Yetvart Tomasyan / Aras yayıncılık’ın kurucusu
ARAS Yayınları’nın kurucusu Yetvart Tomasyan’la Türkiyeli Ermeni olma halini, kimliğin tanımlanışında son yıllarda yaşanan değişiklikleri, kimliğin yegane ifade alanı bulduğu “kilise” ve “okul”la ilişkileri, Müslüman Ermenilerin görünürlük kazanmasıyla başlayan tartışmaları ve “hayata 2-0 yenik” başlamayı konuştuk. (Yetvart Tomasyan’ın düşünceleri, sanırım sessiz çoğunluğu değil ama hakim zihniyeti çok büyük ölçüde temsil ediyor. HYETERT)
REPAIR : Türkiyeli bir Ermeninin kendini tanımlayışı Diaspora ve Ermenistan Ermenilerinden farklı mıdır?
Yetvart Tomasyan : Türkiyeli Ermeniler kendilerini farklı tanımlar, çünkü kendi öz toprakları, dedelerinin, ninelerinin ve onların da dedelerinin ninelerinin toprakları üzerinde yaşıyorlar. Diasporadaki Ermeniler, şu veya bu sebepten dolayı, 19. Yüzyıl’da olsun, 20. Yüzyıl’da olsun, göç etmişlerdir. Bu şekilde, Paris’e gidip, New York’a gidip, hayatlarını o topraklarda idame ettirebilmek için çabalamaktadırlar. Biz kendi toprağımızın üzerindeyiz, böyle bir çabamız yok. Örneğin, çok çarpıcı bir örnek : William Saroyan Fresno’da, ama bir türlü kendisini o topraklara ait hissedemiyor. Bir öyküsünde geçer. Ne zaman ki dayısı ölür ve gömerler, o gün eve gelirler, can yemeğinde der ki “Biz şimdi Amerikalı olduk”. Biz bin yıllardır bu toprağın altına kendi cenazelerimizi gömdük. Bizim kimliğimiz, Türkiye’de yaşayan Ermenilerin kimliğini bu şekilde çerçevelendirebiliriz.
Bu tanımlayışta değişiklikler oldu mu geçtiğimiz yıllarda?
Yok zannetmiyorum. Ama tabii, kendini ifade etme şekli belki de değişti. Bugün kimliğimizi daha belirgin, daha açık ve daha görünür yaşıyoruz. Ne kadar görünür yaşarsanız, o kadar iç huzurunuz olur. Çünkü, öbür türlü kimliğinizi bastırmış oluyorsunuz. Çok zor bir şey.
Tam bu noktada, bastırılmak zorunda kalınan yılların kimlik üzerinde bir tahribatı söz konusu mu?
Kimlik üzerinde bir tahribat söz konusu elbette. Bütün toplum olarak daha yukardan baktığımızda, insanlar bu baskıdan dolayı göç ediyorlar. Hem nicelik hem de nitelik bakımından zarar görüyorsunuz. Göç edenler de gittikleri yerlerde kendi niteliklerini hayata geçiremiyorlar, çünkü hayata tutunmak için canla başla çalışmak zorundalar. Ekmeğini ve barınağını tedarik etmenin telaşı içinde yok olup gidiyorsunuz.
Bu kimliğin, dil ya da din gibi, onu belirleyen farklı bileşenleriyle ilişkisi nasıl?
Zor tabii. Örneğin bir Ermeni’nin bir Türk ile veya bir Türk’ün bir Ermeni ile hayatını birleştirmesi, benim gençliğimde büyük problemdi. Bugün de problem. Ama bugün hiç değilse teklif edebiliyorsunuz, ailenize açabiliyorsunuz. Bu durum Müslüman oluşuyla da ilgili değildi. Benim gençliğimde bir Rum ile evlenmek de kabul görmezdi. Bu kimliği koruma amaçlı yapılan bir şey elbette.
Eriyip gideceği, Ermeni kimliğinin çocuklarda devam etmeyeceği mi düşünülürdü?
Evet. Zaten devlet sizin kimliğinizi koruyasınız, saklayasınız, geliştiresiniz, büyüyüp serpilesiniz diye hiçbir çaba harcamıyor, hiçbir kolaylık sağlamıyor. Kolaylık kelimesi de çirkin aslında, neden kolaylık olsun ki, yapması gerekenleri yapmıyor. Bu sefer, siz size kalıyorsunuz. Siz size kaldığınızda, içe kapanmaktan başka yapacak bir şey kalmıyor. Sadece kilisenin, bir de okulun kapısı açık kalıyor. Aslında okulun kapısı da açık değil, bir “Türk müdür muavini”nin gözetiminde, hatta bekçiliğinde yaşıyorsunuz. Masasının üzerine “Türk Müdür Muavini” yazan bir tabela koymuş. O vakit, benim masama da “Ermeni Müdür” mü yazmam gerekecek? Ne kadar çirkin!
Kimliği tam da biçimlendiren bu kurumlardır değil mi? Kilise ve okul.
