Dr.med.Sarkis Adam
<<Ana dil>> bir kısım dilbilimciler tarafından,<<Bir kişinin içinde büyüdüğü aile veya toplum çevresinde ilk öğrendiği dil >>olarak, diğer bir kısım uzmanlar tarafından ise,<<Kişinin ait olduğu topluluğun veya halkın kullandığı dil, aidiyetının dilidir>> şeklinde tanımlamaktadır:
Rönesans sonrası Osmanlı Ermenisinin en büyük sorunlarından biri çagdaş bir eğitimdi,kısa zamanda ,bunun yolunun kitapların çoğaltılıp dağıtılmasından geçtiğini anlaşıldı,ancak o zamanlar Osmalı İmparatorluğunda matbaa kullanmak yasak olduğundan ,yaklaşık 200 sene kitaplar Avrupa’da basılıyordu:17 ci y.y Osmalı Ermenilerinde eğitim,önceleri dini nitelikteydi,ama bu durumun ,en azından halkı okur-yazarlı kılmak bağlamında ve İslamiyet’in hakim olduğu bir ortamda Ermeni kimliğini ortaya çıkarmada ve aynı zamanda Hristiyan inancını güçlendirmede çok önemli katkısı vardı:
18 ci y.y başlarında İstanbul’da Ermeni yayıncılığın temelinin atılması,Ermeni basının,eğitimin,sanatın,edebiyatın gelişmesini sağladı, hatta adeta Ermeni rönesansını doğurdu:
19.y.y ortalarında Ermeniler,öğretimi ve eğitim, toplumun her katmanlarına yaymak,yoksul öğrencilere yardım etmek,milli kültürü korumak,yetenekli öğrencileri ödüllendirmek,kitaplar yayınlamak,eğitmciler yetiştirmek ,okullar,tiyatrolar kurmak ,kütüphaneler açmak gibi faaliyetlere giriştiler ve bu faaliyetleri özellikle İstanbul’da yoğunlaştırdılar:Bu yenilikler, beraberinde toplumun sosyal,kültürel ,öğretim ve eğitim hayatına yeni soluk getirdi:Ermeniler arasında okula gitme oranı hızla artmaya başladı,Ermenice konuşma alışkanlığını kayb eden bir kısım Anadolu Ermenisine Ermenice öğretilmeye başlanıldı:Ermeni Patrikahane himayesinde Eğitim Komisyonu kuruldu,1824 yılında zamanın Patriği Garabet bir genelge yayınlayarak ,kilise çevrelerinde halk tarafından finanse edilen okullar açılmasını önerdi: Daha önceleri İstanbul,İzmir ve Anadolu’nun bazı Ermemi yerleşim merkezlerinde zengin ermeniler tarafından kurulan okullar vardı: Örneğin:İstanbul-Kumkapı Merkez Okulu(Mayr Varjaran -kuruluşu 1790),İstanbul Hasköy’de Nersesyan Koleji(1830),İstanbul Üsküdar Lİsesi (1838),İzmir Mesropyan Koleji(1799),Bursa Kevorkyan Lisesi (1810),Kayseri Merkez Koleji(1821),1876 yılında günün Patriği Nerses Varjabedyan tarafından kurulan Getronagan Lisesi ,1870 de kurulan Pangaltı Mikhitaryan ve Kadıköy Mikhitaryan Kolejleri;1889 da Patrik Mağakya Ormanyan’ın kurduğu Adapazarı yakınlarındaki Armaş İlahiyat Yüksek Okulu,1881 yılında kurulan ,Alman eğitim sistemi ile eğitim veren Erzurum Sanasaryan Lisesi,1880 de Van kurulan Yeremyan Koleji:
19.y.y başında Mıkhitaristlerin ve İstanbul’daki Ermeni aydınlarının atılımıyla,Osmanlıda çağdaş eğitim veren ilk Ermemi okulunun temeli atıldı ,bir taraftan,yüksek öğrenim gören gençlerin sayısı hızla artmaya başlarken,diğer taraftan da ,Osmanlı devlet yönetiminde görev alan bir Ermeni entelektüel sınıfı doğdu:
