Արեւելեան Անատոլուի Մէջ,Պատմական և Անջնջելի Հետքերու Լեզուն ու Փառքը. Ինչ~կը նշանակէ, մեր քալած ճամբան, եթէ`,մենք այդ ճամբուն վրայ հետքերչենքթողուր, որպէսզիմերյաջորդներըյադհետքերունվրայէնքալեն:
Ինչ~ իմաստ ունի կեանքը, եթէ`, զայն մի միայն քեզի համար կ’ապրիս , եւ ոչ թէ`, քիչ մըն ալ ուրիշներունհամար:
Դարեր առաջ մեր նախահայրերը ապրեր են, ոչ թէ`,միայն իրենց համար , այլ նաեւ մեզի համար, իրենց ետին պատմականանջնջելիուփառաւորհետքերձգելովապրերեն, այնպիսիհետքեր, որոմքմինջեւայսօրիսկ լեզու ունին եւ կը խօսին մեզիհետուբաներմըկըպատգամենմեզի:
Այս հետքերունկըհանդիպինքԱրեւլեանԱնատոլուիքաղաքներուն, ինչպէս նաեւ Կարս, Անի, Վան, եւ այլ քաղաքներուն մէջ:
ՄԵՐ ՆԱԽԱՀԱՅՐԵՐՈՒ ՀԵՏՔԵՐԸ
ԿԱՐՍԻՄԷՋ..
Կարս քաղաքը , հիւսուսային կողմէն Արփագետով, արեւելքիկողմէն45 քմ. Հեռու կը գտնուի ներկայ Հայաստանէն, հարաւային կողմէն Տիկորքաղաքով, իսկ արեւմուտքիկողմէնալ ԷՐԶՈՒՐՈՒՄ– Կարին քաղաքով շրջապատուած է: Կարսի գրաւոր պատմականը կը սկսի Ուրարտական շրջանէն:Քաղաքի առաջին տէրերը Վանանդի իշխանները եւ անոնց նախահայրերը եղեր են, որոնք կը յիշուին 4.րդ.դարուն:Քաղաքը 9.րդ. դարունկըյիշուինաեւ, որպէսԲերդաքաղաք,իսկ 19րդ դարունաշխարհի ամուր բերդ ունեցող հռչակաւորքաղաք:
928 թուականին Կարսը, կը դառնայ ՀայաստանիԲագրատունեայցԹագաւորութեանմայրաքաղաք: ԱշօտԹագաւորիմահէնյետոյեղբօրգահըժառանգածԱբասթագաւոր,ԲագրատունիներութագաւորանիստԿարսքաղաքիմէջկըկառուծէ Առաքելոց Եկեղեցինուկ’ամրացուի քաղաքի միջնաբերդը:Իսկ 961 թուականին , Աշօտ.Գ. թագաւորի օրով , Բագրատունեայց Թագաւորութեան մայրաքաղաքը կը տեղափոխուիԱՆԻքաղաքը:
Կարսի Բերդի վերակառուցման հիմնական աշխատանքները սկսած են1578 թուականին: Բերդնունէրկրկնակիպարիսպներ,26 աշտարակներով: Բերդիանկիւններըուչորսաշտարակներըմիւսներէնաւելիխոշորուբարձրէին, պարիսպներունբարձրութիւնը10-12 մ.էր, պատերուն լայնքը 1,5 մ., բերդի ընդհանուր երկարութիւնը` 1000 մ,իսկ լայնքը 500 մ. Էր: Բուն միջնաբերդը տեղադրուած է,Կարս գետի աջակողմեան ժայռին վրայ: .
Կարս քաղաքը 1053 թուականէնսկսեալ,կ’ենթարկուիՄոնկոլական, Սէլճուքական,բիւզանդականուպարսկականարշաւանքներու: Այսարշաւանքներուսկզբնականժամանակներունէոր, կառուցուերէ, Կարսիյայտնի անառիկ բերդը<<ԲերդԿառոյց>>ը, որունշուրջ ծաւալուեր է քաղաքը:
1064 թուականին բագրատունի վերջինհայթագաւոր Գագիկ, որպէսզի յետագայ Սէլճուքական արշաւանքներէ ապահովուի , զիջումներկ’ընէ ԲիւզանդականԿայսրութեան, Կապադովկիայէնքաղաքմըստանալույոյսով.
