Ի՞ՆՉԵՐ ՄՏԱԾԵԼ ԿՈՒՏԱՅ ԱՐԱՄ ՍՐԲԱԶԱՆԻՆ ՀԵՏ ՀԵՌԱՏԵՍԻԼԷՆ ԿԱՏԱՐՈՒԱԾ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ
Գ.
Մերժողովուրդըեթէայդքանշատկառուցերէր, կընշանակէորանոնցկարիքըունէր։ԱրամՍրբազանիհետկատարուածզրոյցինհաղորդավարըթէեւըսերէորՀայերըունէին2170 եկեղեցիուաւելիքան2000 դպրոց, սակայնչենքգիտերթէըսե՞րէնաեւթէի՞նչէրՕսմանեանԿայսրութեանշրջանինբովանդակԱնատոլուիուՊոլսոյմէջապրողՀայերունթիւը։Քանի՞միլիոնէրճշգրիտթուանշանով։ԵւեթէայսօրմօտաւորապէսգիտենքթէքանիմիլիոնՀայկ՛ապրէրՕսմանեանկայսրութեանսահմաններունմէջ, գիտենքնաեւորայդեկեղեցիներնուդպրոցներըժողովուրդինպէտքունեցածէնաւելինչէին։1915-ինէորյանկարծայսպատկերըփոխուեցաւ։Ամբողջժողովուրդմըստիպուեցաւբաժնուիլիրհայրենիհողերէն, իրինչքերէն, իրդպրոցներէնուեկեղեցիներէն, նոյնիսկիրկեանքէն։Ո՜չմէկըսակայնիրենհետկրցաւտանիլեկեղեցիմըկամվարժարանմը։Մարդիկըգացին, շէնքերըմնացին։
Այսօր ի՞նչ մնացած է այդ հազարաւոր շէնքերէն։ Արամ Սրբազան հարցազրոյցի ընթացքին ըսեր է որ 1915էն վերջ այդ հազարաւոր եկեղեցիները առնուեցան Հայերու ձեռքէն, անոնց մէկ մասը մզկիթի վերածուեցաւ։ Այս առթիւհետաքրքրականկարծիքմընալյայտներէԱրամՍրբազան։Ըսերէորմասամբմխիթարականէորեկեղեցիներըմզկիթիվերածուեցան, որովհետեւգոնէայդկերպովանոնքշարունակերենմնալորպէսաղօթավայր, հոգչէթէուրիշկրօնքիմըհաւատացեալներունհամար։Մերկարծիքով, ասիկահետաքրքրականկարծիքմըըլլալովհանդերձվիճելիկողմմընալկրնայունենալ։Ըսենքորեկեղեցինեկեղեցիէ, մզկիթնալ՝մզկիթ։Երկուքնալյարգանքկրնանունենալիրարունկատմամբ, բայցչենկրնարիրարուտեղըբռնել, քանի որ կը ծառայեն տարբեր կրօնքներու, այսինքն տարբեր սրբութիւններու։ Ի՞նչպէս կրնանքհաւանութիւնյայտնել, եթէենթադրենքորմզկիթիվերածուածեկեղեցիներունխորաններըվարառնուեցան, որմնանկարներըսրբուեցան, եւդեռչենքգիտերինչ։Բայցանցնինք։Արդէնչենքգիտերթէ1915-ինյաջորդողտարիներունքանի՞եկեղեցիմզկիթիվերածուեցաւ։Հաւանաբարասիկաայդքանալմեծթիւմըչէ։Ատորփոխարէնկայինանշուշտմեծթիւովեկեղեցիներալորոնքիրենցբախտին, կամժամանակիաւերումինլքուեցան։ԱրամՍրբազանճիշդդիտողութիւնմըըրերէայսնիւթիշուրջ։Բայց, ըսերէան« աղօթավայրերուգերակշիռմասըքարուքանդեղաւ, հիմաայդեկեղեցիներըաւերակդարձածեն։Անկարգապահձեռքերեկեղեցիներումէջգանձփնտռելունպատակովքարուքանդըրինեկեղեցիներըեւզգետնեցինարուեստիայդնմոյշները»։ Բոլորսալգիտենքորաւելիքանճիշդենայսըսուածները։Այդհազարաւորեկեղեցիներէնքանի՞նհիմաարդեօքգոյութիւնունիգոնէորպէսուրիշնպատակի, օրինակ, մշակոյթիծառայողշէնք։Քանի՞նտակաւինբաներմըկըպահենիրենցաւերակդարձածպատերովուփուլեկածգմբէթներով։Բնաւգաղափարչունինք։
