Sofia Agopyan
Sasun’un Komk (Gomots) Manastırı ile ilgili birçok ilginç hikaye ve efsane var. Manastır 14. yüzılda inşa edilmiş. Bir efsaneye göre, Komk Köyü’nün Ermeni ağası, bu kiliseyi bedduadan kurtulmak için inşa etmiştir. 1915’te Komk Kilisesi direnişi, dünyanın farklı ülkelerinde yaşayan Sasunlu Ermenilerde ve hatta günümüzde de Sasun’da yaşayan halk arasında şimdiye kadar anlatılmaktadır.
Komk Kilisesi direnişi hakkında kahramanlık ve acı dolu hikayeler vardır. 1915’te Komk Kilisesi’nde bulunan ve o zaman henüz 8 yaşında olan öz büyük ninemi kurtaran bir papaz hakkında çocukken ilginç hikayeler dinlemiştim, fakat bu sefer farklıydı.
1915’te kurtulanlar, farklı ülkelere göç edenler ve Sasun’da kalanlar da olmuştur. Bir zamanlar aynı yerde yaşayan, aynı dine mensup olan, aynı dili konuşan Sasunlu Ermenilerin hayatı çok çeşitli olmuştur. Bu insanlardan biri olan ninem, yukarıda belirtilen papaz sayesinde Doğu Ermenistan’a göç edebilmiş, diğerleri ise Suriye, Mısır ve hatta Avrupa’ya gitmiştir. Bu kurtulanlardan Papaz Keşşe’nin 15 yaşındaki yeğeninin kaderi tamamen farklı olmuştur.
Ninemi kurtaran papazın öz yeğeni ve kendi ailesinden tek kurtulan olan bu kızın hikayesini torunundan dinleme şansım oldu…
Papaz Keşşe’nin yeğeninin torunu anlatıyor:
“Nenemin babası Müslüman Araptı. Nenemin annesi Kônk’te (Komk) yaşayan bütün ailesini kaybetmiş, oradan kaçıp bir köye sığınmıştı. Henüz 15 yaşlarındaydı. Sonra nenemin babası onu perişan bir halde köyde bulmuş, onu alıp evlerine götürmüş ve onlar yakın bir zamanda evlenmişlerdir.
Nenemin annesi evlendikten sonra kendi isteği ile Şeğan’da bulunan Şeyh Türbesi’ne gidip orada Müslüman olmuştur. Nenem “Annem babamı sevdiği için kendi isteğiyle mûslûman oldu. Çok güzel, selvi boylu, renkli gözlü bir kadınmış…” derdi”.
– Nineniz Komk Kilisesi’yle ilgili neler anlattı?
-Çok şey anlattı… Papaz olan dayısını, onların çocuklarını, kilisenin son ana kadar direnişini… Tam bir insanlık dramı yaşanmış orada… Papaz Keşşe, manastıra sığınan birçok Ermeniyi saklayıp Sason dışına çıkmalarını sağlamış. Sasun dışına çıkan Ermenilerin çoğu kurtulup, Avrupa’ya göçmüşler. Fakat papaz Keşşe ve orada kalan diğer Ermeniler manastırı terk etmemişlerdir.
O dönemin Ermenileri, manastırın taşlarını Muş, Bitlis, Suriye, Adıyaman bölgelerinden hayvanların sırtında getirip, bu kiliseyi 1500 metre yüksekliğe inşa etmişlerdi. Ermeniler, Komk Kilisesi’ni inşa etmek için çok büyük bir çaba harcamışlardır.
Şimdi dahi manastırın bazı taşlarında direniş ile ilgili eski Ermenice bazı yazılar vardır.
Kônk Kilisesi direnirken, Mutki, Bitlis civarlarından Kônk kilisesini savunmak için Sason’a gelen Ermenilerin hepsi de Müslüman milliyetçilerin saldırılarına uğrayıp katledilmişlerdir. Kilisenin direnişçilerinde silah bulunmamıştır, üzerlerine gelen Müslüman milliyetçilerine yukarıdan taş atarak kendilerini savunmaya çalışmışlardır. Kiliseyi bir türlü ele geçiremeyen Müslüman milliyetçiler taktiği değiştirerek, batı tarafından kiliseye gelen bütün su kanallarını kapatmışlardır. Kilisenin direnişçileri, bu kez Müslüman milliyetçilerle savaşı bırakıp susuzluk ve açlıkla mücadele etmeye başlamışlardır. Birçok direnişçi, susuzluğa dayanamayıp ölmüştür.
Ermeniler, ölülerini gömememiş, yaz sıcağında cesetlerin kokusu çevre köylerden hissedilmiştir. Manastırın içindeki bütün hayvanları kesip kanlarını içerek hayatta kalmaya çalışmışlardır.
Çok acı olaylar anlattı babaannem, fakat anlatmaya söylemeye dilim varmıyor…
Papaz Keşşe de teslim olmamak için manastırdaki dut ağacından kendisini aşağıya atıp intihar etmiştir.
-Manastırın kaç odası olmuştur?
Sason halkı, kilisenin 366 odası olduğunu söyler. Oysa gerçekte 166 odası vardı. Ermeniler, Komk Kilisesi’ne Şahin Tepesi’nin manastırı derlermiş. Sebebi ise 1500 metreden yüksekte olmasıydı.
Güneydoğu bölgesinin en büyük manastırlarından biriydi..
Kuzey ve güney tarafında 2 büyük dut ağacı vardı.
-Papazın çocukları var mıydı?
– Evet Veruş diye bir oğlu vardı. Oradan kaçabilmiş, Sasun’un dağlarında bir süre yaşamış, daha sonra kimse haber alamamıştır.
– Şimdi babaannen kaç yaşında?
Nenem 87 yaşında, Sason Ermenicesini anlar, ama konuşamaz.
– Ermenileri sadece askerler mi öldürüyordu, yoksa köylerdeki Müslümanlar da katlediyordu?
-Müslüman milliyetçiler, Kürtler ve Araplar.
-Göçmen Ermenilerden çoğu, Sasun’daki Arap aşiretlerinin, Ermeniler ile iyi ilişkiler içinde olduğunu derler.
-Doğrudur. Ama Araplar da Ermeni öldürmüştür… Müslüman milliyetçiler yapmış, fakat Kürtler de o zaman toprak kazanmak için daha fazla katliam gerçekleştirmiştir.
– Sasun’daki Ermeni kilisesilerinin durumu nasıldır?
Kiliselere ve tapınaklara hiç saygı yok. Ben birçoğunu gezdim, yerinde gördüm, taşlarını bile yerinden söküyorlar. Hayvan barınağı olarak kullanılanı da var. Bir imam, Ermeniler altınlarıyla beraber gömülüyor demiş. Müslüman milliyetçilerde nerede Ermeni mezarı varsa, kazıyorlardı. Halen de kazmaya devam ediyorlar.
Komk Kilisesi’nin fotoğraflarını görmek için şu linke tıklayın. http://sasun.org/foto-p11-aid,20.html#galeri
Akunq.net
Yorumlar kapatıldı.