Osmanlı İmparatorluğu döneminde, müslüman olmayan azınlıklar kültürel ve dini alanda belirli özgürlüklere sahiplerdi,18 inci y.y sonlarında ,imparatorluk bünyesinde yaşayan müslüman olmayan azınlıklar kendi okullarını kurup yönetme haklarına sahip oldular,1894 yılında Osmanlı imparatorluğu bünyesinde 6500 e yakın azınlık okulu vardı, yanlız başşehir İstanbul’da azınlıkların kendi ana dilleri ile eğitim veren 180 okulu vardı:(Türkiye’nin Eğitim sisteminde Azınlıklar ve Ayırımcılık :Kavramsal Çerceve ve Temal Sorunlar-Nurcan Kaya)
Patrikhanenin 1901-1902 yılı verilerine göre,Doğu Anadolunun Van,Erzurum,Bitlis,Harput kentlerinde,Güneydoğuda Diyarbakır,Orta Anadolu’nun Sıvas,Ankara,Karadeniz bölgesinde Trabzon kentlerinde ve Trakya’da toplam Ermeni okul sayısı 818 ,öğrenci sayısı ise 6o315 erkek ve 22380 kız öğrenci olmak üzere toplam 82695 ,öğretmen sayısı ise toplam 2153 dır:(Kaynak:1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğunda Ermeniler-Raymond H.Kevorkian,Paul B.Paboudjıan-Aras)
Ermeni Patrikhane’nin 1913-1914 sayım verilerine göre,Osmanlı İmparatorluğu sınırları içinde Ermeni okulların sayısı Katolik Ermeniler ait 500,Protestan Ermenilere ait 450 okul olmak üzere toplam 2800,toplam öğrenci sayısı ise 300.000 dır :Bu verilere göre ,yaklaşık 2 milyonluk Ermeni toplam nüfüsun,%15 i Ermeni okul öğrencisi,her bir Ermeni okula düşen öğrenci sayısı ise ortalama 107,14 : Okul ve öğrenci sayısına ilişkin verilerin bazı vilayetlere dağılımı ise şöyle: Erzurum’da okul sayısı 322,öğrenci sayısı 21348, bir okulun ortalama öğrenci sayısı 67,Ermeni nüfüsun %9,2 si öğrenci:
Van ‘da okul sayısı 192,öğrenci sayısı 11304, bir okulun ortalama öğrenci sayısı 59,Ermeni nüfüsün %4,2 si öğrenci:
Elazığ’da(Harput) okul sayısı 204,öörenci sayısı 15632,bir okulun ortalama öğrenci sayısı 77, Ermeni nüfüsün %12 si öğrenci:
Diyarbakır’da okul sayısı 122,öğrenci sayısı 9660,bir okulun ortalama öğrenci sayısı 79,Ermeni nüfüsün % 9 u öğrenci:
Ankara’da okul sayısı 126,öğrenci sayısı 9254,bir okulun ortalama öğrenci sayısı 74, nüfüsün % 21 i öğrenci:
İstanbul’da okul sayısı 64,öğrenci sayısı 25 000 bir okulun ortalama öğrenci sayısı 390,Ermeni nüfüsün %15 i öğrenci;
Görüldüğü gibi doğudan batıya gittikçe öğrenci oranı artmaktadır,okula gitme oranı,o bölgenin refah düzeyini yüksekliği ile yakından ilgilidir,bu bakımdan bu oranlar anlamlıdır:Ermeni okullarının eğitmen kadroları ,Van,Harput,Merzifon,Amasya, İstanbul ,Antep’de öğretmen okullarında yetişiyorlardı,ayrıca Antep’te bir de hemşire okula vardı,ilk okul öğretmenlerin en az orta okul mezunu olmaları şarttı,kolej ve lise bölümlerinin öğretmenleri ise genellikle üniversitelerden veya saygın eğitim kurumlarından mezundular:
