748-750 ayaklanması. 762 Vaspurakan (Van bölgesi) ayaklanması. Arap halifeliği, VIII. yüzyılda güçlü yönetim kavgaları sonucunda parçalanır. Ermeniler, bu durumdan faydalanmaya çalışır. Grigor ve Davit Mamikonyan kardeşlerin başını çektiği bir ayaklanma alevlenir. Davit, kısa zamanda halifenin emriyle tutuklanır ve idam edilir. Asilerin başına geçen Grigor’un etrafında toplanmış olan beylerin baskısı sonucunda ordu komutanı ve Ermenistan yöneticisi Aşot Bagratuni de onlara katılır. Asiler birbirlerine sadık kalacakları konusunda yemin ederek, Pontos’da bulunan Bizans ordusundan yardım alacaklarını umdukları Tayk bölgesine doğru hareket eder. Lakin Tayk’ta, asilerin iki grubu arasında anlaşmazlık hâsıl olur.
Mamikonyanlar, Bizans kuvvetleriyle birlikte Arap egemenliğini devirmeye çalışırken, Ermenistan yöneticisi şahsında Bagratuniler, güçlü düşmana karşı galibiyeti olası görmez ve dış güçlerden yardım elde etme konusunda ümitli olmadıklarından, tavizler sayesinde ülkede az-çok kabul edilir bir durum oluşturma arzusu gösterirler.
Bu anlaşmazlıklar sonucunda Aşot Bagratuni, taraftarlarıyla birlikte Tayk’ı terk ederek, Bagrevand’a yerleşmeye mecbur olur. Grigor Mamikonyan onları takip edip, Ermenistan yöneticisini tutuklatarak, gözlerini köreltir. Aşot Bagratuni, fiili olarak siyasi arenadan çekilir. Kısa süre sonra Grigor Mamikonyan da beklenmedik bir şekilde vefat edince, Araplar 750 ayaklanmasını bastırmaya muvaffak olur.
Vaspurakan, 762 yılında Arap hordalarından birinin saldırısına uğrar. Sahak ve Hamazasp Ardsruni kardeşler az sayıda kuvvetle onlara karşı koyar. Eşit olmayan çatışmalarda, düşmana önemli kayıplar verdirerek, ikisi de kahramanca şehit olur. Küçük kardeşleri Gagik, mücadeleyi sürdürür. Süvarileriyle, saldırganları takip eder, yöneticilerini tutuklar ve saldırganların büyük bir kısmını imha eder. Gagik Ardsruni, Vaspurakan beylerini etrafına toplayarak, Nkan kalesine mevzilenir ve bir yıl boyunca Arapların tüm saldırılarını başarılı bir şekilde geri püskürtür. Kaleyi zor kullanarak ele geçiremeyen düşman, barış önerir ve cesur prensi hainlikle tutuklar.
774-775 büyük halk ayaklanması
Arap egemenliğine karşı başlatılan yeni ve güçlü ayaklanmanı sebebi, vergi boyunduruğunun şiddetlenmesi ve halkın zalimce sömürülmesiydi. Hemen tüm asilzade sülaleleri bu isyana katılır. Ayaklanma 774 yılında, Artavazd Mamikonyan’ın, Arapların düşmanlarına karşı savaşmak arzusu belirterek, Dvin’deki Arap vostikandan silah elde etmesinden sonra baş gösterir. Artavazd, Kumayri (Gümrü) şehrinin üzerine yürür, Arap vergi toplayıcılarını öldürür, topladıkları paraları ellerinden alır, fakat Arapların baskısı sonucunda Bizans’a geçer. Başlamış olan ayaklanmanın başına Muşeğ Mamikonyan geçer. Muşeğ, Artagers kalesine mevzilenerek Karin ve Dvin’den üzerine gönderilen Arap birliklerini yenilgiye uğratır. Bu başarıların sonucunda, asilerin sayısı artarak, beş bine ulaşır. Ermeni orduları komutanı Sımbat Bagratuni’nin de onlara katılması sonucunda isyanın prestiji artar. Ermeniler, Bizans sınırında bulunan ve büyük bir Arap garnizonunun konuşlanmış olduğu Karin şehrini ele geçirmeye karar verir. 774-775 kışında şehir kuşatılır ve mancınıklarla düşmana büyük zayiat verilir. Ayaklanma büyük boyutlara ulaşmış olduğundan dolayı, Dvin’de bulunan Arap kuvvetleri, Karin’de muhasara altında bulunan ırkdaşlarına yardım etmeye cesaret etmez ve başkentten cezalandırıcı güçlerin yardıma gelmesini bekler.
