊րու դա֊սա֊կար֊գու֊մըե աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւ֊նը, որ ա֊ռան֊ձին հա֊տո֊րով լոյս տե֊սաւ 1909ին։ Հ. Ա֊ճա֊ռեան գի֊տա֊կա֊նօ֊րէն զար֊գա֊ցուց եւ հիմ֊նա֊ւո֊րեց այն տե֊սու֊թիւ֊նը, որ մին֊չեւ հին֊գե֊րորդ դար հայ ժո֊ղո֊վուր֊դը ու֊նե֊ցած է գլխա֊ւոր չորս բար֊բառ֊ներ միայն, ո֊րոնք անն֊շան տար֊բե֊րու֊թիւն֊նե֊րով յատ֊կան֊շո֊ւած են։ Այ֊նու֊հե֊տեւ, սա֊կայն, մին֊չեւ 12րդ դար, հայ ժո֊ղո֊վուր֊դին վի֊ճա֊կո֊ւած՝ տար֊բեր կայս֊րու֊թիւն֊նե֊րու տի֊րա֊պե֊տու֊թեան տակ բա֊ժան-բա֊ժան ապ֊րե֊լու կեան֊քին բեր֊մամբ, ա֊ռա֊ջա֊ցած են բազ֊մա֊տաս֊նեակ բար֊բառ֊ներ, ո֊րոնք նաեւ հիմ֊նա֊կան տար֊բե֊րու֊թիւն֊ներ ու֊նե֊ցած են ի֊րար֊մէ։
Հ. Ա֊ճա֊ռեա֊նի տաս֊նա֊մեակ֊նե֊րու այդ հե֊տա֊զօ֊տու֊թեանց կո֊թո֊ղա֊կան ար֊գա֊սի֊քը ե֊ղաւ ,֊Հա֊յե֊րէն ար֊մա֊տա֊կան բա֊ռա֊րանե-ը (1926էն 1935 հրա֊տա֊րա֊կո֊ւած իր եօ֊թը հա֊տոր֊նե֊րով), ո֊րուն մա֊սին Փ֊րոֆ. Մէյ֊յէ հպար֊տու֊թեամբ գրած է, թէ ,Ոչ մի լե֊զո֊ւի հա֊մար չկայ այս֊քան ճոխ, այս֊քան կա֊տա֊րեալ ստու֊գա֊բա֊նա֊կան բա֊ռա֊րանե։
Նոյն֊քան կո֊թո֊ղա֊կան ի֊րա֊գոր֊ծում ե֊ղաւ Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեա֊նի ,֊Հա֊յոց անձ֊նա֊նուն֊նե֊րի բա֊ռա֊րանեը՝ իր հինգ հա֊տոր֊նե֊րով, ուր հայ մա֊տե֊նա֊գիր֊նե֊րու եւ ձե֊ռա֊գիր մա֊տեան֊նե֊րու ու֊սում֊նա֊սի֊րու֊թեամբ եւ այլ լե֊զու֊նե֊րով անձ֊նա֊նուն֊նե֊րու հետ բաղ֊դա֊տա֊կան քննար֊կու֊մով՝ Ա֊ճա֊ռեան սպա֊ռիչ հա֊մա֊տե֊ղու֊մը եւ հիմ֊նա֊ւո֊րու֊մը կա֊տա֊րեց հա֊յոց անձ֊նա֊նուն֊նե֊րուն։
Հայ լե֊զո֊ւա֊բա֊նին եւ բա֊նա֊սէ֊րին կո֊թո֊ղա֊կան վաս֊տա֊կին եր֊րորդ կա֊րե֊ւոր ուղ֊ղու֊թիւ֊նը նո֊ւա֊ճեց Հ. Ա֊ճա֊ռեա֊նի ,֊Լիա֊կա֊տար քե֊րա֊կա֊նու֊թիւն հա֊յոց լե֊զո֊ւի՝ հա֊մե֊մա֊տու֊թեամբ 562 լե֊զու֊նե֊րիե տա֊սը հա֊տոր աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւ֊նը, ո֊րուն միայն ,֊Նե֊րա֊ծու֊թիւնե-ը եւ ե֊րեք հա֊տոր֊նե֊րը լոյս տե֊սած են։
Ան֊կախ իր թո֊ղած գի֊տա֊կան մե֊ծա֊հա֊րուստ ժա֊ռան֊գու֊թե֊նէն, Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեան իր մտա֊ծո֊ղու֊թեամբ եւ բա֊րո֊յա֊կան կեր֊պա֊րով մարմ֊նա֊ւո֊րեց Մեծ Հա֊յու ան֊խառն Տի֊պա֊րը։ Ա֊րեւմ֊տա֊հայն ու ա֊րե֊ւե֊լա֊հա֊յը, ազ֊գայ֊նա֊կանն ու մար֊դա֊սէ֊րը, աս֊տո֊ւա֊ծա֊վա֊խու֊թիւնն ու ըն֊տա֊նի֊քի ան֊սահ֊ման սէ֊րը, ան֊խոնջ աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւնն ու կեան֊քի դժո֊ւա֊րու֊թիւն֊նե֊րը յաղ֊թա֊հա֊րե֊լու հաս֊տա֊տա֊կա֊մու֊թիւ֊նը, գի֊տա֊կան ան֊շա֊հախնդ֊րու֊թիւ֊նը եւ ար֊ժէք֊նե֊րու պաշ֊տա֊մուն֊քը միա֊ձու֊լո֊ւե֊ցան Ա֊ճա֊ռեա֊նի մէջ եւ կեն֊դա֊նի ա֊ռաս֊պե֊լի վե֊րա֊ծե֊ցին զինք։