Osmanlı Padişahı Abdülhamit.2.nin Berlin Kongresi (1878) sonrası müslüman olmayan azınlıklara karşı yürüttüğü aşırı baskı politikası Ermeni eğitim sistemin gelişmesini durdurdu,yeni okullar kurmak adeta imkansız hale geldi ve gittikçe artan sert politika nedeniyle birçok Ermeni okulları eğitim faaliyetlerini durdurmak zorunda kaldılar: Jön Türklerin iktidara gelmesiyle durum daha sertleşti,Patrikhane nezdinde kurulan Eğitim Komisyonu çalışamaz hale geldi ve Ermeni okulları Osmanlı Maarif Nazırının denetimi altına girdi ve 1909 ‘da Fen,Coğrafya,Tarih derslerinin Türkçe yapılması mecbur edildi:
Osmanlı İmparatorluğunun iktidarı süresince ve Cumhuriyet dönemi başlarına kadar olan zaman diliminde Azınlık Okulları statüsüne genel olarak bakıldığında ,devletin azınlık okullarıa yönelik, çeşitli evrelerde ,değişik politika uyguladığı görülmektedir:Şöyle ki:
1.ci Evre: Adem-i-Merkeziyetçi Evre:
Bu devrede .devletin azınlık okullarına yönelik özel bir politikası olmadığı görülür:
2 .ci Evre:Uyum Oluşturma Evresi:
İslahat Fermanından 1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasına kadar olan süreçte ,azınlık okulları <<Ortak Yasal Çerceve>> altında toplayıp, denetlemek ve Uyum Oluşturmak,amaçlanmıştır:
3. cü Evre:Mutlakiyet Dönemi:
Bu dönemde günün Osmanlı padişahı Abdülhamit .2.azınlık Okullarını bir tehdit olarak algılamış,Okulları mutlak sıkı denetim altına almıştır:
4 .cü Evre:Arayış Evresi:
1908’de Jön Türklerle başlayan ağır baskı dönemidir,bu dönemde birçok azınlık okulları kapılarını kapatmıştır:
5.ci Evre:Bertaraf Etme Dönemi:
Azınlık Okullarına yönelik devlet baskısının sertleştiği ve azınlık okul sayısının hızla azaldığı bir dönemdir:
6.cı Dönem:(1918-1922)
1915 Olayları sonrası ve Mutareke Dönemi:
Bu dönem azınlık okullarının yaşadıkları adete sonbahar dönemidir:
7 .ci Evre:Cumhuriyet Dönemine Geçiş Dönemi:
Bu dönemde, Osmanlı döneminde azınlık okulların verilen bir takım hakların geri alınmaya başlanıldığı bir dönemdir:(Kaynak:Geçmişten Günümüze Azınlık Okulları Sorunları ve Çözümler-Yrd.Doçent Dr.Selçuk Aksin Somel ve Nurcan Kaya)
Resmi Kaynaklarda,Osmanlı İmparatorluk zamanı azınlık okullarından söz edildiğinde,bu okulların Türk milli kültürünün gelişmesine mani oldukları vurgusu göze çarpmaktadır,her ne kadar Cumhuriyet döneminde azınlık okulları güvence altına alındı ve önceleri kendi ana dilde eğitime müsade edilip, daha sonra bu müsadeler törpülendi ise de ,azınlık okullarına yönelik Osmanlıdaki zihiyet Cumhuriyet döneminde de devam etti,devlet ,azınlık okullarına sıcak bakmadı .Oysa ana dilde eğitim bireyin en temel hakkıdır, bu hakkı sağlamak da devletin yükümlülüğündedir ,Cumhuriyet döneminde de ,devlet bu yükümlülüğü tam olarak yerine getirememiştir :