Son derece iyi teçhizatlı, 30 bin kişilik Arap cezalandırıcı ordusu 775 yılında Ermenistan’a girer ve Khlat’ta konuşlanır. Ermeni komutanlardan bazıları, Arçeş’i ele geçirmeye karar verir ve düşmanın, yakınlarında pusu kurmuş olduğu Arçeş’e doğru hareket eder. Rakibin ani saldırısı, Ermeni birlikleri ve askeri tecrübeye sahip olmayan gönüllülerin ağır yenilgisiyle sonuçlanır. Bir kısmı Van Gölü’nde boğulur. Yaklaşık 1500 kişi şehit düşer.
Karin’i kuşatma altında tutan birlikler, silah arkadaşlarının Arçeş’te uğramış olduğu başarısızlık sonucunda şehrin muhasarasını kaldırmaya mecbur olur. Bizans sınırını geçme veya sonuna kadar düşmanla savaşmaya devam etme şıkkından ikincisini seçip, Karin’den Bagrevand bölgesine doğru hareket ederek Ardzn Köyü yakınlarında konuşlanırlar. Nihai muharebe, 24 Nisan 775 tarihinde burada gerçekleşir. Rakip taraf, sayı açısından olduğu kadar, teçhizat açısından da Ermenilere üstündü. Ermeniler başlangıçta hızlı bir saldırıyla Araplar arasında güçlü bir kıyım gerçekleştirmesine rağmen, Arapların sayı üstünlüğü kendisini gösterir. Dara düşen Ermeniler “Ülkemiz ve milletimiz için kahramanca ölelim ve gözlerimiz, kutsallıklarımız ve Tanrımıza şükrettiğimiz yerlerin ayaklar altına alınıp, terzil edilmesini görmesin…”,- diyerek birbirlerine güç vermekteydi. Araplar, Ermenilerin fedakârca saldırısını geri püskürtür ve karşı saldırıyla galip gelir. Ermeni askerlerinin çoğu kahramanca şehit düşer. Üç bin kişi hayatını kaybeder. Şehitler arasında, ayaklanmayı yöneten Muşeğ Mamikonyan, ordu komutanı Sımbat Bagratuni ve daha başkaları vardı. Ardzn meydan savaşı, Ermeni halkının hürriyetperver ve eğilmez ruhunu bir kere daha gösterir.
774-775 halk ayaklanması, halifeliğin temellerini sarsar. Lakin ayaklanmanın bastırılması ve daha sonraki baskılar sonucunda birçok asilzade sülaleleri hayli zayıflar, Mamikonyanlar ve Kamsarakanlar ise ülkenin siyasi hayatından tamamen çekilir. Arap amiralar onların topraklarına sahip çıkmaya çalışır, fakat Bagratuniler buna büyük oranda engel olur. Mamikonyanlar ve Bagratuniler arasında süren uzun rekabet, esnek politikaları sayesinde Ermenistan’ın bağımsızlığının yeniden tesisini hazırlayan Bagratunilerin zaferiyle sonuçlanır. Arap kabilelerin Ermenistan’a yerleşmesi, bu ayaklanmadan sonra hız kazanır.
http://www.findarmenia.com/arm/
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
http://akunq.net/tr/?p=22138
Yorumlar kapatıldı.