Değerli Okurlar, Surp Pırgiç Hastane yönetiminin, destek ve çalışmalarıyla tıpkıbasımı yapılan 1900-1910 Salnamelerinde (Yıllıklarında) Arapgir ile ilgili bilgileri derlemeye çalıştım. Salnamelerde Arapgir piskoposluğunun 11. Yüzyılda kurulduğu, 1902 yılında nüfusunun 20.000 kişi olduğu, 1903 yılında Arapgir merkezi ve köylerinde toplam 19 kilise olduğu, gibi önemli bilgiler var. Aşağıda yıllara göre bu bilgileri izleyebilirsiniz.
Not: Bazı kelimeleri sözlükte bulamadım, cümlenin gelişinden çıkarmaya çalıştım ve parantez içinde Ermenice’sini soru işaretiyle yazdım. İhraç ettiği belirtilen Gezi sözcüğünü ise hiç bulamadım. Umarım bu amatör çalışmada bu kadar hata affedilir.
Zs: Kıdemli
Vartabet: Rahip
Kahanna: Papaz
Der: Sahip, papazların isminin önüne gelen unvan.
Surp: Aziz
Murat Bebiroğlu
Ekim 2012
1902 Yılı Sayfa 337 ARAPGİR
Arapgir: Bağlar ve bahçelerle çevrili ustalar şehri.
Nüfus: 20.000
Ana ticaret işi: Manusa işi ( Bir çeşit dokuma kumaş)
İthalat: İngiliz, Fransız, Avusturya ve Rusya malları, İran ve Avrupa ipeklileri, dokuma iplikleri, çay, çelik, demir, tunç, kalay ve başka metaller. Sabun, biber, çivi vs.
İhracat: Manusa ve Gezi (?)
1903 Yılı Sayfa 344 ARAPGİR
Ruhani Önder: Der Muşeğ Zs. Vartabet Seroyan
Ruhani Önder Vekili: Der Vağarşak Kahanna Yegavyan
Ruhani Meclis Üyeleri:
Der Tornik Kahana Bağdikyan
Der Gorün Kahana Yeramyan
Der Vağarşak Kahana Yegavyan
Sivil Meclis
Toğmas Zürikyan
Garabet Kazancıyan
Nigoğos Kyahayan
Nazaret Kasparyan
Boğos Derhagopyan
Sarkis Odabaşyan
Kiliseler:
Arapkir Surp Azduvadzazin
Surp Lusavoriç
Surp Kevork
Surp Hagop
Ançirti Surp Nışan
Sağımga Surp Asduvadzazin
Maşgert Surp Asduvadzazin
Ehehnesik Surp Asduvadzazin
Kuşna Surp Asduvadzazin
Vağşen Surp Nışan
Hazsgıni Surp Nışan
Ağın Surp Asduvadzazin
Zsak Surp Nışan
Horoç Surp Azduavdzazin
Şepik Surp Azduvadzazin
Grani Surp Garabet
Anbırga Surp Nışan
Genel 19 Kilise
1904 Sayfa 382 ARAPGİR
Mamulatulaziz’i Arapgir ve Egin kazaları hakkında
Ruhani Önder: Der Muşeğ Zs. Vartabet Seroyan
Ruhani Önder Vekili: Der Gorün Kahana Yeramyan
Ruhani Meclis (Gronagan Joğov):
Der Vağarşak Kahana Yegavyan
Der Tornik Kahana Bağdikyan
Der Gorün Kahana Yeramyan
Sivil Meclis
Toğmas Zürikyan
Garabet Kazancıyan
Nigoğos Kyahayan
Nazaret Kasparyan
Boğos Derhagopyan
Sarkis Yeramyan
Sarkis Odabaşyan
Kiliseler:
Arapkir Surp Azduvadzazin
Surp Lusavoriç
Surp Kevork
Surp Hagop
Ançirti Surp Nışan
Sağımga Surp Asduvadzazin
Maşgert Surp Asduvadzazin
Ehehnesik Surp Asduvadzazin
Kuşna Surp Asduvadzazin
Vağşen Surp Nışan
Hazsgıni Surp Nışan
Ağın Surp Asduvadzazin
Zsak Surp Nışan
Horoç Surp Azduavdzazin
Şepik Surp Azduvadzazin
Grani Surp Garabet
Anbırga Surp Nışan
Toplam 19 Kilise.
