Ardaşes S./Hocasaryan
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı resmi sitesi envanterlerinde adı ‘Kilise’ olarak geçen Garmrag Surp Nşan Ermeni Kilisesi, Ermeni halkını yok sayma siyasetinin bir ürünü olsa gerek. Oysa ki, bir devlet bakanlığı, envanter hazırlarken yurttaşından daha fazla veriye sahiptir. Yabancı dilde hatıra kitaplarındaki Garmrag Kilisesi tarifi birebir örtüşmekte (2). Evinde web’ten araştırma yapan nasıl kilisenin önceleri Surp Giragos (3) olarak isimlendirildiğini bulabiliyorsa, bir devlet dairesi da gerçekleri kendi yurttaşlarından saklamamalı.
***
armenian on web / Ardaşes S./Hocasaryan
5 Nisan 2013
http://team-aow.discuforum.info/t14349-Bitlis-Merkez-Garmrag-Surp-N-an-Erme…
https://mon-partage.fr/f/2qNolE8x/
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı resmi sitesi envanterlerinde adı ‘Kilise’ olarak geçen Garmrag Surp Nşan Ermeni Kilisesi, Ermeni halkını yok sayma siyasetinin bir ürünü olsa gerek. Oysa ki, bir devlet bakanlığı, envanter hazırlarken yurttaşından daha fazla veriye sahiptir. Yabancı dilde hatıra kitaplarındaki Garmrag Kilisesi tarifi birebir örtüşmekte (2). Evinde web’ten araştırma yapan nasıl kilisenin önceleri Surp Giragos (3) olarak isimlendirildiğini bulabiliyorsa, bir devlet dairesi da gerçekleri kendi yurttaşlarından saklamamalı.
Büyük Hayk’ın Duruperan Eyaleti, Pznunik Sancağında (Մեծ ՀայքիՏուրուբերանաշխ–ի Բզնունիքգավ) yer alan Garmrak Kilisesi, Osmanlı Idari yerleşiminde Bitlis Eyaleti, Bitlis Sancağı, Bitlis Kazası’nda, Toroslar’ın (Տավրոս լեռնաշղթա) Dirngadar (Տիրնկատար) veya Dzirngadar (Ծիրնկատար ) dağı yakınında bulunmaktadır. Bitlis kalesinin batısında bulunan Amrtol Aziz Hovannes Manastırı’na (Ամրդոլու Ս Յովհաննէսվանք, (4) bağlı bir kilisedir ve şehirdeki 8 okuldan biri bu kilisenin yanında bulunmaktaydı. Yüzü aşkın öğrenciyi dört öğretmen eğitmekteydi.
Kilise Bitlis Kalesi’nin güney-doğusunda, Merkez – Hersan Mahallesi, Kurubulak Mevkiinde, Kurubulak Camii karşısında bulunmaktadır. Envanter’de Inhisar Caddesinde olduğu belirtilirken, haritalarda Topçular Sokağı (Fatiha Cad.)’nda yer aldığı görülmektedir.
Bitlis’in merkezinde, tütün fabrikasının avlusunda bulunan Bitlis Ermeni Kilisesi, üzerindeki kitabeye göre 1884-85 (bazı kaynaklarda 1844) yılarında inşa edilmiştir. Büyük ihtimalle bu tarihler gördüğu tamiratları göstermektedir. Dış duvarında Ermenice alfabeyle ‘ՌՅԼԳ’ oyulmuştur, 1333 tarihine karşılıktır (5).
Kilise, doğu-batı doğrultusunda uzanan muntazam dikdörtgen planlı ve üç sahanlı bir mimari şemaya sahiptir. Batı cephesinde yer alan bir ana kapı ile kiliseye giriş sağlanır. Kapının hemen üstünde hafifletme kemeri ve cephenin her iki yanında yuvarlak kemerli iki pencere yer alır. Kilisenin ikinci giriş kapısı güney cephesindedir.
Doğu batı yönde iki sıra halinde üçer sütün üzerine oturan kemerlerle üç nefe ayrılmıştır. Ortadaki daha geniş olan sahanlar, altı sütun ve sivri kemerlere yaslanan üç beşik tonoz ile örtülmüştür. Tonozla ayrıca sütunlar arasına enine atılan kemerlerle desteklenmiştir. Her sahan doğuda bir apsisle sonuçlanmıştır. Apsisler duvar derinliği göz önünde bulundurularak fazla derin inşa edilmemiştir. Günümüzde sadece sütun ve kemerler ayakta kalabilmiş, örtüsü yıkılmıştır.
İç mekan kuzey ve güney cephelerde açılan kemerli pencerelerle aydınlatılmıştır. Doğu ve batıda ise sahanları karşılayacak şekilde birer üst pencere açılmıştır. Kilisenin tüm duvarları kesme taş ile örülmüştür. Kilisenin kuzey ve güney cephelerindeki kademeli yuvarlak kemerli nişler, yapının başlıca mimari süsleme unsurlarıdır.
Kilise duvarlarında Hristiyan ikonografisine ait geometrik motifler bulunur. Doğu duvarında yarım silindirik bir apsisi olan kilise düzgün kesme taşla inşa edilmiştir.
Dip notlar:
(1)- ԿԱՐՄԻՐ ԱԿՆ (Garmir/Karmir Akn/Agn), ԿԱՐՄՐԱԿ (Karmrak), ԿԱՐՄՐԱԿ Ս ՆՇԱՆ (Karmrak St Nşan), Ս Կիրակօս (Aziz Giragos)
(2)- Armenia Travels and Studie, H. F. B. LYNCH, Cilt II, The Turkish Provinces, 1901, p. 152
(3)- Ստեփան Մելիք-Բախշեան, Հայոց պաշտամունքային վայրեր, Երեվան, ԵՊՀ Հրատարակչություն, 2009, էջ. 215, 219 – (Stepan Melik Pakhşyan, Ermeni Ibadet Yerleri, s. 215, 219)
(4)- Ստեփան Մելիք-Բախշեան, Հայոց պաշտամունքային վայրեր », Երեվան, ԵՊՀ Հրատարակչություն, 2009, էջ 17 – (Stepan Melik Pakhşyan, Ermeni Ibadet Yerleri, s. 17)
(5)- Հայոց շարժական տոմար [Ermeni değişken takvim-NDLR] 12×30+5 ; 1460 tarihinde Justinian takvimine geçilmiştir]
Ermenilerin geleneksel takvimidir, “güneş takvimi” esasına dayalıdır.Takvimde bir yıl, her biri 30 günden oluşan 12 aydan oluşur. Geriye kalan 5 veya 6 gün ise “artık günler” olarak kabul edilir ve bir ay olarak kabul edilmez.
Bibliografya:
– Armenia Travels and Studie, H. F. B. LYNCH, Cilt II, The Turkish Provinces, 1901
– La Turquie d’Asie, Vital CUINET, Paris 1892
Görseller :
Efsanevi topraklar, Google Map, Wikipedi, TC Turizm ve Kültür Bakanlığı, Armenica, Armenian Studies, Armenocide
(A. S./H.)
http://team-aow.discuforum.info/t14349-Bitlis-Merkez-Garmrag-Surp-N-an-Erme…
https://mon-partage.fr/f/2qNolE8x/
_________________
Emeğe saygılı olun, alıntılarınızda link gösterin …
Yorumlar kapatıldı.