Çaresizlikten ama. Kimliğinizi geliştirmek için kültürel veya sosyal başka bir imkan yok, devlet ve sistem müsaade etmiyor. Türkiye’de olmasaydım belki çocuklarımı vaftiz ettirmezdim. Biz çocuklarımızı küçük yaşta vaftiz ettiriyoruz. Daha bebekken, bir yaşına geldiğinde vaftiz ettiriyoruz. Ben neden çocuğum Hıristiyan mı olacak, ateist mi olacak, Budist mi olacak karar vereyim? Bana ne? Neden onu bağlayayım? Ama bu ülkede yaşadığımda, bu ülkenin devlet baskısından, sistemin baskısından, bunlara karşı bir reaksiyon olarak yapıyorum, çünkü o benim kimliğimi görmek, kabul etmek istemiyor. Ben de kimliğimi nerede, hangi şartlarda ifade etmem mümkünse, onları dolu dolu, inanmadığım halde kullanmak istiyorum, kullanıyorum. Burada sadece iki yerde kendinizi ifade edebiliyorsunuz. Bir kilisede, bir de okulda. Bu nedenle, bu iki kapının açık kalması için her türlü çabayı göstermem gerektiğini düşünüyorum, gösteriyorum da.
Toplumun genelinde de böyle bir kaygı görülüyor.
Haliyle, ama tabii Müslüman toplumla karşılaştıracak olursak, bizim toplumun bugün kiliseyi daha kültürel, folklorik bir anlamda kullandığını gözlemliyorum. Yani inancından dolayı değil de, kültürel bir değer olarak uygulayıp yaşıyorlar. Mesela gün içinde ya da Pazar günleri kiliselerimize gidersek çok boş. Ama Paskalya’da gidersek, en şık kıyafetlerini giyinmiş kalabalık bir cemaat görüyoruz. Oysa bu insanlar diğer günlerde kiliseye gitmiyor.
Ermeniler kiliseye, Müslümanlarda olduğu gibi başlarına bir örtü takarak gidiyorlardı eskiden, değil mi ?
Tabii, eskiden annem, kayınvalidem başörtüsüz gitmiyorlardı. 40 yıl içinde bu tümden değişti. Annem başını açmıştı, ama kayınvalidem, geçen seneye kadar, 80-90 yaşına gelmişti, başörtüsüz kiliseye girmiyordu.
Bugün gelinen noktada kimliğin şekillenmesinde etkisi olan başka faktörlerden, belki derneklerden ya da gazetelerden bahsedebiliriz.
Günümüzde Ermenice çıkan iki gazete var. Geçmişte ise daha büyük bir zenginlik vardı. Mesela 50’li yıllarda sol görüşlü insanların çıkardıkları, “Nor Or” gazetesi vardı. Orada, bütün sol tandanslı yazarlar, gazeteciler, çizerler hepsi bir şekilde rahatsız edilmişler. Emniyette sorgulanmış, tutuklanmış, hapsedilmişler ve 60’lı yılların ortalarına kadar hepsi bu ülkeyi terk etmişler. Geriye sadece bir iki kişi kalmış.
Onun dışında kalan gazeteler de, artık sadece, tırnak içinde, “suya tirit” haberleri, yani günlük hayatın sıradan haberlerini vererek hayatlarını idame ettirmişler. Diğer gazetelere saygısızlık anlamında söylemiyorum, durum tespiti anlamında söylüyorum “suya tirit” kelimesini. Yoksa, bugün Ermenicem iyiyse, o gazetelerdeki aynı haberleri tekrar tekrar Ermenice okuma yönündeki kendi iç disiplinime borçluyum. Türkçe gazeteler birebir Ermeniceye çevriliyordu. Fakat o gazetelerde başka bir haber olmuyordu. O kadar, başka bir şey olacaktı 50’li yıllarda, onlar da soruşturmaya tabi tutuldular, ürktüler ve ülkeyi terk ettiler.
“Başka bir şeyin” Aras Yayıncılık ile başladığını biliyoruz.
Evet, bu sefer, 20 yıl önce de, ben Ermeni Dili ve Edebiyatı çalıştım ve öğretmenlik yapmak istedim. Bugün hala varlığını sürdüren Türkiye Ermenileri Öğretmenleri Derneği sol düşüncelerimden dolayı benim okullarda öğretmenlik yapmamam için okul idarelerine baskı yaptı.
Ciddi misiniz?
Evet, ciddiyim efendim. Ben öğretmenlik yapamadım. Klasik filoloji mezunuyum, ama yapamadım. Sonra hayat bir biçimiyle devam ediyor, hayatınızı bir şekilde devam ettireceksiniz. Baba mesleğimdir, babam elmas mıhlayıcısıydı. Ben de o mesleği seçtim, 33-35 yaşımdan sonra. Neyse, bu sefer belirli bir zaman geçti, maddi olanaklar ve geçim derdini hallettikten sonra yayınevini kurduk. Böylece yine başa döndük. Bugün onların yapmadığını, yapamadığını yapmaya, becermeye çalışıyoruz. 20 senede 150 kitap yayınladık. Senede ortalama 7 kitap çıkarmaya çalışıyoruz. Bu az, bu sayıyı 15’e 20’ye çıkarmak için uğraşıyoruz.
O dönem sizi engelleyen, “Aman böyle yapmayın etmeyin” diyenler, bugün Aras okurları arasında mı?