Մօտաւորապէս հարիւր տարիներ անցան այն օրէն ասդին երբ այդ դպրոցներուն ու եկեղեցիներէն տէրերը հեռացանանոնցմէ։Եւհիմաբանմըփոխուածէ։Քաղաքներուվարիչներ, կուսակալկամքաղաքապետկամնահանգապետ, անդրադարձանորաւերակեալվիճակներկայացնողեկեղեցիներըպատմականուզբսաշրջականարժէքպիտիներկայացնենեթէնորոգուին։Դպրոցչէմնացած, բայցեկեղեցիտակաւինմնացածէ։Սապահունկանքանիմըեկեղեցիներալզանազանքաղաքներումէջ, որոնքկընորոգուինումասամբկըփրկուինամբողջովինանհետանալէ։ԱրամՍրբազանիննմանմենքալկրնանքմասամբ« Մխիթարականՙ» նկատելնորոգութեանայսնորհոսանքը, բայցմիւսկողմէպիտիըսենքորայդպիսիհինեկեղեցիներուվերականգնումըուանոնցտարբերնպատակներովգործածուիլըմիշտմեզիպիտիյիշեցնէայնտխուրօրերըզորսմերնախնիներըապրեցանասկէհարիւրտարիառաջ։Վերանորոգուածայդեկեղեցիներըկարծեստխուրյուշարձանկըդառնանմեզիույաջորդսերունդներունհամար։Մանաւանդոր, եթէշէնքերըկրնաննորոգուիլուվերականգնիլ, ոչմէկըկրնայետբերելայնժողովուրդըորատենօքտէրնէրայդշէնքերուն։
Մեզի բան մը տուող չկայ անշուշտ, բայց պահ մը երեւակայենք կամ երազենք որ օր մը կը հասնին բարի ժամանակներ երբ երկու ժողովուրդները իրենց միջեւկըյաջողինհաստատելառողջուսիրալիրնորյարաբերութիւններ, կըյաջողինդարմանելհինցաւերը, ուայդբարենպաստպայմաններունմէջՕսմանեանԿայսրութեանշրջանէնմնացածքանիմըեկեղեցիներմեզիկըվերադարձուինորպէսզիզանոնքթանգարաններունմանպահենքորպէսմերսեփականութիւնը։Եթէայսպիսիերջանիկզարգացումմըարձանագրուէր, մենքպիտիըսէի՞նքարդեօքորայսքանըշատէմեզիհամար։Անկասկած, գլխաւորութեամբԱրամՍրբազանիմը, բոլորսալսիրովտէրկըկանգնէինքանոնցեւամէնմիջոցիկըդիմէինքորպէսզիզանոնքվերականգնենք, ինչպէսըրինքՏիյարպաքըրիՍ. Կիրակոսեկեղեցւոյպարագային։
Բայց իրողութիւնն այն է որ այսօր ունինք միայն 45 եկեղեցի ու 16 վարժարան։ Ասկէ աւելին շա՞տ պիտի գար մեր ժողովուրդին։ Թերեւս պիտի գար, եւ ատիկամեզիհամարբեռմըպիտիըլլարհակառակորըսուածէորաւելիապրանքըաչքչիհաներ։Բայցխնդիրնայնէորեթէշէնքերըշատգալկըսկսին, կընշանակէորժողովուրդնէորպակսիլսկսածէ։Մերժողովուրդըմիայն1915-ի՞նէորստիպուեցաւհեռանալայսհայրենիքէն։Պահմըյիշենքթէ1915-էնվերջալ, ԹուրքիոյՀանրապետութեանշրջանին, քանինե՛րուքանիներթողուցիներկիրըումեկնեցանարտասահման, հարստացնելուհամարայնինչորՍփիւռքկըկոչուի։Քսանդասակարգիզինուորակոչութիւնը, ՈւնեւորութեանՏուրքր, 6-7 Սեպտեմբերիթալանը, եւդեռնմանօրինականարդարութիւններուհետեւանքովքանիներլքեցինուգացինընտանեօք, նկատելիօրէնաղքատացնելովմերթիւը։ԲնաւչենքգիտերթէայսօրԹրքահայհամայնքը, որունհամար70 հազարկ՛ըսենք, քանիի՞հասածկ՛ըլլարեթէՀանրապետութեանմօտաւորապէս90 տարիներուընթացքինո՜չմիայնայսքանշատՀայմարդիկ, մանաւանդերիտասարդներ, ձգածգացածչըլլային, այլնաեւաւելիառաջհեռացածներնալվերադարձածըլլային։Եւասկէզատ, տակաւինմերշարքերէններստեղմըգրաւէինայնանծանօթթիւովքաղաքացիները, որոնց համար հիմա նորաձեւութիւն դարձած է գործածել« ԹաքունՀայեր»ՙ բացատրութիւնը։ Այն ատեն արդեօք այս եկեղեցիներն ու դպրոցները կը բաւէի՞ն մեզի։
Այս բոլորը բան չեն փոխեր այսօրուան իրականութեան մէջ։ Մենք հիմա երջանիկենքմերունեցածներով։Բայցունինքնաեւորոշմտահոգութիւններ։Ի՞նչպէսկասեցնելմերթիւիննուազիլը։Ի՞նչընելորպէսզիայս70 հազարնալվաղըյիսունհազարի, միւսօրքառասունհազարիչիջնէ։Ի՞նչընելորպէսզիայսօրիրարումիացուածդպրոցներըվաղըդարձեալաւելիգալչսկսինմեզի։
Մենք որ այնքան վարպետ ենք շէնք շինելու մէջ, պիտի կարենա՞նք նոյն վարպետութիւնը ցոյց տալ մարդ շինելուգործինմէջ։
Ռ. Հ.
Yorumlar kapatıldı.