Ermenistan başkenti, çok çeşitli fetihçi güçler Ermenistan’dan gelip geçtikçe ve çeşitli Ermeni krallıkları kurulup dağıldıkça, bir yerden bir yere taşındı durdu. Modern çağ öncesi Ermeni bağımsızlığını kutlayan son “yaşasın!” nidası bugün Türkiye’nin güneydoğu kıyılarında yer alan ve tarihsel olarak Kilikya adıyla bilinen (günümüz Türkçesinde Çukurova) coğrafyadan yükseldi. Buradaki Ermeni krallığı 1198’den 1375 yılına kadar sürdü.
Selçukluların fetihleri sonucunda Ermeni nüfus akışı üzerine 4. yüzyıl başlarında Ermenilere İncil’in mesajını getiren Surp Krikor Lusavoriç kurduğu Eçmiyadzin’deki merkezinden uzun süredir ayrı düşen Katolikos, yani Ermeni kilisesinin başı 1116’da Kilikya’ya geçti. 1292’ye gelindiğinde artık başkent Sis (bugünkü Kozan) Ermeni Katolikosuna ev sahipliği yapıyordu. Kilikya Ermeni krallığının varlığı 1375’de sona erdikten sonra, Katolikosluğun tekrar Eçmiyadzin’e taşınması konusunda 1441’de yaşanan anlaşmazlık, o tarihten bu yana “Katolikos” ünvanının birden fazla Ermeni patriği tarafından taşınmasıyla sonuçlandı. Ancak tabii ki Ermeni kilisesinin bugün de en yüksek makamı Eçmiyadzin’deki Tüm Ermeniler Katolikosluğu’dur.
Ermeni Soykırımı’na kurban verilen binden fazla Ermeni rahip Sis Katolikosluğu’nun hizmetindeydi. Katolikos 1921’de göç halindeki Ermeni sürgünlerle birlikte güneye, Suriye’ye ve oradan Lübnan’a geçti. En sonunda 1930 yılında, Lübnan’da Beyrut’un yakınındaki Antelias’ta, Amerikan kuruluşu Near East Relief’in (Yakın Doğu Yardım Örgütü) yetimhanesinin bulunduğu bir araziye sahip olabildi.
Resmi ünvanı ile söyleyecek olursak “Kilikya Kutsal Makamı Katalikosu”nun konutu ve Katolikosluğun yetki alanına giren kiliselere din adamları yetiştirme işlevinin yanı sıra Antelias bugün bir katedral, bir müze, bir kütüphaneyi barındırıyor. Kilikya Katolikosluğu, Lübnan, Suriye (Halep), Kıbrıs, Yunanistan, İran ve Körfez ülkelerindeki Hıristiyanların dini merkezi konumunda.
20. yüzyılın ortalarında, özellikle Soğuk Savaş döneminde Ermenistan’da Eçmiyadzin’deki Katolikosluk ile Lübnan’da Antelias’taki Katolikosluk konusunda görüş ayrılıkları yaşandı. Bunun sonucunda kiliselerin yetki alanları ikiye ayrıldı. Bu bölünmenin en etkili olduğu yerler, kiliselerin hem Tüm Ermeniler Katolikosluğu, hem de Kilikya Kutsal Makamı Katolikosluğu’na bağlı olarak hizmet vermeye devam ettiği ABD ve Kanada’ydı. Her iki makama bağlı kiliseler kendilerini Ermenice “tem” sözcüğüyle tanımlasalar da, Eçmiyadzin’e bağlı olanlar kendileri için “diyakosluk”, Kilikya’ya bağlı olanlar İngilizce “prelate”lik sözcüğünü kullanmaktalar.
Geçmişte bir siyasi ve ideolojik çatışmaya sahne olsa da bu bölünme bugünkü kuşaklar için, özellikle de 1991’de Ermenistan’ın bağımsızlığından sonra, fazla bir anlam taşımıyor. Hatta Antelias’taki Ermeni Katolikosu 1995’te Eçmiadzin’deki yeni Ermeni Katolikosu olarak seçilmişti. Her iki ünvan varlığını korusa da, yetki ve yönetim alanları varlığını sürdürse de, Antelias ile Eçmiyadzin arasında kamusal alana yansıyan herhangi bir gerginlik yaşanmıyor. Nitekim dört yüzyıl sonra ilk kez 2013 yılında, en azından örneğin, 2015’teki 100. yıl anmalarına yönelik olarak – özellikle Ermeni Soykırımı kurbanlarını içeren – yeni azizlerin tanınması için Eçmiyadzin’de tüm Ermeni episoposlarını bir araya getiren bir “sinod”, yani genel toplantı düzenlendi. Genel olarak her iki Katolikosluğa bağlı Ermeni kiliselerinin adet ve uygulamalarında önemli bir değişiklik bulunmuyor.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Hratch Tchilingirian. “The Catholicos and the Hierarchical Sees of the Armenian Church”, Eastern Christianity: Studies in Modern History, Religion and Politics (edited by Anthony O’Mahony). Melisende, 2004, s. 140-159.
2. Michael Papazian. “Armenian Apostolic Church (See of the Great House of Cilicia)”, Religions of the World, Second Edition: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices (edited by J. Gordon Melton and Martin Baumann). ABC-CLIO, 2010, . 188-189
3. Armenian Church, Catholicosate of Cilicia, Antelias – Lebanon
4. David M. Herszenhorn. “Armenian Church, Survivor of the Ages, Faces Modern Hurdles”, International New York Times, 3 Ekim 2013
5. Wikipedia: “Holy See of Cilicia”
Bizi takip edin
Antelias Catholicos Khoren I meeting Archbishop Makarios III, an influential social and political figure of Cyprus; the Catholicosate of the Great House of Cilicia has been extremely active when it comes to inter-religious and inter-denominational dialogue – fields to which it had much broader access than the Soviet-dominated Etchmiadzin Catholicosate for most of the 20th century.
Görsele ait bilgi
Antelias Katolikosu I. Khoren, Kıbrıs’ın etkili bir toplumsal ve politik figürü olan Başpiskopos Makarios’la birlikte; Kilikya Kutsal Makamı Katolikosu her zaman, 20. yüzyılın büyük bölümünde Sovyet egemenliğindeki Eçmiyadzin’e göre çok daha geniş bir erişim olanağının bulunduğu dinler arası ve mezhepler arası diyalog alanında her zaman son derece aktif olmuştur.
Atıf ve Kaynak
Alexander-Michael Hadjilyra’nın kendi çektiği fotoğraf [CC-BY-SA-3.0], bkz. Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.