Tabii, hayat öyle. Ona başka bir örnek vereyim edeyim isterseniz. Müzikle ve dansla ilgileniyordum. Tıbrevank Lisesi’nden Mezunlar Derneği’nde geleneksel Anadolu halk danslarını yapıyorduk. Gittim bir piyano aldım. 70’li yıllar, sol söylemin en koyu dert olduğu yıllar. Eleştirildim en yakın arkadaşlarım tarafından. “Bu burjuva aletini niye getirdin ?” diye.
Solcu olsanız suç, burjuva olsanız suç.
Ben de onlara izah etmeye çalıştım. Eğer müzik yapacaksak, bu temel müzik aletidir. Kullanmayabiliriz icraatımızda, ancak müziğimizi bu temel alet üzerinden geliştirmemiz, eğitmemiz gerektiğini anlattım. Kerhen kabul gördüm. Sonra o arkadaşlarım evlendi, ev bark sahibi oldular, çoluk çocuk sahibi oldular, evlerine piyano aldılar, çocuklarına piyano dersleri aldırdılar.
Peki Ermenistan kimliğin neresinde duruyor ? Ermenistan’la ilişkiler ?
Uzun zaman Türkiye’de Ermeniler, hem Türkiye’nin Nato üyesi olması, hem de hani burada insanların “Canı sıkılan Moskova’ya” diye bağırması nedeniyle, Sovyetler Birliği’nin üyesi olan Ermenistan’dan uzak durmak zorundaydı. Sizin en ufak bir şekilde düşüncenizi ifade etmeniz, Türkiye’yi terk etmeniz, Moskova’ya gitmeniz gerektiği anlamına geliyordu.
Gidilemez ve ulaşılamaz bir yerdi.
İki sebepten dolayı: hem Ermeni olmanız, hem söz konusunun Ermenistan olması ve Ermenistan’ın komünist olması nedeniyle. Uzun zaman boyunca, iki tane kötü şey olarak, hem Ermeni hem Komünist olarak Türkiye’deki insanların gözlerine battık. Kaldı ki, Ermenistan da aynı gözlükle bakıyordu size. “Siz orada kaldıysanız, Türklerle beraber yaşıyorsanız, Türkleşmişsinizdir. Eğer iyi bir insan olmuş olsaydınız, bu kötü unsurla beraber yaşayamazdınız. Yaşadığınıza göre muhakkak sizin de bu “kötü” Türklerle bir işbirliğiniz vardır, kan birliğiniz vardır” gözüyle bakılıyordu.
Bir de o var değil mi? “Kan birliği” söylemi var.
Evet, kan birliği meselesi var. Ben bizzat kendi üstümden, akrabalarım, tanıdıklarımla yaşadıklarımı söylüyorum. Böyle olunca ilişkiler yine sadece kilise çerçevesi içindeydi. Sadece kilise erbabı çok nadiren gider gelirlerdi. Sovyet Ermenistan Cumhuriyeti’nden bir akrabamı getirmek için 3 sene uğraştım. Şubeye gidiyordunuz, dilekçe veriyordunuz, aylarca tetkik ediliyordu, polis evinize geliyordu, evinizi kontrol ediyordu, gelebilir mi karar veriyordu. Aynı şekilde, evraklar Ermenistan’da aylarca yıllarca, İçişleri Bakanlığı’nın bilmem hangi bölümünde bekliyordu. Yani Ermenistan’a elinizi kolunuzu sallayarak gidemediğiniz gibi, Ermenistan’dan da kolay kolay çıkamıyordunuz. Başlaması ve misafirinizin gelmesi en az 2 sene sürüyordu. Benim için 3 sene sürdü. Küçük oğlum Mihran da yeni doğmuştu, kaç çocuğun var dedi, abuk subuk sorular sordular, Ermenice biliyorlar mı falan diye, hafiften de bir sorgudan geçiyorsunuz. Akrabanızı getirmek için bunların hepsine katlanmanız lazım. Hep eziyet bunlar. Ama yalnız Türkiye için değil, Ermenistan da öyleydi.
Şimdi öyle değil ama değil mi?
Şimdi elinizi kolunuzu sallayarak, çok daha rahat gidip gelebiliyorsunuz. Oradaki tavır da değişti tabii, buradaki tavır da nispeten değişti. Ama ara sıra efeleniyorlar, “70 bini kovalarız gider” tarzında şeyler söyleniyor. Burada insanlar kaçak yaşıyor. Kumkapı’ya giderseniz, yerliden çok Ermenistanlı Ermeni var. Pazar günü kiliseye giderseniz, bir tane bile İstanbullu Ermeni yok, bütün hepsi Ermenistan’dan buraya çalışmaya gelen Ermeniler, kilisede dua ediyorlar.
Şimdi kaçak Ermenilerin çocukları okullara da kabul ediliyor, ama onlara diploma verilmiyor. Sadece sınıfta ders alıyorlar. Devlet böyle garip bir “hak”da tanıdı onlara.
Son dönemlerde, konferanslarla da gündeme gelen Müslüman Ermenilerin kabulü sorunu var, ondan da biraz bahsedelim mi?