Manastır
Kesrig Surp Mamas Manastırı
– 1905 Sayfa 300 ARAPGİR
Mamürataziz’in, Arapgir Ve Egin Kazaları hakkında
Ruhani Önder Vekli: Der Gorün Kahana Yeramyan
Ruhani Meclis
Der Vağarşak Kahana Yegavyan
Der Tornik Kahana Bağdikyan
Der Gorün Kahana Yeramyan
Der Bağdasar Kahana Barasakyan
Sivil Meclis
Kevork Odabaşyan
Garabet Zurikyan
Mardiros Aycyan
Mardiros Çizmeciyan
Minas Malımyan
– 1906 Sayfa 406 ARAPGİR
Mamürataziz’in, Arapgir Ve Egin Kazaları hakkında
Ruhani Önder Kaymakamı: Mehrujan Vartabet Aşharhuni
Ruhani Önder Vekili: Der Gorün Kahana Yeramyan
Gronagan Joğov:
Der Vağarşak Kahana Yegavyan
Der.Tornik Kahana Bağdikyan
Der Gorün Kahana Yeramyan
Der Bağdasar Kahana Barasakyan
Sivil Meclis
Kevork Odabaşyan
Garabet Zurikyan
Mardiros Aycyan
Mardiros Çizmeciyan
Minas Malımyan
Hagop Basmacıyan
Pilibos Çirkinyan
– 1907 Sayfa 354 ARAPGİR
Mamürataziz’in, Arapgir Ve Egin Kazaları hakkında
Ruhani Önder Kaymakamı: Mehrujan Vartabet Aşharhuni
Ruhani Önder Vekili: Der Gorün Kahana Yeramyan
Ruhani Meclis:
Der Vağarşak Kahana Yegavyan
Der.Tornik Kahana Bağdikyan
Der Gorün Kahana Yeramyan
Der Bağdasar Kahana Barasakyan
Sivil Meclis:
Krikor Malımyan
Mhi. Tovmas Zurikyan
Garabet Kazancıyan
Mamas Pavlrszyan
Mh.Boğos Terzibaşyan
Boğos Derhagopyan
Sarkis Yeramyan
– 1908 Sayfa 240 ARAPGİR
Mamürataziz’in, Arapgir Ve Egin Kazaları hakkında
Ruhani Önder Kaymakamı: Mehrujan Vartabet Aşharhuni
Ruhani Önder Vekili: Der Gorün Kahana Yeramyan
Ruhani Meclis:
Der Vağarşak Kahana Yegavyan
Der.Tornik Kahana Bağdikyan
Der Gorün Kahana Yeramyan
Der Bağdasar Kahana Barasatyan
Sivil Meclis
Krikor Malımyan
Mhi. Tovmas Zurikyan
Garabet Kazancıyan
Mamas Pavlrszyan
Mh.Boğos Terzibaşyan
Boğos Derhagopyan
Sarkis Yeramyan
Sayfa 296
1834 Yılında Patriklik belgesinde Piskoposlukların sayısının 36’ya çıktığını görüyoruz
Arapkir piskoposluğu 1834 öncesi bağımsızdır. (Deruni vicager)
Sayfa 319-320
Agın ya da Egin ve yakındaki (Merzsaga Narega Vank) Nareg Manastırı 11. Yüzyıl başlarında yapılmış olup, muhtemelen piskoposluk da aynı zamanda kurulmuştur. Bu piskoposluğun Ruhani Önderlerini ancak 16. Yüzyıldan sonrakileri biliyoruz.
1855-1861 Diyarbakır ve 1898-1900 Arapgir piskoposluğuna bağlanmıştır. 1904 yeni piskoposluk dağılımında Arapgir ve Eğin kendilerine özgü piskoposluk teşkilatlarını koruyarak birleşik piskoposluk oldular. Ancak uygulama başarılı olmadı. Ve bu gün Harput Ruhani Önderliğine bağlanmıştır. Harput Sancağı, Eğin kazası bu Piskoposluğa dönmüştür. (ıstoratasvaze ?)
Aynı şekilde Arapgir 11 Yüzyılda kurulmuş olup uzun zaman bağımsızdı. (deruni?) 1759 yılında ya da az önce İstanbul Patrikliğine bağlandı.
Yorumlar kapatıldı.