Ermenistan tarihinin dikkat çekici bir siması, Aydınlanmacı düşünürlerin Avrupa’yı siyaset ve toplum alanında yeni fikirlerle tanıştırdığı erken modern dönemin devrimci ikliminde yaşayan ve çalışmalarını yürüten Israel Ori’dir. Birçok Ermeni, özellikle tüccarlar, o dönemde ticari faaliyetlerini yürütürken, yepyeni bir keşifler dünyasıyla, uzak denizlere açılmalarla ve yeni buluşlarla karşılaştılar.
Soylu bir ailenin oğlu olarak 1659’da Ermenistan’da Syunik’te doğan Ori, Katolikos IV. Hakob’un Avrupa gezisi heyetinde yer aldığında henüz genç bir delikanlıydı. Gezinin amacı, doğuda İran, batıda Osmanlı yönetimi altındaki Ermenilerin durumunu iyileştirmek için Papa’dan diplomatik girişimlerde bulunmasını talep etmekti. Ancak Katolikos yolda İstanbul’da öldü ve seyahat sonuca ulaşamadı. Oysa yolculuk Ori için bitmemişti. O yoluna devam etti, ticari ve askeri alanlarda temaslarda bulundu, Avrupa başkentlerinin saraylarında göründü. Sonraki yirmi yıl boyunca Venedik, Paris ve Viyana’da yaşadı. Bir noktada, Fransa kralı XIV. Louis ile savaşmakta olan İngilizler tarafından tutuklandı ve serbest bırakıldı. Sonunda Alman prensi Johannes Wilhelm’in hizmetine girdi ve ona, Ermenistan’ı özgürlüğüne kavuşturmak için yüzbinlerce askere sahip bir ordu kurma planına destek vermesi karşılığında Ermenistan tacını vaad etti.
Israel Ori o dönemde hiçbir yetkili tarafından resmen görevlendirmemişti. Bu yüzden 1699’da Ermenistan’a döndüğünde Syunik’te Angeghakot’ta gizli bir toplantı sırasında, Avrupalı devletlerle görüşmelerinde kendisine güvenildiğini kanıtlayacak simgesel bir araç olarak, yerel soylu Ermeni ailelerinden, mühürlerinin ve imzalarının bulunduğu bir mektup aldı. Ancak Alman ve Avusturya aristokrasisi ile yaptığı görüşmeler başarısızlıkla sonuçlandı. Ori bunun üzerine söz konusu bölgelerle daha yakından ilgilenen bir devlete, Rusya’ya, Büyük Petro’ya gitti. Büyük Petro Ermenistan’ı ve o sırada yarı-bağımsız bir krallık olan Gürcistan’ı özgürlüğüne kavuşturma sözünü verdi. Ori, bundan sonraki on yıl boyunca Büyük Petro’nun hizmetinde, İran büyükelçisi olarak görev yaptı. 1711 yılında, St. Petersburg’a dönerken Hazar Denizi’nin kıyısındaki Astrahan’da öldü.
Israel Ori’nin çabaları, sonraki yüzyılda kurtuluş amacına coşkuyla bağlı başka kişilerin planları ve faaliyetleri için bir temel oluşturdu. Her ne kadar bu girişimlerin hepsi sonunda başarısızlığa uğramış olsa da, diplomasi kapılarının Batı’ya açılmasını sağladı. Ermenistan’ın, güçlü ve nüfuzlu ülkelerin gözünde, ticaret ve keşifler yoluyla giderek küçülen bir dünyada daha belirgin bir şekilde yerini almasında, bu yolun ilk maceracısı Israel Ori’nin rolü oldu.
Referanslar ve Diğer Kaynaklar
1. Mark Malkasian. “Gha-ra-bagh!”: The Emergence of the National Democratic Movement in Armenia. Wayne State University Press, 1996, s. 20-21
2. Razmik Panossian. The Armenians: From Kings and Priests to Merchants and Commissars. Columbia University Press, 2006, s. 111-112
3. Wikipedia: “Israel Ori”
Bizi takip edin
Israel Ori (1659-1711)
Görsele ait bilgi
Israel Ori (1659-1711)
Atıf ve kaynak
[Genel kullanıma açık], Wikimedia Commons
Facebook – Twitter – Instagram – Google+
Yorumlar kapatıldı.