ՄԿՐՏԻՉ ԽՐԻՄԵԱՄ

Հայ եկեղեցւոյ 125.րդ. կաթողիկոս, հասարակական–քաղաքակական եւ հոգեւոր մշակոյթային գործիչ, մտաւորական ու գրող Մկրտիչ Ա.Վանեցին –Խրիմեան Հայրիկ  ծնածէ,4 Ապրիլ1820 թուականինՎանիմէջ:ՆախնականկրթութիւնըՎասպուրականիվանականդպրոցներումէջստանալէվերջ,1842 թուականինհաստատուածէՊոլիս. 1854 թուականինձեռնադրուածէվարդապետ,1855-1856  թուականներու միջեւ հրատարակածէ<ԱրծիւՎասպուրականի>ամսագիրը. Յունիս1856 վերադարնալով  Վան, ստանձնած է Վարագավանքի վանահայրութիւնը.1857 թուականինկըհիմնադրէՎանիՀոգեւորԺառանգաւորաց  վարժարանը,իսկ1858  թուականինվերստինկըհրատարակէ<ԱրծիւՎասպուրականի> հանդէսը.

1863-65 թուականներուն կը հրատարակէ<ԱրծիւՏարոնօ> երկշաբաթաթերթը, որունհրատարակութիւնըկառավարութեանկողմէվերջկըտրուի:

1868 թուականին Սբ. Էջմիածնի մէջ եպիսկոպոս կ‘օծուի,1869 թուականին կ‘ընտրուի Թուրքիոյ Հայոց Պատրիարք:Ան կը պայքարի գաւառական երեսփոխաններու թիւը ՊոլսոյՀայԱզգայինԺողովիմէջաւեկացնելուհամար,Պոլսոյհայմեծահարուստներուդժգոհութեանպատճառաւ  Օգոստոս 1873 թուականին պատրիարքութիւնէն.

 1878 թուականինիբրեւՀայկականպատուիրակութեանղեկավար  կը մասնակցի Պերլինի վեհաժողովին. Ան ՊերլինիվեհաժողովիմէջկըփորձէԵւրոպականմեծտէրութիւններուբարեացակամութիւնըձեռքբերել, սակայնվեհաժողովիարդիւնքներէնհիասթափուածկըվերադառնայՊոլիսեւփոխելովիրդիրքորոշումըկոչ  կ‘ընէ ժողովուրդին ազգային ազատագրական  պայքարի համար.

Խրիմեան Հայրիկի անունը կը նոյնանայ <Հարիսայ եւ Թուղթէ Շերեփ>ի օրինակի  պատմականքարոզինհետ, որՀայոցԱզգայինԶարթօնքինեւՀայազգային  ազատագրական  պայքարին ռահվիրա  առաջնորդիկողմէ  տրուեցաւ մեր ժողովուրդին Օգոստոս   1878  թուականին ՊերլինիՎեհաժողովէնՊոլիսվերդարձէնետք. 1879 թուականինկ‘ընտրուիՎասպուրականիհոգեւորառաջնորդ:

Խրիմեան Հայրիկի անունը կապուած է նաեւ , Անատօլուի Հայ Ժողովուրդի յուզումներու հետ:15 Յուլիս1890թուականինԳումգափուիցոյցերէնյետոյԹուրքականկառավարութիւնըզինքըկ‘աքսորէԵրուսաղէմ: Մայիս1892 թուականինկշընտրուիԱմենայնՀայոցԿաթողիկոս,սակայն  Թուրք սուլթանը թուրքահպատակ Խրիմեանին Սր.Էջմիածիներթալչիթոյլատրէր, ՌուսաստանիՑարիմիջնորդութեամբԽրիմեանՀայրիկիՍբ. Էջմիածիներթալ  ,ուշացումով կը թոյլատրուի եւ 26  Սեպտեմբեր1893  թուականին կ‘օծուի Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս: Ան եռանդուն պայքար կը  մղէ ,Հայ եկեղեցականկալուածներուբռնագրաւելումասինՌուսՑարականկառավարութեան1903 թուակիրօրէնքներիդէմ.

Խրիմեան Հայրիկի Կաթողիկոսութեան օրօք , Սբ. Էջմիախնի Վանքի մէջ կառուցուած է թանգարան, մատենադարան , հիւրանոց , ՄկրտիչԽրիմեանգրածէբազմաթիւհոգեւոր, կրօնաբարեխօսական, հրապարակախօսական, ազգագրականաշխատանքներ.

Հայ ժողովուրդը անոր ձօնած է նաեւ երգեր.Հայ ազգի նուրիրեալ Մկրտիչ Վանեցի Խրիմեան Հայրիկ  վախճանոցաւ29 Հոկտեմբեր1907 թուականին.

Տօքթ.Սարգիս Ատամ