1923 yılında Lozan antlaşmasında yer alan haklardan yanlız Ermeniler,Rumlar ve Museviler yararlanabildiler ,onlar bu antlaşmayıla okullarında ana dilde eğitime devam ederken,Suryaniler ,Kildaniler ve diğer azınlık gurupları bu hakların dışında bıraklıldılar, bu nedenle Osmanlı döneminde var olan Suryani ve Kildani okulları kapatıldılar:Ana dilde eğitim yapma hakkını alabilmek için yıllarca bıkmadan ve usanmadan israrla çetin bir mücadele veren diğer halk topluklarının olması,Lozan antlaşmasıyla Ermenilere,Rumlara ve Musevilere verilen ,kendi okullarında anadilde eğitim yapma hakkının güvence altına alınması ,bu hakkın ,ne kadar değerli bir hak olduğunun ayrı bir göstergesidir, bu nedenle ,bu hakka sahip azınlık toplumunun okul çağına sahip aileleri ,ana dilde eğitim veren okullarının varlığının ne derece önemli olduğunu algılamalı, onların değerini bilmelidir, onlara sahip çıkmalı, okuların ,eğitim faaliyetlerin idamesini sağlamalıdırlar:
Cumuriyet döneminde, bütçelerini denkleştirme sorunlarıyla mücadele eden Ermeni,Rum,Musevi okularına devlet yardım eline kesmiş, okullara <<Türk Müdür Yardımcı>> atayarak denetimini güçlendirmiştir.Bu da Cumhuriyet döneminde azınlık okullarında çift başlı okul yönetimi doğurmuştur,devlet ayrıca azınlık okullarına bazı kısıtlamalar getirerek azınlık okullarında sınıf ve ana dil öğretmenleri yetiştirmede sorunlar yaratmış,öğrenci sayısında eksilmelere neden olmuş ve buna bağlı olarak da azınlık okulların hem sayısı azalmış ve hem eğitim sevyeleri düşmüştür:
18 Haziran 1965 yılında düzenlenen 625 sayılı Kanun ve 14 Şubat 2007 yılında düzenlenen 5580 sayılı kanun azınlık okullarını eğitim vermede zora sokmuş, öğretmen yetiştirilmesi, ders kitabı ve eğitim materyeli konusunda mevcut sorunları daha daha da sertleştirmiştir.Buna ek olarak Varlık Vergisi,Vatandaş Türkçe Konuş sloganları,6-7 Eylül Olayları,Kıbrıs Meselesi Türkiye’de azınlık nüfüsünun azalmasına ve dış göçlerin artmasına neden olmuş,azınlık nüfüsünun azalması da ,azınlık okullarında öğrenci sayısının hızla azalmasına neden olan etkenlerden biri olmuştur:
1999 yılında Türkiye’nin Avrupa Birliğine adaylığının kabulunden sonra başlayan reform hareketlerinin etkileri ,milli eğitim alanında da görülmüştür:Bu konuda atılan adımlar arasında Kürtçe dilini öğreten kursların açılmasın yanında bazı Üniversitelerde önce Kurt Dili ve Edebiyatı, daha sonraları ise Ermeni Dili ve Edebiyatı bölümleri açılmıştır,ancak bu atılan adımların Uluslararası İnsan Hakları Batı standartlarına açısından uygun hale gelmesi için atılması gereken daha çok adımlar vardır:Türkiye, çok etnisiteli,çok dinli ve çok dilli yapıyı ve tüm yurttaşların eşitliğini güvence altına almış henüz değildir,bu nedenle Türkiye’de milli eğitimin resmi dilli tek dildir ,Türkçe’dir:
Bugün İstanbul’da 16 Ermeni okulunda yaklaşık 3100 öğrenci eğitim görmektedir: İstanbul’daki Ermeni nüfüsü takriben 80 000 olarak sayılırsa her bir Ermeni okulda ortalam 193 öğrenci eğitim görmektedir: İstanbul Toplam Ermeni nüfüsun öğrenci oranı ise %3,9 (2012-2013 Eğitim yılı verilerine göre),oysa bu oran 1913-1914 yılında % 15,bir okulda okuyan öğrenci sayıs da ortalama 390 öğrenci idi,100 senelik sürecte okul sayısı 64 ten,16 ya 4 kez azalmış,öğrenci oran % 15 ten %3,9 a, 3,8 kez düşmüş,okulda okuyan öğrenci sayısı 390 dan,193 e 2 kez azalmış:
Bu duruma neden olan genel sebeplerin başlıcalarını şöyle sıralayabiliriz:
Devletin Denetiminin Sertleşmesi:
1- Bir çoçuğun Ermeni okuluna kayd olması için T.C vatandaşı olması ve Ermeni olduğunun ispatlaması gerekiyor:
2-Milli Eğitim Azınlık Okullarına müstemleke müfettişi <<Türk Müdür yardımcısı >> atıyor, bu da okullarda iki başlı yönetimi doğuruyor:(Türk öğretmenler Türk Müdür Yardımcıdısına,Ermeni Öğretmenler Ermeni Müdüre bağlıdırlar)
3-1974 yılında akademisyenlerin azınlık(Ermeni) okullarında ders verme hakkı alındı,vakıf mallarına el kondu,her ne kadar, son zamanlarda bazı vakıflar iade ediliyorsa da ,devlet azınlık okularına pay vermeyi kesti:
4-Türkiye’de azınlık nüfüsünun azalması (Varlık Vergisi,Kıbrıs Meselesi,6-7 Eylül Olayı,Ekonomik Durum ,Dış Göçlerin artması)
5-Ermeni Okullarında pedagojik formasyonlu ve bilgilerle donanmış Ermenice eğitim verecek öğretmen eksikliği:
6-Ermeni Okulların çağa uyan ders araç ve gereçlerine maddi yetersizlikler nedeniyle sahip olmaması:
7-Azınlık Okullarında Eğitim sevyesinin düşmesi :(Azınlık-Ermeni Okullarının Sevye Belirleme Sınavı ve Üniversite Giriş Sınavlarına iyi hazırlayamamalar) :
8-Ailelerin çoçuklarına Azınlık Okullarına göndermemeleri ve Yabancı Kolejleri tercih etmeleri.
Çözüme için genel öneriler :
Devlet’ten Talep edilmesi Gereken hususlar:
1-Azınlık Okullarından Türk Müdür Yardımcılığı sistemi kaldırılmalı:
2- Okula Öğrenci kaydı için T.C vatandaşlığı ve aynı azınlığa mensup olma koşulu ve Öğrenci kaydı yapılmasında kısıtlamalar kaldırılmalı ve öğrenci kaydının insiyatifi okul yönetimine bırakılmalı:
3-Üniversitelerde Batı Ermeni Dili ve Edebiyatı Bölümü açılmalı ve Ermenice Eğitim veren Öğretmenler Yetiştirilmeli:
4-Son zamanlarda devlet tarafından yapılan ders arac ve gerec yardımının kapsamının genişletilmeli:
5-Azınlık Okulların Elektrik,Su ,Yakıt masrafları ve vergi konusunda devlet okullarına uygulanan tarife uygulanmalı:
6-Azınlık Okulların devlet bütçesinden pay ayrılmalı:
Azınlıklar Tarafından Yapılması gerekenler:
1-Aileler,azınlık okularına ve okulun temel sorunlarına sahip çıkmalı ve okulların eğitim faaliyetlerinin idamesini sağlamalı:
2-Okul yöneticileri,başarılı öğrencileri ödüllendirmeli ve öğretmenlik mesleğini cazibeleri hale getirmeli ve öğrencileri erkenden öğretmenliğe teşvik etmeli .
3-Azınlık okulu eğitmenleri ve okul yöneticileri,okulun eğitim sevyesini yükseltici girişimlerde bulunmalı:
4-Okul yöneticileri ,pedagojik formasyona sahipi öğretmenler yetişmek için imkanlar yaratmalı:
Dr.med.Sarkis Adam
Yararlanılan Kaynaklar:
1-Türkiye’nin Eğitim Sisteminde Azınlıklar ve Ayırımcılık:Kavramsal Çerçeve ve Temel Sorunlar—(Nurcan Kaya)
2-1915’ten Öncesinde Osmanlı İmparatorluüunda Ermeniler–(Raymond H.Kevorkian &Paul B.Paboudjian–Aras Yayınları)
3-Geçmişten Günümüze Azınlık Okulları,Sorunlar ve Çözümler–(Yrd.Doçent Dr.Selçuk Aksin Somel & Nurcan Kaya)
Yorumlar kapatıldı.