“Adını Arayan Coğrafya” Hazırlanıyor / İbrahim Sediyani
Ülkemizde son yıllarda önemli gelişmeler yaşanıyor. Bir on yıl kadar önce hayâl bile edilemeyen değişimler yaşıyoruz.
Devlet eliyle Kürtçe televizyon yayını olan TRT Şeş’in hayata geçirilmesinden sonra üniversitelerde Kürt Enstitüsü kurulması ve “asimilasyon politikaları” sonucu isimleri değiştirilen binlerce yerleşim birimlerinin Kürtçe olan gerçek isimlerine yeniden kavuşturulması bile konuşulmaya başlandı.
Yerleşim birimlerinin isimlerinin “Türkçeleştirilmesi” ilk olarak 10 Aralık 1920 tarihinde gündeme geldi ve 1922 yılında ilk adım olarak birçok ilçe, köy, kasaba, dağ, köy isimleri Türkçeleştirildi. 1925 Şeyh Sâîd Ayaklanması’ndan sonra Doğu ve Güneydoğu’da yapılan isim değişikliklerinin ardından, 1934 – 36 yılları arasında 834 köye Türkçe isimler verildi. 1938 Seyyîd Rıza Ayaklanması’yla birlikte isim değiştirme genelgelerle, valilik kararlarıyla devam etti. Kürtçe, Arapça, Ermenice, Lazca, Gürcüce, Çerkezce isimler genelgelerle ya da yerel yönetimler ile valilik tasarrufu ile değiştirildi. 1940 yılında İçişleri Bakanlığı’nın 8589 sayılı genelgesi ile ad değiştirme işlemi resmileşti ve tek elden yapılmaya başlandı.
1957 yılı ise adeta bir dönüm noktası oldu. Bu tarihte, “Ad Değiştirme İhtisas Komisyonu” oluşturularak sistematik bir asimilasyon politikası hayata geçirildi. Genelkurmay Başkanlığı, İçişleri Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi ile Türk Dil Kurumu’nun temsilcileri bulunduğu bu komisyonda, Osmanlı İmparatorluğu zamanında resmî adları “Kürdistan” ve “Lazistan” olan coğrafyalarda yer alan tüm yerleşim birimlerinin adları ve coğrafî isimler değiştirilerek onlara Türkçe uyduruk isimler verildi. Yıllar içinde iktidarlar değişti ama bu kurulun faaliyetleri hiçbir aksamaya uğramadan 1978 yılına kadar devam etti ve bu tarihler arasında yaklaşık 28 bin isim değiştirildi. Bunların 12 bin 211’i köy ismi olurken, diğer kalanlar ise il, ilçe, nahiye, mezra, dağ, göl, nehir, ova ve dere isimleriydi.
Sözkonusu komisyonun 1978’e kadar yürüttüğü bu asimilasyon faaliyeti, 12 Eylül 1980 askerî darbesinden sonra, askerî rejim tarafından daha bir hızlandırılarak devam ettirildi. 1981 – 83 yılları arasında özellikle Kürtler’in yaşadığı Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine yönelik, dünyada ve tarihte belki de eşine rastlanmayan bir kapsamlıkta, o coğrafyanın tarihini ve köklerini adeta tamamen ortadan kaldırmak amaçlı bir “isim operasyonu” gerçekleştirildi. Bunun sonucu olarak bölgede ismi değiştirilmeyen nerdeyse bir dönümlük bir toprak parçası bile kalmadı.
* * *
Diyarbakır’da üniversite öğrenimi gördüğüm 1992 – 93 yıllarında, Doğu ve Güneydoğu’yu karış karış gezerek bir kitap yazdım. Bölgede isimleri değiştirilen bütün yerleşim birimlerini araştırdım. İki yıllık bir çalışma sonucu bitirdiğim “Adını Arayan Coğrafya” adlı bu kitapta bütün il ve ilçelerin yanısıra tam 7 bin 47 adet köyün eski ve yeni ismi bulunuyordu. 7 bin 47 köyün eski ve yeni isimlerini iki yıl boyunca tek başıma araştırıp, bunu “Adını Arayan Coğrafya” adlı kitabımda topladım.
Kitabı yayınlatmadan, 1995 yılında Almanya’ya yerleştim. Almanya’da da boş durmadım ve 2004 – 05 yıllarında da bu “asimilasyon politikasının” bütün dünyadaki uygulamalarını araştırıp inceledim.
Böylece kitap, iki ayrı bölümden oluşan bir çalışmaya dönüştü: “Dünyada Asimilasyon” ve “Yurtta Asimilasyon”.
“Yurtta Asimilasyon” adlı ikinci bölüm, Akdeniz Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi’nde Kürtçe, Lazca, Gürcüce, Ermenice, Arapça olan isimleri değiştirilen il, ilçe ve köyleri kapsıyor. Sadece Doğu’daki Kürt köyleri ile sınırlı değil; Trabzon ve Rize’deki Lazca köy isimleri de var.
“Dünyada Asimilasyon” adlı ilk bölümde ise bunun bütün dünyadaki uygulamaları yer alıyor. Almanya’nın Polonya ve Çekistan’da, Fransa’nın Korsika, Cezayir ve diğer Afrika ülkelerinde, İtalya’nın Sardunya, Sicilya, Trentino – Alto Adiğe, Libya, Somali ve diğer Afrika ülkelerinde, İspanya’nın Bask, Katalonya, Endülüs ve Afrika ülkelerinde, Portekiz’in Azor Adaları, Mozambik ve diğer Afrika ülkelerinde, Belçika’nın Zaire ve Kongo’da, Hollanda’nın Güney Afrika’da, İngiltere’nin Falkland Adaları ve dünyanın neredeyse her tarafında, Danimarka’nın Grönland ve Faroe Adaları’nda, İsveç’in Aland, Finlandiya ve Baltık coğrafyasında, Rusya’nın Orta Asya ülkelerinde yaptığı uygulamalar var.
