”Ben bir adam öldürdüm,ama katil değilim” Soğoman Tehleryan (2 Nisan1897-23 Mayıs 1960). 15 Mart 1921 tarihinde, Soğomon Tehleryan Berlin’in Şarlotenburg semtinin Anna caddesinde,1915 Ermeni Soykırımının baş sorumlularından Talat Paşa’yı alnından vurarak öldürdü.
2 Nisan 1897 tarihinde Erzincan’ın bir köyünde doğan Soğomon ilk öğrenimi doğduğu köyün Ermeni okulunda aldıktan sonra yüksek öğrenimi Avrupa’da aldı.
1914 yılında Ermeni halk kahramanı Antranik Paşa’nın ordusuna katıldı,1914-1915 yıllarında Van ve çevresi Ermenilerin katledilmesine tanık oldu,1916 yılında doğduğu köye döndüğünde dehşet, felaket ve insanlık dışı manzaralarla karşılaştı, annesinin, kardeşlerinin, akrabalarının, yakınlarının ve Erzincanlı Ermenilerin katledilmelerine tanık oldu, ailesinden yalnızca büyük ağabeyi Misak’ın 12 yaşındaki kızı hayatta kalmıştı, ailesinden sağ kalanları ararken onu Kürtlerin yanında buldu.
Bu dehşet karşısında Soğomon uzun bir süre kendini toplayamadı ve katledilen annesinin,kardeşlerinin,yakınlarının hayali ile yaşadı:Uykuda iken ve aynı zamanda uyanık iken ,zihninde, hep onların hayali resimlerini canlandırdı.
15 Mart 1921 tarihinde katledilen aile fertlerinin ve yakınlarının intikamını ,Ermeni Soykırım baş sorumlularından Talat Paşa’yı Berlin’de alnından vurarak aldı ve onu öldürdü, tutuklandı ve yargılandı.
2 Haziran 1921 tarihinde başlayan mahkeme 2 gün sürdü,Soğomon duruşmada şunları söyledi:”Evet,ben bir adam öldürdüm,ama katil değilim”: 1915 Ermeni Soykırımına tanık olan Alman din adamı Johannes Lepsius’un ifadesi ve gördüklerini mahkeme heyetine anlatması,mahkem kararı üstünde etkili oldu ve Soğomon Tehleryan mahkeme tarafından”Suçsuz” olarak ilan edildi ve beraat etti.
Mahkemenin bu kararından sonra Alman basını,işlenen insanlık suçunu ve dehşeti görmezden gelip sessiz kalan 1912-1915 yıllarında Türkiye’de Almanya’nın Büyükelçisi olarak görev yapan Hans Wangenheim’ın yargılanmasını talep etti,ancak dava açılmadı.Bu bağlamda,olaylara sessiz kaldığı için Alman hükümeti kamu oyu tarafından ağır eleştirelere uğradı:
Alman mahkemesi tarafından aklanan Soğomon Tehleryan uzun yıllar Beldrad’ta yaşadı,1945 yılında A.B.D inin Frezno kentine yerleşti ve orda 1960 öldü:Mezarı Frezno’da dır:
Frezno kentinde ve Erivan’da anısına ”Anıt” bulunmaktadır.
