ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Վերջերս Պոլսոյ մէջ երկու փաստաթուղթեր նոր լոյս սփռած են Թուրքիոյ մէջ փոքրամասնութեանց իրաւունքներու խախտումներուն վրայ: Այդ զեկոյցներուն հեղինակները զգուշաւոր, սակայն ճիշդ գնահատական տուած են հայկական, յունական եւ հրէական համայնքներուն դիմաց ծառացած հիմնախնդիրներուն: «Զեկոյց՝ ոչ–մահմետական փոքրամասնութիւններուն վերաբերեալ» խորագիրը կրող առաջին փաստաթուղթը թուագրուած է 2011 Փետրուար: Անոր հեղինակներն են երեք յայտնի պոլսահայեր՝ Գրիգոր Տօշեմեչեան, Երուանդ Օզուզուն եւ Մուրատ Պեպիրօղլու:
Հեղինակները նպատակ ունէին Թուրքիոյ մէջ ազգային փոքրամասնութիւններու հիմնախնդիրներուն լուծում գտնել ճիշդ այն ժամանակ, երբ կառավարութիւնը կը նախապատրաստուէր վերանայելու սահմանադրութիւնը՝ Եւրոմիութեան անդամակցելու իր հնարաւորութիւնները բարձրացնելու համար: Թէեւ հեղինակները չեն նշեր, թէ արդեօք իրենց զեկոյցը ներկայացուա՞ծ է թուրք պաշտօնեաներուն, սակայն իշխանութիւնները, անկասկած, տեղեակ են այդ զեկոյցի բովանդակութեան: Անիկա թրքերէն լեզուով տեղադրուած է Պոլսոյ մէջ գործող hyetert.com կայքէջին վրայ: Ստորեւ թարգմանաբար
ներկայացուած են զեկոյցին հիմնական կէտերը.
– Ոչ–մահմետական փոքրամասնութիւններուն առջեւ ծառացած ժուարութիւնները, հեղինակները կը կապեն 1923ին Թուրքիոյ հանրապետութեան ստեղծման հետ, իբրեւ միաձոյլ, միատարր պետութեան, որ հիմնուած էր մէկ մշակոյթի եւ մէկ կրօնի վրայ: Այդ
քաղաքականութիւնը լուրջ հետեւանքներ ունեցած է ոքրամասնութիւններուն նկատմամբ, անոնց ստիպելով երկիրէն փախչիլ՝ կամ ձուլուիլ:
– Ոչ–մահմետական փոքրամասնութիւնները կը դիտուէին կա՛մ իբրեւ օտարերկրացիներ, կա՛մ իբրեւ պետութեան ներքին թշնամիներ: Հնարաւոր չէ գտնել ոստիկան մը կամ սպայ մը, որ փոքրամասնական որեւէ խումբի անդամ ըլլայ: 1934ին Թրակիայէն հրեաներու տեղահանութիւնը, 1942ին փոքրամասնութիւններու ունեցուածքէն ահաւոր չափի հարկերու գանձումը եւ 1955ի Սեպտեմբեր 6-7ին, Պոլսոյ մէջ յոյներու վրայ կատարուած
լայնածաւալ յարձակումները յանգեցուցին ոչ միայն այս համայնքներու աղքատացման, այլ նաեւ անոնց մշակոյթի քայքայման: Այսպիսի խտրական քաղաքականութեան եւ դաժան յարձակումներու հետեւանքով, Թուրքիոյ ազգային փոքրամասնութիւններուն թիւը զգալիօրէն նուազեցաւ՝ 1927ին 350 հազարէն հասնելով մինչեւ ներկայի 80 հազարին, մինչ թուրքերուն թիւը աւելցաւ վեց անգամով:
– Հեղինակները կը նշեն, թէ թրքական կառավարութիւնը վերջերս վերադարձուցած է փոքրամասնութիւններուն պատկանող քանի մը կալուածներ, որոնք բռնագրաւուած էին 1974էն ի վեր: Սակայն փոքրամասնութիւններու այդ հաստատութիւններուն մասին նոր
օրէնքին մէջ առկայ հակասութիւններուն եւ թերութիւններուն պատճառով,
վերադարձուած կալուածները չեն կրնար շահաւէտ ըլլալ, որովհետեւ ոչ մէկ համայնքի թոյլ կը տրուի զանոնք վերանորոգել:
– Կառավարութիւնը նաեւ խախտած էր Լոզանի պայմանագիրի 41րդ եւ 42րդ յօդուածները, որոնցմով Թուրքիան պարտաւոր էր ֆինանսաւորում եւ հնարաւորութիւններ ապահովել ոչ–մահմետական ոքրամասնութիւններուն՝ կրթական, կրօնական եւ բարեգործական նպատակներու համար, ինչպէս նաեւ պահպանել անոնց կրօնական հաստատութիւնները:
Բացի Լոզանի պայմանագիրէն, Թուրքիոյ կառավարութիւնը արունակաբար կը խախտէ նաեւ ՄԱԿի խորհրդաժողովներուն եւ Մարդու իրաւունքներու եւրոպական խորհուրդի շարք մը դրոյթները:
– Փոքրամասնութիւններուն առջեւ ծառացած ամենալուրջ խնդիրներէն մէկը այն է, որ թրքական կառավարութիւնը չի ճանչնար Հայոց պատրիարքարանն ու Հրէական ռապպինատը, իբրեւ իրաւականօրէն ճանչցուած հաստատութիւն: Միայն անցեալ տարի, Յունական պատրիարքարանը, վերջապէս ճանչցուեցաւ իբրեւ իրաւական հաստատութիւն:
– Մէկ այլ խնդիր է կառավարութեան կողմէ թուրք փոխտնօրէններու նշանակումը՝փոքրամասնութիւններու դպրոցներուն մէջ վերահսկողութիւն իրականացնելու համար, ինչ որ խոր անվստահութիւն կը յառաջացնէ: Նոր ուսուցիչներու եւ կղերականներու պատրաստումը նոյնպէս անհնար կը դառնայ, թրքական պետութեան կողմէ կրօնական ճեմարաններու փակման պատճառով: Զեկոյցի հեղինակները կը պահանջեն, որ կղերականներուն արտօնութիւն տրուի կրօն դասաւանդելու փոքրամասնութիւններու
դպրոցներէն ներս, ինչպէս էր վիճակը անցեալին:
– Եզրափակելով՝ հեղինակները թրքական իշխանութիւններուն կոչ կ՛ընեն, որ «ժողովրդավարական եւ ժամանակակից» սահմանադրութիւն մշակելու ընթացքին հաշուի առնեն վերոնշեալ բոլոր իրաւական հարցերը:
Երկրորդ փաստաթուղթը հարցազրոյց մըն է, զոր «Ակունք» կեդրոնէն Մելինէ Անումեան վարած է Պոլսոյ Հայոց պատրիարքարանի ընդհանուր փոխանորդ, արքեպիսկոպոս Արամ Աթեշեանի հետ, պատրիարքարանի 550ամեակի նշման նախապատրաստութեան առթիւ:
Ըստ Աթեշեան սրբազանի, Պոլիս կը բնակի 67 հազար հայ, իսկ երկրի ներքին միւս բաժիններուն մէջ՝ 3000 հայ. Անգարայի մէջ՝ 500, Ալեքսանդրէթի մէջ՝ 300, Սեբաստիոյ մէջ՝ 70, Մալաթիոյ մէջ՝ 50, իսկ Խարբերդի մէջ՝ 20 հայ ընտանիք: Բացի ատկէ, սրբազանը նաեւ յայտնած է, թէ Թուրքիոյ մէջ կան 100 հազար հայեր, որոնք կը վախնան բացայայտելէ իրենց իսկական ինքնութիւնը: Այս ցուցանիշները չեն ներառներ Հայաստանէն եկած ապօրինի աշխատողները, որոնք իրենց անօրինական կարգավիճակին պատճառով, իրաւունք չունին պսակադրուելու, իսկ անոնց երեխաները՝ մկրտուելու պատրիարքարանին կողմէ:
Աթեշեան սրբազանը գոհ է այն բանէն, որ վերջին տարիներուն քանի մը բռնագրաւուած կալուածներ վերադարձուեցան հայերուն: Ան յայտնած է, թէ Թուրքիոյ մէջ գոյութիւն ունի Հայ առաքելական գործող 44 եկեղեցի, որոնցմէ 37-ն կը գտնուին Պոլսոյ մէջ, երեքը՝ Ալեքսանդրէթի, երկուքը՝ Տիգրանակերտի եւ մէկական՝ Մարտինի ու Կեսարիոյ մէջ: Նաեւ,
Հայոց պատրիարքարանի հովանիին ներքոյ կը գործեն 12 հայկական դպրոցներ, իսկ Հայ կաթողիկէները ունին երեք դպրոց ու տասը եկեղեցի: Ընդհանուր առմամբ, Թուրքիա կ՛ապրին 3000 հայ կաթողիկէներ եւ հազար հայ բողոքականներ:
Քաջալերական է այն, որ ինը տասնամեակ անց, Պոլսոյ հայ հոգեւոր եւ աշխարհիկ ղեկավարները բաւարար քաջութիւնը ունեցան իրենց ձայնը բարձրացնելու՝ ի պաշտպանութիւն իրենց ոտնահարուած քաղաքացիական իրաւունքներուն:
Ramgavar Mamoul , որ ինը տասնամեակ անց, Պոլսոյ հայ հոգեւոր եւ աշխարհիկ Քալիֆորնիա Քուրիըր» Թերթի Հրատարակիչ եւ Խմբագիր Վերջերս Պոլսոյ մէջ երկու փաստաթուղթեր նոր լոյս սփռած են Թուրքիոյ մէջփոքրամասնութեանց իրաւունքներու խախտումներուն վրայ: Այդ զեկոյցներունհեղինակները զգուշաւոր, սակայն ճիշդ գնահատական տուած են հայկական, յունական եւ հրէական համայնքներուն դիմաց ծառացած հիմնախնդիրներուն: «Զեկոյց՝ ոչ–մահմետական փոքրամասնութիւններուն վերաբերեալ» խորագիրը կրող առաջին փաստաթուղթը թուագրուած է 2011 Փետրուար: Անոր հեղինակներն են երեք, Երուանդ Օզուզուն եւ Մուրատ Պեպիրօղլու:
April 1, 2011
Istanbul Armenians Document
Violations of Minority Rights in Turkey
By: HARUT SASSOUNIAN
Publisher, The California Courier
Two recent documents from Istanbul shed new light on violations of minority rights in Turkey. The authors of these reports make cautious, yet accurate assessments of the problems facing the Armenian, Greek and Jewish communities.