Benim çevrem daha çok Sasunlu, Anadolu’dan gelen Ermeni öğrencilerin öğrenim gördüğü Tıbrevank’ta okudum. Mezun olduktan sonra da Sasunlu, Siirtli, Muşlu ve Bitlisli arkadaşlarla yaşamımı sürdürdüm. Çok erken fark ettim ben onları, dışarıdan birisi olarak içlerine girdiğim için. Örneğin “Teyzem gelecek” diyor, teyzesi geldi, namaz vakti gelince gitti arka odada namaz kıldı. Çok şaşırdım, ama böylece çok erken fark ettim bu olguyu. Çok içe kapanık yaşıyorlar elbette. Daha sonraları yurtdışından gelen insanlara soruyordum, böyle insanlar var, ne olacak, biz bunları nasıl kabul edeceğiz, bunlar bizim neyimiz diye.
Bugün de aynı sorular devam ediyor değil mi?
Evet, onlar şaşırmış ve tokat yemiş gibi suratıma bakıyorlardı. Ben bilerek soruyordum. Cevap veremiyorlardı. O zaman diyordum ki “Onlar bizim kardeşlerimiz”. Bu sefer kimisi daha çok geriliyordu, kimisi yumuşuyordu. O günden beri pek bir şey değişmedi. Bu sorular yine gündemde. Burada en büyük problem ki, o da aşılmış gibidir bence, Ermeni Kilisesi’nin ulusal bir karakter taşımasıdır. Ekümenik kiliselerde her ulustan, milletten insan var. Ama Ermeniler kilise çerçevesi içinde, kendilerinden başka bir ulusla hiç temas etmemişler. Bir Afrikalı ile, bir Polonyalı ile birlikte ibadet etmemişler. Böyle olunca, Hristiyan da değil, farklı bir mezhepten de değil, başka bir dinden bir insanla barışması, anlaşması, kandaş, candaş olması, bunu kabullenmesi çok zor. Biraz da buradan tetikleniyor. Ama Erivan’daki Başpatrik, her ne kadar kendisini sevmiyor olsam da, bir açıklamada bulundu ve “Onlar bizim kardeşlerimizdir” dedi. Çok isabetli bir şey söyledi. O cümle nasıl onun ağzından çıktı hâlâ merak ediyorum.
Fakat buradaki Patrikhane böyle bir beyanatta bulunmadı.
Hayır bulunmadı, kaldı ki mevcut patrik genel vekilinin kendi akrabalarının yarısı da Müslüman. Onu da saklamıyor aslında. Bunu sık sık ifade etmek, o insanları rahatlatacaktır.
Müslüman Ermenilerin karşılaştığı sorunlardan biri de kendilerini Ermeni olarak tanımlamak istediklerinde Patrikhane’nin kendilerine “O zaman Hıristiyan olun” demesi. Oysa çoğu için Ermenilik inançla tanımlanmıyor.
Patrikhane için “Hıristiyan olmadan Ermeni olunmaz” gibi bir durum var. Çünkü Kilise, ulusal bir karakter taşıyor. Diasporada, göç ettikten sonra, biraz evvel dediğimiz gibi, hayatını idame ettirdikten sonra, üçüncü aşamada kiliseyi inşa ediyor. Okul çok sonraları inşa ediliyor. Bu insan için kilise olmazsa olmazdır. Şimdi bu insana nasıl dersin “Bu adam hem Müslüman hem de Ermenidir” diye ?
Gerçi devletimiz her şeyi düşünmüş ve soy kodlayarak, bu soruna bir “çözüm” getirmiş. Bu işin şakası tabii. “Soy kodumu öğrenmek istiyorum” diye başvuru yapılabiliyor mu ?
Birisi müracaat etti sanıyorum, Ermenilerin kodu sanıyorum 02 imiş. Boyacıköy Kilisesi Mütevelli Heyeti müracaat etti ve dedi ki “Boyacıköy semtinde oturan 02 kodluların listesini verin, ben de seçmen kütüğümü hazırlayayım”. Çünkü mensubu olduğun semt kilisesine oy kullanıyorsun, uygulama bu şekilde.
Cevap alabildiler mi peki?
Cevap alamadılar sanıyorum. “Bizde öyle bir bilgi yok” demişler galiba. Ama kilise Ermeniler için çok çok önemli. İnsanlar bir Ermeni’nin dinsiz olabileceğini, Müslüman olabileceğini düşünemiyorlar.
Gerçi bir de Katolik Ermeniler de var.
40-50 sene evvel, benim çocukluğumda, Ortodoks Kilisesine mensup olan Ortodoks Ermenilerin, Katolik Kilisesine mensup olan Katolik Ermenilerle evlenmesi de ayıp sayılırdı. Evlerde, ailenin içinde, Ortodoksların içinde, Katoliklik hakkında hep kaba espriler, fıkralar, Katolik Ermenilere yönelik hakaret içeren, artık şaka ve fıkra olmaktan öteye geçmiş espriler yapılırdı. Zaten öyle bir ortamda büyürsen, bir kız olarak, bir Katolik Ermeni çocuğu ile evlenmeyi teklif bile edemezsin ailene. Ama bugün geldiğimiz noktada, bu anlamda da çaba harcanıyor. Mütevelli Heyetleri toplantılar yaptığında, Patrikhanede olsun ya da başka ortamlarda olsun, Katolik Ermenilerin Vakıflarını da çağırıyorlar. Artık bugün böyle edepsizlikler kalmadı.
Bir de memleket kimlikleri var. Bölgesel kimlikler. Diaspora’da bunu çok net görüyoruz. Burada da o kadar ağırlığı var mı? Mesela siz “Trakyalıyım” dediniz?
