Արեւելեան Անատոլուի Մէջ, Պատմական եւ Անջնջելի ՀետքերունԼեզուն ու Փառքը. Մեր Նախահայրերու Հետքերը Տողուպայազիտի Մէջ:
Պայազիտ Արարատեանաշխարհիգլխաւորքաղաքներէնէ, պատմական անունով ՏարենիքկամՏարոյնք կոչուելով : Զայն , Պակավան անուանողներ ալ կան: Պատմական Դարոյնք Բերդը–Դարոնիք Ամրոցը– որ Բագրատունիներուն կեդրոնը եղած է, շատ կարեւորդերկատարածէ պատերազմներու ժամանակ թշնամիներու յարձակումին դիմադրելու ուպաշտպանուելու համար:
Պայազիտ քաղաքըպատմականանունովԴարոյնք,կըգտնուի, Թանդուրկ լեռան հիւսիսային լանջերուն 1900 մ. բարձրութեան ու ԹուրքիոյուՊասկաստանիսահմանի35 ք.մ. հեռաւորութեան վրայ: Գեղատեսիլ դիրքի վրայ գտնուող քաղաքը նեղ դաշտի խորքի, մերկ ու ժայռոտ լեռներու վրայ է: Արարատ լեռը կը գտնուի , քաղաքին հիւսիւայինկողմը15 ք.մ հեռաւորութեանվրայ:
Պայազիտի հին աւանդական տուներըկառուցուածենկարմիրքարերով, ուտեղադրուած են լեռնալանջերուն բարձրութեան վրայ: Իսկփողոցներըզառիթափեւյաճածդժուարանցանելի են: Քաղաքը հարուստ է աղբիւրներով.
Կ’ըսուի թէ`, քաղաքի առաջին բնակիչները Ուրարտուներեղածեն,աւելիվերջ բնակեր են հայրերը, քիւրտերը, թուրքերը, պարսիկները, եւ այլ ազգեր , քաղաքին տիրապետութիւն Հռովմիացիներու, Պարսիկներու, Թուրքերու, Բիւզանդացիներու Հայերու, Արափներու միջեւ ձեռքէ ձեռքանցերէ:
Դարոյնք Բերդը Արշակունեայց Թագաւորութեանժամանակարքունիգանձարանեւ ապաստանաարան եղած է : Արշակունեայց Թագաւորութեան անկումէնվերջ,ԴարոյնքանցածէԲագրատունիներուն: Այնուհետեւ, բերդը,տոհմինգլխաւորնստավայրըեւտոհմականգերեզմանըդարձածէ, ԴարոյնքնաեւԵպիսկոպոսանիստքաղաքեղածէ:
Բագրատունւներու տոհմէն Աշոտ Մսակեր, Կամսարականներէն կը գնէ Անի քաղաքը,եւ Դարոյնքի իշխանանիստ կենդրոնը կը տեղափոխէ Անի :
Դարոյնք Ժ.րդ. դարուն անցաւ Արծունիներուն : 1071 թուականին քաղաքը կը գրաւուի Սելճուկներու կողմէ , իսկ 1231 թուականինկ’ենթարկուիԼենկ–ԹիմուրիգլխաւորութեամբՄոնկոլներույարձակումինուքաղաքինտիրապետութիւնըկ’անցնիՄոնկոլներուն: ԺԵ.րդ դարէնսկսեալքաղաքըանուանուեցաւ<Պայազիտ> անունով, իպատիւՕսմանեանՍուլթանՊայազիտ.Ա.ի:1555 իվերջերըՕսմանեանԿայսրութեանեւՊասկաստանիմիջեւկնքուած դաշնագիրով քաղաքը կ’անցնի Օսմանեան Կայսրութեան տիրապետութեան տակ : 1821-1830 թուականներուԹուրք– ՊարսկականպատերազմիժամանակվերակառուցուելէՊայազիտի<ՆորԲերդ>ը , ՊայազիտիԱմրոցը,բարձրպարիսպներով:
Պայազիտ գրեթէ զուտ հայաբնակ ու շէն քաղաք էր, Ռուս– Թրքական առաջին պատերազմին ժամանակ(1805-1812),քաղաքի բնակչութեան մեծամասնութիւնը հայեր էին,1821-1830 թուականներումիջեւԹուրք–Պարսկականպատերազմիժամանակզգալիթիւովհայեր, Պայազիտէնարտագաղթեցին եւ հայկական մարզի ու գիւղերուն մէջ բնակութիւն հաստատելով հիմնեցին <Նոր Պայազիտ>ը:Հայերու գաղթէն վերջ Պայազիտ անշքացաւ:
1829 թուականի դաշնագիրով քաղաքը վերդարձաւ Օսմանեան Կայսրութեան տիրապետութեան տակ: 1840 թուականինիրարայաջորդերկրաշարժերուհետեւանքովքաղաքըեւշրջակայքըմեծաւերածութիւններկրեց:
1877-1878 թուականներու Ռուս –Թուրքպատերազմիժամանակքաղաքներխուժածհրոսականերըսկսանքաղաքըթալանել, հայբնակչութիւնըկոտորել,բազմաթիւհայերգերիինկան: ԱյսպատերազմիժամանակՊայազիտիԲերդինպաշտպանութեանուհերոսականդիմադրութեանմէջիրքաջութեամբմասնակցութիւնըունեցածէ Սամսոն Տէր Պօղոսոեան , որը Րաֆֆի <<Խենդ> վեպինգլխաւորհերոսնէ:
1878 Թուականին Սան–Սթէֆանոյի– ( Դալարգիւղ/ Իսթանպուլ) դաշնագիրովՊայազիտանցաւՌուսիոյ, բաիցՊերլինիվեհաժողովէնետքվերադարձուեցաւԹուրքիոյ:
Պատերազմի աւարտին Պայազիտ մնացած էր շատ քիչ թիւով հայեր, յետագայ տարիներուն 1914 թուականին տուաեալներու քաղաքի բնակչութիւնըկըհասներ 5000 ի ,որուն 2000 ը հայեր էին: Հայերը կը զբաղէին երկրագործութեամբ եւ անասնապահութեամբ: ՊայազիտուներՃոխշուկայ, ԱրամեաներկսեռՀայՎարժարան, Սբ.Կարապետքարաշէնեւփայտածածկեկեղեցին, որըվերանորոգուածէ 1754 եւ 1879 թուականներուն:Քաղաքի յիշարժանեկեղեցիներնեն նաեւ Սբ.Վարդան ու Սբ, Ամենափրկիչ եկեղեցիները, քաղաքի հարաւ –արեւմտեան կողմը կը գտնուեր հայկական գերազմանը:
Պայազիտի հռչակաւոր Իսահակ Փաշաի պալատը կառուցուած է (1685-1785) թուականներու միջեւ, պալատիկառուցմանաշխաըանքները իր աւարտին հասցուցածէ, քաղաքիկուսակալԻսահակՓաշա: Պալատըբարձրպարիսպապատերովշրջապատուածէ:Պալատըունիընդամէնը116 սենեակ, այրանոցուկանանոց(արականուիգականսեռերու յատուկ ձեւով իրարմէ անջատուած սրահներ)ըլլալով ,ունի նաեւ դատարան ու բանտ, գրադարան, բնակարան, ճաշարան ու հանդէսասրահ: Պալատի ճարտարապետական–արուեստական ոճը,Հայ, Պարսիկ, Սելճուք,Վրացական , Օսմանական ճարտարապետական ոճի համադրութիւն մըն է:
1918 թուականին թուրքերը կրկին գրաւեցին քաղաքը , Հայ բնակչութիւնը տեղախուեցաւ, մէկ մասը զոհուեցաւ,իսկ մնացեալըգաղթեցինզանազաներկիրներ:
ՆերկայՏողուպայազիտ մեծամասնութեամբ թուրք ու քրտաբնակքաղաքէ:
Տոքթ.Սարգիս Ատամ
Օգտագործուած Ակեր:
Հայկական Հանրագիտարան
Պատմական Հայաստանի Քաղաքներ-Armenien Hause.org.
Հայկական Արմատներեւ Ազգագրութիւններ– Ա.Մանճիկեան
Armeniapedia
Yorumlar kapatıldı.