Յու֊շա֊տետ֊րի սիւ֊նա֊կը նեղ կու գայ նոյ֊նիսկ սոսկ թւու֊մը կա֊տա֊րե֊լու հա֊մար Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեա֊նի եր֊կու հա֊րիւ֊րը անց֊նող գի֊տա֊կան աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թեանց։ Ա֊նոնց շար֊քին նոյն֊քան կո֊թո֊ղա֊կան տեղ կը գրա֊ւեն հա֊յե֊րէն լե֊զո֊ւի կազ֊մա֊խօ֊սա֊կան եւ պատ֊մա֊կան ընդ֊հա֊նուր հո֊լո֊վոյ֊թին, ինչ֊պէս նաեւ ուղ֊ղագ֊րա֊կան եւ քե֊րա֊կա֊նա֊կան ա֊ռան֊ձին խնդիր֊նե֊րուն նո֊ւի֊րո֊ւած բազ֊մա֊հա֊տո֊րա֊նոց աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւն֊նե֊րը։ Այդ֊պի֊սին են ,֊Հա֊յոց լե֊զո֊ւի պատ֊մու֊թիւնե երկ֊հա֊տո֊րեա֊կը, ,Մ. Մաշ֊տոց եւ գրե֊րու գիւ֊տի պատ֊մու֊թեան աղ֊բիւր֊ներն ու ա֊նոնց քննու֊թիւ֊նըե եւ ,֊Հա֊յոց գրե֊րըե ծա֊ւա֊լուն աշ֊խա֊տա֊սի֊րու֊թիւն֊նե֊րը, ո֊րոնք գի֊տա֊կան լոյ֊սի տակ կը բե֊րեն հո֊գեմ֊տա֊ւոր մեր հարս֊տու֊թեան հա֊րա֊զատ ա֊կունք֊նե֊րը։
Խորհր֊դա֊յին կար֊գե֊րու տակ դիւ֊րին չե֊ղան Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեա֊նի կեանքն ու աշ֊խա֊տան֊քը, ո֊րով֊հե֊տեւ հայ ժո֊ղո֊վուր֊դի դա֊սա֊կան հարս֊տու֊թեան խո֊րա֊գոյն պաշ֊տա֊մուն֊քով ապ֊րող ու սնա֊նող մեծ լե֊զո֊ւա֊բա֊նին եւ բա֊նա֊սէ֊րին առ֊ջեւ վար֊չա֊կար֊գա֊յին շատ խո֊չըն֊դոտ֊ներ յա֊րուցուե֊ցան։ Յատ֊կա֊պէս Ա֊բե֊ղեա֊նա֊կան ուղ֊ղագ֊րու֊թեան որ֊դեգ֊րու֊մին ու պար֊տադ֊րու֊մին դէմ բուռն ընդ֊դի֊մու֊թեան դրօ֊շա֊կի֊րը դառ֊նա֊լով՝ Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեան նաեւ իր կեան֊քը վտան֊գի տակ դրաւ, յա֊նուն հայ լե֊զո֊ւի քե֊րա֊կա֊նու֊թեան եւ ուղ֊ղագ֊րու֊թեան ա֊նա֊ղարտ պահ֊պան֊ման ծա֊ռա֊նա֊լով պոլ֊շե֊ւի֊կեան ամ֊բող֊ջա֊տի֊րու֊թեան ,գի֊տա֊կանե ճա֊մար֊տա֊կու֊թիւն֊նե֊րուն դէմ։
Ա֊ռանց չա֊փա֊զան֊ցու֊թեան կա֊րե֊լի է մե֊ծա֊տառ գրել, որ 1953-ի Ապ֊րիլ 16-ին մեզ֊մէ առ֊յա֊ւէտ հե֊ռա֊ցած Հ֊րա֊չեայ Ա֊ճա֊ռեա֊նը Հայ֊կեան Հան֊ճա֊րին յա֊ւերժ ճա֊ճան֊չող լեզուա֊բա֊նա֊կան լոյսն է։
http://www.yerakouyn.com/?p=78448
Yorumlar kapatıldı.