Var, burada da var. Geçen gün Trakyalı bir ahbabımız öldü, mesela baktım ki, eski nesil hep Trakyalı Trakyalı ile, Sivaslı Sivaslı ile evlenmiş, ama şimdi öyle değil. Hepsi birbiri ile evlenip hayatlarını birleştirebiliyor. Ama eskiden, yine bizim evimizden örnek vereyim; Tokatlı, Kayserililer, bizim İstanbullu olduğumuzdan dolayı “Kavaretsi” yani Anadolulu, “köylü” gözüyle bakılıyordu. Küçültücü, aşağılayıcı anlamda kullanılırdı. Bugün için Amerika’da, Kanada’da çok daha sert bu. Mesela, Tokat’tan gelmiş, Kanadaya göç etmiş bir Ermeni, kızı Mısırlı bir Ermeni ile evlenecek, kabul etmiyor. Olacak iş mi bu ? Hadi kabul etmemesi bir yana, bir de kendini üstün görüyor. “Pis, Arap” demiyor ama, cümlenin sonu oraya gidiyor.
Diğer kimliklerle, Türk, Türkiyeli, Kürt kimlikleri ile iletişimler, etkileşimler nasıl?
Eğer Türkiye’de bu son 30 senedir Kürt realitesi yaşanmasaydı, biz Ermeniler de kendimizi bu kadar daha rahat ifade edemeyecektik. Konjonktürel olarak, biz de, Kürtlerin yanı sıra, rahat bir nefes alabilme, yayın yapabilme, konuşabilme, düşüncelerimizi ifade edebilme kolaylığını sağladık. O olmasaydı, biz hala, “başımıza vuruk, nefesimiz kesilmiş” olarak yaşıyor olacaktık.
“Türkiyeli” terimi de sanıyorum bu süreçten sonra ortaya çıktı.
Bu doğrudur, bunu inkar edemeyiz, bunu kabul edip, bu doğrunun üzerine geleceğimizi inşa etmemiz gereklidir. Tabii, Kürtlerin de bunu doğru değerlendirmesi lazım. Son zamanlarda, Bese Hozat’ın söyledikleri ve daha önce söylenenler de hiç hoş değil.
Bese Hozat’ın açıklamasının yarattığı sıkıntı çözüldü mü?
Hayır, çözülmedi, Öcalan’dan gelen mektupta herkese göre bir paragraf var. Hangi paragrafı okursanız, ya rahatlarsınız, ya da rahatsız olursunuz. Bütünlüğü yok. Bese’nin söylediğine yanlıştır demiyor, bunu tekrar söylüyor. 1915’in bir soykırım olduğunu, net ve açık bir şekilde ifade ediyor. Ben pek politik analiz yapmayı beceremem ama, sanki orada, hükümete diyor ki, herhalde, “Bir an evvel anlaşalım, şurada 2015’e bir sene kaldı, benim elimde bu koz da var”.
Taraf Gazetesi’nde Mücahit Bilici, Kürt ve Ermeni kimliği üzerine bir yazı yazdı. Bilici “Ermeniler belki de, Türkiye’de çayın içinde bir türlü erimeyen bir şeker gibi hissederler kendilerini. Oysa erimek ve toplumun genelinde kabul görmek isterler. Ama toplum onları o kimliğe hapseder. Bunun için de kendilerini çok iyi bir insan olarak bilinmek zorunda hissederler, ancak toplum tarafından o zaman kabul görebilirler” diyor. Böyle bir “iyi olarak bilinmeye mecburiyet” hali mi Türkiyeli Ermenilik ?
Ben size hayatın içinden bir örnek vereyim, Kurtuluş’ta -sokakları dardır, tek arabalıktır- kız kardeşim oturuyor. Bir sokakta ters giren bir araba var, bana “git” diyor, gidiyorum. Ama ters giren o. Anlatabildim mi?
Ama bu sadece size özgü değil galiba. Türkiyeli bir Ermeni olarak o adama “Sen git kardeşim !” demek çok kolay değil sanırım.
Zor tabii, yok, yapılamıyor. Çünkü siz bu ülkede 2.sınıf vatandaşsınız. Hatta vatandaş bile değilsiniz, yabancısınız. Hala “düşmanla işbirliği yapabilecek nitelikte” bir yabancısınız. Yani yabancı olmanız yetmediği gibi, bir de üzerine işbirlikçisiniz. Bu durumda, siz hayata başladığınızda, sabah kalktığınızda, 2-0 yenik başlıyorsunuz. Arabaya oturuyorsunuz, ters yoldan gelen adama yol vermek mecburiyetindesiniz. Bu böyle tabii, benim üzerimden konuşacak olursak, ben öyle yaşıyorum. Acaba diyorum ben mi Polyannacılık oynuyorum?
Bunun içinde biraz “kendi olamamak” var mı, Türkiyeli bir Ermeni kendi olmakta sıkıntı yaşar mı?
