Arsen Arşık
Cumhuriyet öncesi, Osmanlı İmparatorluğunda doktoralı ve Kayserili ilk gökbilimci Prof. Dr. Arakel Garabet Sivaslıyan’ın tehcirle son bulan kısa hayat hikâyesi. Dr. Arakel Garabet Sivaslıyan, 22 Ekim 1858’de Kayseri Mancusun Köyü’nde (şehir merkezine 10 km) doğmuş. İlkokulu Mancusun’da okumuş ve Kayseri merkezde bulunan Ermeni Protestan Argeus (Erciyes) Koleji’nden mezun olduktan sonra matematik öğretmenliği yapmıştır. Mersovan’daki (Merzifon’daki) American Anatolia College’ından Bachelor of Divinity (=BD) diplomasını alarak ilahiyatçı eğitimini de tamamlamıştır. Dr. Sivaslıyan, Merzifon College’da profesörlüğe yükseltildikten sonra, gökbilim öğrenimi için 1890 yılında ABD’ye gönderilmiş ve Carleton College’inde, Northfield Minnesota ve Goodsell Gözlemevi’nde Prof. Dr. Herbert C.Wilson’ın yanında çalışmalarına başlamıştır.
Prof. Dr. Arakel G. Sivaslıyan, 1892 yılında lisans (B.Sc.) ve 1893 yılında “Definitive Determination of the Orbit of Comet” başlıklı tezi ile Carleton College’ın ilk Astronomi Doktoru (Ph. D.) derecesini kazanmıştır. Arakel G. Sivaslıyan’ın keşfettiği kuyruklu yıldız yörüngeleri ABD’de ders kitaplarına eklenmiştir.
Goodsell Gözlemevi’nde ayrıca Jüpiter Kuyruklu Yıldız ailesi ve güneş lekeleri üzerine çalışan Arakel Garabet Sivaslıyan, 1894’te Mersovan’a (Merzifon’a) dönerek Mersovan Anatolia College’ında matematik – astronomi öğretmenliğini sürdürmüştür. Türkçe ve İngilizce olarak yayına hazırladığı bir astronomi kitabı 1907 yılında ABD’de bastırmaya çalıştığı bilinmektedir.
Prof. Dr. Arakel G. Sivaslıyan, Mersovan Anatolia College’da 1894 yılından 12 Ağustos 1915’e kadar öğretmen ve araştırmacı olarak görev yapmıştır. Sivaslıyan doktora hocası Prof. Dr. Herbert C. Wilson ve gözlemevinden asistan arkadaşı Dr. Charlotte R. Willard’ın yardımları ile elde ettiği teleskop parçalarını Merzifon College’da birleştirerek 6½ inch’lik (16,5 cm) büyük teleskopunun imalatını tamamlar.
Dr. Arakel Sivaslıyan’ın Ermeni eşin Maritza’dan iki erkek çocuğu olur. Merzifon’da ilkokul ve lise eğitimlerini tamamlayan çocuklarından Hrant 1904, Yervant 1907 yılında ABD’ye yüksek öğretim için giderler ve bir daha Türkiye’ye dönmezler. Torunlarından ABD’de yaşayanlar hala vardır.
Sivaslıyan’ın daha sonra evlendiği Amerikalı eşi Charlotte Willard’dan iki kızı olur. Prof. Dr. Arakel Garabet Sivaslıyan ne yazık ki 21 Ağustos 1914’te vuku bulacak ve hava koşulları nedeniyle gözlenemeyecek olan güneş tutulmasını kendi imalatı olan teleskopuyla izlemeye teşebbüs edemeden, 12 Ağustos 1915’te eşi ve kızının da dâhil olduğu 72 kişilik Ermeni Merzifon College çalışan kafilesi ile bilinmeyen bir akıbete gönderilir (Medz Yeğern mi dersiniz, Büyük Felaket mi dersiniz, tehcir mi dersiniz, sevkiyat mı dersiniz, kırım mı dersiniz, sürgün mü dersiniz ne derseniz deyiniz isterseniz soykırım deyiniz hiç af edilebilir tarafı yoktur).
“Türkiye’nin ilk doktoralı gökbilimcisi” Prof. Dr. Garabet Sivaslıyan hemen Sivas şehrine girmeden sürgün kafilesi içindeki diğer erkelerle yolda öldürülür. Amerikalı eşi ve iki kızı Sivas’ı geçtikten sonra Fırat nehri yakınlarında hayatlarını kaybeder.
Arsin Arşık
Referanslar:
I) Arşak Alboyacıyan, “Badmutyun Hay Gesario” (Kayseri Ermeni Tarihi), Cilt II, Kahire, 1937, sayfa 2665-2666
II) Dr. Şeref Etker, Cumhuriyet Bilim Teknik, 5 Aralık 2014, sayı 1446, sayfa 19
III) Boğos Piranyan*, “Nor Khoharar (Yeni Aşçı)” (Aşçının Kitabı), 1914 Merzifon Anatolia Matbaası (Orjinal baskı Ermenice) Türkçe baskı 2008 Aras yayıncılık, sayfa 151, 168.
Yorumlar kapatıldı.