Dr.med.S.Adam
Kaynak:Azad Hanrakidaran
Soğomon Tehleryan-Ankhağ Norutyun
ՍՈՂՈՄՈՆ ԹԵՀԼԵՐԵԱՆ ի
(2 Ապրիլ1897- 23 Մայիս1960)
Թալաթ Փաշայի Դէմ Կատարած Վրիժառուի
94 րդ. Տարելիցի Առթիւ
<<Ես մարդ եմ սպաննել,բայց մարդասպան չեմ>>
15 Մարտ 1921 թուականին Սողոմոն Թեհլերեան Պեռլինի Շարլոթէնպուրկի մայր պողոտայի վրայ ճակատէն գնդակահարեց 1915-ի Հայոց Ցեղասպանութեան գլխաւոր կազմակերպիչներէն Թալաթ Փաշան:
Սողոմոն Թեհլերեան ծնած է 2 Ապրիլ1897 Երզնկայի-Էրզինճան Պագարիչ գիւղը,նախնական կրթութիւնը կ’ստանայ իր ծննդավայրի մէջ,բարձագոյն ուսումի համար կ’այցելէ Եւրոպա,1914- ին կը մասնակցի Անդրանիկի բանակին,1914-1915 կ’ապրի Վանի եւ շրջակայքի հայութեան սպանդի տեսարանները,1916- ին կը վերադառնայ իր ծննդավայրը եւ կը տեսնէ զարհուրելի եղելութիւնը մայրը,եղբայրները,քոյրերը, ազգականներուն մեծամասնութիւնը եւ Եզրնկայի Հայութիւնը թալանուեցան ու սպաննուեցան թուրքերու կողմէ,իր գերդաստանէն փրկուած էր միայն մեծ եղբօր Միսակի տասներկու ամեայ աղջիկը, որ գտաւ քուրտերու մօտ:
Սողոմոն,այս արհաւիրքէն վերջ երկար ժամանակ,թէ արթուն վիճակի մէջ եւ թէ քունի մէջ միշտ կը տեսնէր,նահատակուած հարազատներու,եղբայրներու,քոյրերու եւ յատկապէս մօրը երեւայական պաատկերնը:
15 Մարտ1921 թուականին Սողոմոն Թեհլերեան,նահատակուած իր հարազատներուն վրէժը, Հայոց Ցեղասպանութեան գլխաւոր կազմակերպիչներէն մին եղող Թալաթ Փաշան Պեռլինի մէջ կ’առնէ, զայն ճակատէն գնդակահարելով: Գերմանական օրինապահ մարմիններու կողմէ կը ձեռբակալուի եւ կը դատուի,դատավարութիւնը կ’սկսի 2 Յունիս1921 թուականին եւ կը տեւէ 2 օր:
Դատակարութեան ժամանակ Սողոմոն հետեւալը կ’ըսէ:”Ես մարդ եմ սպաննել,բայց մարդասպան չեմ”:
Դատարանի վրայ էապէս վճռորոշ դրական ազդեցութիւն կ’ունենայ 1915 թուականի Հայոց Ցեղապանութեան ականատես Յովհաննէս Լեբսուսի խօսքերը:
2 Յունիս1921 թուականին Սողոմոն Թեհլերեան,Գերմանական դատարանի կողմէ “Ոչ Յանցաւոր” եւ “Անպարտ” կը հռչակուի եւ ազատ կ’արձակուի:
Դատավարութիւնէն յետոյ,Գերմանական մամուլը կը պահանջէ դատ յարուցել 1912-1915 թուականներուն Թուրքիոյ մօտ Գերմանիայի դեսպան Հանս Վանկընհայմի դէմ’,հայերու կոտարածներու ժամանակ յանցաւոր լռութեան եւ Գերմանական կառավարութեան անգործութեան համար:Սակայն, դատը չի յարուցուեցաւ:
Գերմանական դատարանի կողմէ արդարացուած Թեհլերեան երկար տարիներ կ’ապրի Պելկրատի մէջ,1945-ին բնակութիւն կը հաստատէ Ա.Մ.Ն Ֆրէզնօ քաղաքի մէջ,ուր մահկանացուն կը կնքէ 1960 թուականին:Թաղուած է Ֆրէզնօ քազաքի Արարատ գերեզմանատան մէջ:
Ի յիշատակ Թեհլերեանի յուշարձան մը կանգցուած է Ֆրէզնօ քաղաքի եւ Երեւանի մէջ:
Խունկ եւ աղօթք իր յիշատակին.
Տոքթ.Սարգիս Ատամ
Ակ: Ազատ Հանրագիտարան
Սողոմոն Թեհլերեան(Անկախ Նորութիւն)
Yorumlar kapatıldı.