Yaşar tabii, akşamları yaşarsınız bu sıkıntıyı. Çünkü günün muhasebesini yaparsınız, sonunda bu sıkıntıyı yaşarsınız. Örneğin, ben de isterdim modern dans yapan oğlum Mihran gibi yaşamayı, benim hamurumda da var. Ama biz başka bir kuşağız, daha çok baskı altına alınmış bir kuşağız. Akşam düşünüyorsun, böyle de olurdu, şöyle de olurdu. Bu durum bu sefer terletiyor sizi. Zora sokuyor.
http://repairfuture.net/index.php/tr/kimligi-tuerkiye-den-bak-s/turkiye-de-bugun-ermeni-olmak
Being an Armenian today in Turkey
Yetvart Tomasyan
Founder of Aras Publishing
Interview with Yetvart Tomasyan, the founder of Aras Publishing, about being Armenian in Turkey, changes observed in the identity definition in recent years, relations with “church” and “school”, uniques places for the expression of identity, debates on Islamized Armenians and “to start life as defeated with the score of 2-0”.
REPAIR : Is there any difference in the identity definition of Turkey Armenians, of Diaspora Armenians and in Armenia?
Yetvart Tomasyan : Armenians in Turkey express and identify themselves in a different way, because they are living on their own territory, on territory of their grandparents and of grand grandparents. Armenians in Diaspora immigrated in both 19th and 20th centuries due to several reasons. They left their territory as immigrant and went for exemple to Paris, New York and make a great effort in order to keep their heads above water. They try to hold on to life. Or we are on our territory; we don’t have such an effort. It is a very striking example : William Saroyan was in Fresno but he could not feel himself belonging to that territory. He wrote this in one of his stories, too. When his uncle died, they buried him in the graveyard and came home, he said at the table that “Now, we become Americans”. We buried our own funerals under these territories for 1000 years. We could frame the identity of Armenians living in Turkey in such way.
In this definition, are there any changes occurred in recent years ?
No, I dont think so. But, of course, way of self-expression may be changes. Today, our identity is more apparent, we are more visible, comparing with previous years. The more visible you live, the more restful and peaceful you are. Otherwise, you suppress your identity. And it is very hard.
In this very point, is there any damages on identity due to years that must be suppressed?
Of course, we could talk about damages on identity. People immigrated due to this pressure. The society is damaged both in terms of quality and quantity. Those, who immigrate, could not realize their qualities because they must put their hearts and souls into holding the life.
How is the relationship of this identity with its different components, such as language or religion?
Of course, it is hard. For example, marriage of an Armenian with a Turkish or of a Turkish with an Armenian was very difficult. It was a very big problem when I was young. In fact, it is also a problem today. But, at least, you can propose and discuss with your family even they are opposed . In the past, you could not say anything to your family. But, this was not only about being Muslim. When I was young, marriage with a Greek was not approved, too. It was an attitude in order to protect the identity.
Was it thought to be melted? Was it thought that Armenian identity shall not continue in children?
Yes. Anyway, the government does not make any effort for you to use, protect, keep, develop or bring up your identity, does not provide you any convenience. The name of “convenience” is not really a good word. Why it should be convenience? The government does not do what it must do. Then, you are alone with yourself. When you are alone, you do not have anything to do other than becoming introverted. Only the door of the church and the door of the school is left open. In fact, the door of the school is not really open, you are living under the supervision, guidance and even wardership of a Turkish Deputy Principal. He put a name label on his desk on which “Turkish Deputy Principal” is written. Then, I have to write “Armenian Deputy Manager”, haven’t I? What an abuse!
These organizations, the church and school, shape the identity, don’t they?
There is no other cultural or social possibility for you to develop your identity, because the government and the system do not allow you to do so.
Yes, that is true. More precisely, I shall not allow my children to be baptized. We have our children baptized when they are very very little, when they are only one year old. Why should I decide if my child shall be Christian, Atheist, Budist or else? That is nonsense and none of my business. But, when I live in this country, I am doing this as a reaction to the pressure of the system, to all of these; because the system does not want to see my identity. Then, I would like to use my identity in every place under any conditions that I could express it, even though I do not believe. You could only live your identity in two places : in the church and in the school. Thus, I think all efforts must be made in order to keep those two doors opened, and I do so.
Such a worry could be seen commonly in the Armenian society.
Naturally, but of course, if we compare it with the muslim society, I observe that our society uses church more in cultural, folkloric means today. In other words, not because of their beliefs. For example, if we go to our churches in the day, or Sundays, churches are empty. But if we go there in Easter, we see people in their best dresses. This people don’t go to churches in other days.
Didn’t Armenians enter into churches by closing their hairs with a headgear like in Muslims, did they?
Of course, my mother and my mother-in-law did not go to church without a head scarf in the past. This changed in 40 years. My mother opened her hair but my mother-in-law, did not go to church without a head scarf even when she was 80-90 years old.
We may mention other factors that could have an impact on identy, like associations or newspapers today?
Yes. Of course, where we stand now is very different. There are two newspapers. There was a newspaper called “Nor Or” published by leftist people in 50s. All writers, journalists, columnist and illustrators with left tendency were disturbed in some way. They were interrogated in the police office, they were arrested, put into jails and they left this country until the middle 60s. There is one or two of them stayed.
Newspapers other than this, could survive by giving ordinary news from daily life. I do not mention impiously but, I mention as an assessment. If my Armenian language is good, I owe this to the fact that I had constructed my internal discipline by reading those newspapers, news in the newspapers again and again in Armenian language. Turkish newspapers were translated into Armenian literally. But, there were no other news in those newspapers. Some other thing had been happened in 50s but they were interrogated; accordingly they were frightened, and left the country.