1071 թուականին Ալփ –Ասլան կը գրաւէ քաղաքը: Երբ որ, Սէլճուքները քաղաքը կը գրաւեն,1198-1236 թուականներերուն հայազգի զօրավարներ Զաքարեաններ կ’ազատագրեն Կարս քաղաքի մի մասը ու կը հիմնեն իրենց իշխանութիւնը:1284 թուականինԿարսըՀայԱրծրունիներունձեռքնէրարդէն:
1236 թուականին Մոնկոլներըեւ1394 ինԼենկթիմուրըկըգրաւէնքաղաքը. Յետագայինքաղաքըպարբերաբար ձեռքէ ձեռքկ’անցնի: ԱյնուհետետեւԿարսքաղաքը, ԹուրքերուուՊարսիկներումիջեւկռուխնձորկ’ըլլայ:1514 թուականինքաղաքըկ’անցնիՕսմանեանԿայսրութեան,ապաաւելիվերջպարսկական տիրապետութեան տակ կը մտնէ:
1877- 1878 թուականներունռուս–թրքակամպատերազմինժամանակԿարսը
եւ շրջակայքիքաղաքները` Արտահան, Գաղըզման, Օլթու կը մնան Ռուսաստանին , Համաշխարհային Առաջինպատերազմիվերջերուն Կարսն ու շրջակայքի քաղաքները Պրեստ–Լիթովսքի 3 Մարդ 1918 թուականիպայմանագիրով, կրկինկ’անցնին Թուրքիայի կազմի մէջ եւ կը մնայ փոքրիկուանշուք քաղաք մը ,անցեալէն մնացած անջնջելի պատմական հետքերով:
Այսօր Կարսի մէջ կարելի է տեսնել ռուս–հայ ճարտարապետութեան ոճէն նմոյշներ, երկյարկանի ,քարաշէն տուներ, փայտեայ պատշգամներով, լայն փողոցներով:
Կարսի մէջ ապրեր են հայեր, քիւրտեր, թուրքեր , ռուսերը,պարսիկ– սասանիտները, եւ այլ ազգեր: Այսօրքաղաքիբնակչութեամմեծամասնութիւնըկըկազմենքիւրտերը,թուրքերը, ազերիները: Կ’ըսուինաեւթէ, Կարսիգիւղերուն մէջ կ’ապրին 8 հայ ըմտանիքներ , որոնք թագունկըպահենիրենցազգութիւննուպատկանելութիւնըեւչենուզեր, հայզբօսաշրջիկներուհետշփմանմտնել:ՆերկայիսԿարսըԱրեւելեանԱնատոլուիամէնէնխաղաղուհամերաշխքաղաքներէնմինէ:
Կարսի մէջ ատենօք ,1883 թուականին հրապարակուեր է,<<Կարս>>,1917 թուականին, <<Բանուոր>> շաբաթաթերթերը,իսկ , 1920 թուականին<<ԱշխատաւորիՁայն>>օրաթերթը:
Կարսի պատմա–ճարտարապետական յուշարձաններէն, ամէնաարժէքաւորը ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐ նէ,զոր կառուցուած է հայոց Աբաս թագաւորի (928-958 թուականին) ժամանակ, 10.րդ.դարուկիսուն:Ան կլօր յատակագիծովկենդրոնագմբէթկառոյցմընէեւհայկականմիջնադարեանլաւագոյնկոթողներէնկըհամարուի: ԿարսիյիշարժանեկեղեցիներէնմինալՍբ. Առաքելոց Եկեղեցին է: Ատենօքկայիննաեւ Կարսի Սբ.Գրիգոր , Սբ.Նշան, Սբ.Աստուածածին հայկական եւՍբ. ՄիքայէլՀրեշտակպետիռուսականուՍբ.Գուորգյունականեկեղեցիները.
Կարսի յիշարժան կառոյցներէն են նաեւ,Կարս գետի վրայ գտնուող քարաշէն երեք կամուրջները որոնցմէ մին կը կոչուի ՎԱՐԴԱՆԻ ԿԱՄՈՒՐՋ :
Կարս քաղաքմիեւնոյնատենմերմեծբանաստեղծԵղիշէՍողոմոնեանՉարենցիծննդավայրնէ:
Օգտագործուած Ակեր:
Հայկական Հանրագիտարան–Հայաստանի Մայրաքաղաքներ–
Armenian Hause.org- Պատմական Հայաստանի Քաղաքները.
Armeniapedia-Encylopedia
Հայկական Ժամանակ—The Armenian Times.
Տօքթ.Սարգիս Ատամ.
Yorumlar kapatıldı.