The first document, dated February 2011, is titled: “Report on non-Muslim Minorities.” It is written by three well-known Istanbul Armenians: Krikor Doshemeciyan, Yervant Ozuzun, and Murat Bebiroglu.
The authors’ stated aim is to seek solutions to the problems of minority populations in Turkey, at a time when the government is planning to revise the constitution to bolster its chances of joining the European Union. Even though the writers do not indicate as to whether their report has been submitted to Turkish officials, the authorities undoubtedly are aware of its contents. It has been posted in Turkish on the Istanbul-based hyetert.com website. The main points of the report are presented below in translation: The authors trace the difficulties facing the non-Muslim minorities to the establishment of the Republic of Turkey in 1923 as a monolithic, homogeneous state based on a single culture and religion. This policy had serious consequences for the minorities, forcing them to flee or
be assimilated.
The non-Muslim minorities were viewed either as foreigners or internal enemies of the state.
One cannot find a single policeman or officer who is a member of a minority group. The 1934
displacement of the Jews of Thrace, the exorbitant 1942 Wealth Tax on minorities, and the
large-scale attacks on Greeks in Istanbul on Sept. 6-7, 1955, resulted in the impoverishment
of these communities and the devastation of their culture. Such discriminatory policies and
brutal attacks led to a significant decrease in Turkey’s minority population from 350,000 in
1927 to 80,000 today, while the number of Turks increased six-fold.
The writers point out that the Turkish government has recently returned a few of the
properties belonging to minority institutions that were confiscated starting in 1974.
Due to contradictions and shortcomings in the new law on minority foundations, the returned properties can not be put to good use, because none of the communities are allowed to repair them. The government has further violated Articles 41 and 42 of the 1923 Lausanne Treaty which obligated Turkey to provide funding and facilities to non-Muslim minorities for educational,
religious, and charitable purposes, and to protect their religious establishments. Beyond the Lausanne Treaty, several provisions of UN conventions and the European Convention on Human Rights are continuously violated by the Turkish government.
One of the most serious problems facing these minorities is the Turkish government’s nonrecognition of the Armenian Patriarchate and the Jewish Rabbinate as legal entities.
The
Greek Patriarchate was finally recognized as a legal entity last year. Another problem is the government’s appointment of Turkish Vice Principals to oversee minority schools which causes deep mistrust. The preparation of new teachers and clergymen has also become impossible due to the closing down of religious seminaries by the Turkish state. The writers of the report request that clergymen be allowed to teachreligion in minority schools, as they had done previously.
In conclusion, the authors urge the Turkish authorities to take into account all of the foregoing legal issues when drafting a “democratic and modern” constitution.
The second document is an interview conducted by Agounk Center’s Meline Anoumyan with Archbishop Aram Ateshian, Vicar General of the Armenian Patriarchate of Istanbul, as the Patriarchate is preparing to celebrate its 550th anniversary. According to Abp. Ateshian, 67,000 Armenians live in Istanbul, while another 3,000 reside in the country’s interior — 500 in Ankara, 300 in Iskenderoun, 70 in Sepastia, 50 in Malatia, and 20 families in Kharpert. In addition, the Vicar General revealed that there are 100,000 Armenians in Turkey who fear disclosing their true identity. This figure does not include the undocumented workers from Armenia who are not allowed to get married and whose children cannot be baptized by the Patriarchate due to their illegal status. Abp. Ateshian is pleased that a few of the confiscated properties have been returned to Armenian foundations in recent years. He disclosed that there are 44 functioning Armenian Apostolic churches in Turkey — 37 in Istanbul, 3 in Iskenderoun, 2 in Dickranagerd, 1 in Mardin, and 1 in Gessaria. In addition, there are 12 Armenian schools associated with the Patriarchate, and Armenian Catholics have 3 schools and 10 churches. A total of 3,000
Armenian Catholics and 1,000 Armenian Protestants live in Turkey.
Yorumlar kapatıldı.