We know that “some other thing” started with Aras Publishing.
Yes, this time, 20 years ago, I studied Armenian Language and Literature and wanted to work as a teacher. Association of Armenian Teachers of Turkey, which survives today, pressurized school administrations about me for not to be employed as a teacher in schools due to my left opinions.
Really ?
Yes, really. I was graduated from the Department of Classical Philology, but I could not do. Then, you have to continue your life in any way. My father was a diamond setter. I chose that profession too, after the age of 33-35. Anyhow, some time passed, we founded the publishing house after we overcame financial possibilities and the struggle to make a living. Today, we try to succeed in what they could not do. We published 150 books for 20 years. We try to publish nearly 7 books in a year. This is very little, we try to increase this number to 15 or 20.
Are those, who interrupted you, today among readers of Aras?
Of course, it is the life. If you want, I would give another example for this. A little while ago, I was interested in music and dance. At Tibrevank Association, we were making traditional Anatolian folk-dances. I bought a piano. It was 70s, when the leftist discourse was the most strict. My best friends criticized me, they said “Why did you bought this bourgeois’ instrument?”.
You are always referred guilty, whether bourgeois or leftist.
I tried to explain them. If we shall make music, this is the fundamental musical instrument. Even we shall not use it in our performances, but we must train our music over this fundamental instrument. I was approved unwillingly. Then, those friends were married and had children, they bought piano for their houses, they took their children to piano lessons.
Where does Armenia stand in a Turkey Armenian’s identity?
For a long time, Armenians in Turkey had to keep a distance to Armenia, member of Soviet Union, both Turkey is the member of NATO and people in Turkey yelled as “Who is bored must go to Moscow”, if you expressed yourself here, it meant you have to leave Turkey and go Moscow.
Consequently, it is was an inaccessible place.
Due to two reasons : because of being Armenian, and this was Armenia and Armenia was communist. For a long time, we cut a wide swathe as two bad things, both as Armenian and communist. Besides, Armenia also saw you and accused you with the same. They thought; “If you were there, you lived with those people, you became Turkish. If you were a good person, you could not live with these bad people. As you live with them, you must be in a cooperation with “bad” Turks, you must have a blood union”.
And there is a the“blood union“ issue…
I told about what I had between me and my relatives, companions. It is not a dream, I told what I lived. When it is the case, relationships were again within the frame of church. Only people who work in church went there rarely. I tried for three years in order to take one of my relative from Soviet Armenian Republic. You went to Police Office, you gave petitions, the petition was examined for months, police came to your house, control it and decided if your visitor could come or not. As the same, documents were been waited in any department of Ministry of Internal Affairs in Armenia. In other words; while you could not go Armenia freely, you also could not get out of Armenia. It took at least 2 years for these transactions to start and for your visitor to come. For me, it took 3 years. Mihran was just born, they asked me how many children I have, they asked so many things such as if they know Armenian or not? You had a slight interrogation. Those are all suffering. But this is mentioned not only for Turkey, but also for Armenia.
Today, this is not like this, isn’t it?
Now, you could go and come relatively more comfortably and freely. Of course, the attitude in Armenia has been changed. But, sometimes they defy and say “We shall dismiss those 70 thousand people, then they will go away!”. But here, people are living as illegal fugitives. If you go Kumkapı, there are more Armenians from Armenia than local ones. If you go to church on Sundays, you could not see one of Armenians from Istanbul, all of them are Armenians who came from Armenia in order to work here, they are praying in the church.
Now, children of fugitive Armenians are accepted for schools but they could not award a diploma. They only receive education. The state gave them a such strange “right”.
Recently, the Muslim Armenian’s identity became visible. And there is a probleme of acceptance of this identity.
My social circle is mostly from Sasoon, I received education in Tibrevank. After my graduation, I lived with my friends from Sasoon. They are from Siirt, Muş and Bitlis.
I distinguished Islamized Armenians very early, since I got inside of them as a foreigner. For example, he said “My aunt shall come”, his aunt came and went to bedroom and prayed when Muslim prayer time came. I was very surprised but realized very early this subject. Of course they are living in a self-enclosed manner. Afterwards, I asked people who came from abroad “There are such people, what shall we do, how could we accept them, who are they, and what is the relationship between us?”
Same questions are still asked, aren’t they?
Yes, they were also surprised and looking at my face as they were slapped. I asked consciously but they could not answer. Then, I told “They are our sisters and brothers”. Then, some of them were getting more nervous, some of them became relaxed. Not so many things has been changed from that day. Those questions are still asked.
Here, the biggest problem – it is also like to be solved – Armenian church has a national character. In an Ecumenical church; there are people from every nations. But Armenians never touch with any other nations within the frame of church. They never pray with an African, a Polish or any other nations. It is very hard to make to accept persons form another religion as their brother. But, the Head Patriarch in Yerevan, although still I don’t like him, made a declaration and said “They are our brothers and sisters”. This is a very important and right declaration. I could not believe that he said such a word, but it was very important.
But, the Patriarchate in Istanbul did not make such a declaration.
No, the General Vicar of Armenian Patriarch didn’t. Besides, half of his relatives are Muslim. He does not hide this truth. To explain, declare, say such a thing make those people more relaxed and happy.
One of the biggest problems of Muslim Armenians is that when they want to identify themselves as Armenians, Patriarchate says them “Then, become Christians”. But, for most of them, being an Armenian is not identified with religious belief.
For Patriarchate, there is such a situation that “A person could not be Armenian without being Christian”, since, the Church has a national identity. In Diaspora, people built churches after they survive and find a shelter. School is built afterwards. For this person, the church is a must. Now, how could you say that “This man is both Armenian and Muslim”?
Though the Turkish state thinks everything and made a “solution” for this issue by coding ethnic origins. If course it is a joke. Is it possible to make an application by saying “I would like to know my code of ethnic origin”?
Boyacıköy Church Board of Trustees made an application and said “Give us the list of people under the code of 02, the code of Armenians, who lives in Boyacıköy district, then I would prepare my register of electors”. Because, you vote in the church of the district to where you live.
Could they receive an answer, or not?
I guess they could not receive an answer. Apparently they said that they had no such information. But the church is very important for Armenians. Because people could not think that an Armenian could be an atheist, or Muslim.
Though, there are Catholic Armenians.
40-50 years ago, when I was a child, it was deemed a shame if Orthodox Armenians who were members of Orthodox church were married with Catholic Armenians who were members of Catholic Church. There are very rude jokes, anecdotes about Catholics were told in houses of Orthodox Armenian families, jokes which are likely insults were made towards Catholic Armenians. Anyway, if you were brought up in such an environment, as a girl, you could never mention about marriage with a Catholic Armenian boy to your family. But today, people make an effort in this manner. When boards of trustee of foundations make meetings in Patriarchate or in other places, they also invite Catholic Armenians’ Foundations.
And there are also identities of city or region of origin. Regional identities. We could see this very clear in Diaspora. Is this also weighted in Turkey ? For example, you said “I am Thracian”?
Of course, it is. Recently, one of our relatives from Thrace was died. I saw that old generation were always married with a person from the same region. But today, it is not such that. But, long time ago, I gave an example from our house again; for example Armenians from Tokat or Kayseri were seen as “Kavaretsi” in other words “Anatolians”, “villagers”. It was used in insulting, pejorative manner. Today, it is very strict in America or Canada. For example, an Armenian who came from Tokat and immigrated to Canada, does not accept if his daughter wants to marry with an Armenian from Egypt. It’s incredible! Besides that he does not accept, he thinks himself superior. Of course he does not say “Dirty Arab”, but he implies.
How are interactions with other identities such as Turks, “from Turkey” and Kurdish?
If there was no Kurdish Reality happened in Turkey in last 30 years, we, as Armenians, could not express ourselves in such a comfortable manner. We had also the ease and comfort of expressing our ideas, ability to publish, breath more comfortably as Armenians, besides Kurdish people. If this reality didn’t exist, we would have been still living as “crushed” or “out of breath”.
The term of “being from Turkey” was occurred after this process, I guess.
This is true, we could not deny it, we have to accept and built, concrete our future on this foundation of truth. Of course, Kurdish community has to evaluate those issues in a true manner. Recently, what Bese Hozat said, and those which were said before, are not nice at all.
Is the problem which was occurred due to the declaration of Bese Hozat solved?
No. In the letter from Öcalan, there are paragraphs for everybody, you will become comfortable or uncomfortable after you read this letter. It has no integrity. He does not say “wrong” for the declaration of Bese, he repeats that. He clearly states that 1915 is a genocide. I could not make a political analysis but, I guess, he intends to say to the government that “Let’s make an agreement as soon as possible, there is only one year left to 2015, and I have a trump in my hand”.
Recently, Mücahit Bilici wrote an article in his column in Taraf newspaper about the Kurdish and Armenian identity. Bilici says; “Armenians may feel themselves as a sugar that could not be melt in a glass of tea in Turkey. But they want to be melt and accepted by the generality of society. But the society traps them in their identity. Thus, they feel themselves that they have to even must be a very good person, then may be in such a way, they could be accepted by the society”. Is “Being an Armenian in Turkey a situation of obligation to be known as a good person”?
I’ll give you an example from the life. My sister lives in Kurtuluş, where narrow streets allow only one car. There was a car that enters the opposite lane, the driver said me to going backwards and I accepted! But the one who was on the opposite lane was him! Could I explain right?
But, I guess, this is not a specific movement for you only. I guess, it is not very easy to say “You must go!” to that man as an Armenian from Turkey?
Of course, it is difficult. Because, we are 2nd class citizens in this country. Even, we are not citizens, we are foreigners. We are still foreigners and even, “foreigners who could make cooperation with the enemy”! In such conditions, you start your life as being beaten with the score of 2-0. You sit in your car and you have to give the way to the man who enters in the wrong lane. This is such that, if we are talking about me, I live in that manner. Sometimes, I think that if I play for Pollyanna?
Does an Armenian in Turkey have any problems with being himself?
Of course he does. You feel this problem at night because you think about the whole day. For example, I also want to live like my son Mihran, who is a dancer, it is also in my nature. Then, you think at night that if I did so, this should have been so, etc. This condition than makes you sweat! It is difficult for you.
Yorumlar kapatıldı.