Meselâ; Grönland Adası’nda tüm yerleşim birimlerinin Eskimo dilinde olan gerçek isimleri ile Danimarka’nın verdiği ve şu anda resmi olarak kullanılan Danca adları bu kitapta. Diğer saydığım tüm coğrafyaların da. Dünyanın 5 kıtasını da kapsayan bir çalışma.
Yanlış anlaşılmaktan korka korka ifade edeyim ki, bu kitabın gerçekten bir benzeri yok. Yanlış anlaşılmasın; “benzeri yok” derken, bunu “mükemmellik” açısından değil, “şekilcilik” açısından söylüyorum. Yoksa kendi nefsimi yüceltmekten Allâh’a sığınırım. Ben sadece bu minvalde bir çalışmanın henüz yapılmadığını söylemek istiyorum. Onun iyi mi kötü mü bir çalışma olduğuna yönelik bir vurgu değil söylediğim; ona kamuoyu karar verir, ben değil.
İki bölümden oluşan “Adını Arayan Coğrafya” adlı bu kitabın “Yurtta Asimilasyon” isimli ikinci bölümünü 1992 – 93 yıllarında Diyarbakır’da, “Dünyada Asimilasyon” isimli birinci bölümünü ise 2004 – 05 yılları arasında Almanya’da yazdım.
Kitabın tamamını el yazısıyla kaleme almışım. Şu anda kitabı bilgisayara geçirmekle meşgulüm. Bitirmek için gece gündüz bilgisayar başındayım ve b’iznillâh mümkün olan en kısa zamanda bitirmeyi hedefliyorum. Bitirdikten sonra, bunu, böyle bir çalışmaya ilgi duyacak bir yayınevinde basmaya çalışacağım. Bunu basmaya yanaşacak yayınevleriyle, yayınevlerinin kimliklerine ve siyasî çizgilerine bakmadan, mail adresim yoluyla iletişime geçmeye hazırım.
Gerek sevgili okuyucularımız, gerekse ilgi duyacak yayınevleri için “ön bilgi” olsun diye kitabımın içinde yer alan “İller” ve “İlçeler” bölümlerini – ilk kez olmak üzere – burada, üç yıldır gücüm yettiğince bir şeyler karalamaya çalıştığım köşemde yayınlatmayı uygun gördüm. Köylere kadar görebilmeniz için, kitabın çıkmasını beklemeniz gerekiyor.
İşte “Adını Arayan Coğrafya” adlı kitapta yer alan bütün il ve ilçeler:
* * *
İLLER
Agırî: Ağrı
Amassiya: Amasya
Amed, Diyarbekr: Diyarbakır
Canca: Gümüşhane
Cebel-i Bereket: Osmaniye
Çêwlîk: Bingöl
Çolamerg: Hakkari
Dar’un- Nasr: Tokat
Dilûk: Gaziantep
Domana: Bayburt
Enteqya: Antakya
Erdêhan: Ardahan
Erzingan: Erzincan
Élih: Batman
Gırgumm: Kahramanmaraş
Kalan, Mamıkî, Dersim: Tunceli
Kalikala: Erzurum
Kerasunt: Giresun
Kêlis: Kilis
Kilikya: Adana
Kotyora: Ordu
Livane: Artvin
Mazaka: Kayseri
Meledî: Malatya
Mezra: Elâzığ
Mêrdîn: Mardin
Mıj: Muş
Qerıs: Kars
Reşqelas: Iğdır
Rhiza: Rize
Riha: Şanlıurfa
Samisun: Samsun
Sebaset: Sivas
Semsur, Pîrrîn: Adıyaman
Sêhrt: Siirt
Şehr-i Nûh: Şırnak
Tirapezun: Trabzon
Tuşba: Van
Zefirya: Mersin
Zûlqarneyn: Bitlis
İLÇELER:
AGIRÍ (AĞRI) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Avkevır: Taşlıçay
Bazîd: Doğubeyazıt
Dûtax: Tutak
Gihadin: Diyadin
Pıtnos: Patnos
Xemur: Hamur
Zêdkan: Eleşkirt
AMASSİYA (AMASYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Arguma: Suluova
Artukâbâd: Gümüşhacıköy
Goynicek: Göynücek
Merziban: Merzifon
Poros: Hamamözü
Yemişenbuki: Taşova
AMED (DİYARBAKIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Bısmıl: Bismil
Çêrmûk: Çermik
Çînar: Çınar
Çûngûş: Çüngüş
Eglê: Eğil
Erğenê: Ergani
Hezro: Hazro
Hênê: Hani
Karaz: Kocaköy
Lıcê: Lice
Miya Farqin: Silvan
Pasur: Kulp
Piran: Dicle
CANCA (GÜMÜŞHANE) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Ardasa: Torul
Kose: Köse
Kûrdinê Bala: Kürtün
Satala: Kelkit
Şiran: Şiran
CEBEL-İ BEREKET (OSMANİYE) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Baxça Haleb: Bahçe
Haruniye: Düziçi
Kınık: Toprakkale
Qars Zûlqadriye: Kadirli
Savranda: Hasanbeyli
Sumbas: Sumbas
ÇÉWLÍK (BİNGÖL) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Azapêrt: Adaklı
Boğlan: Solhan
Çermeyêndırîd: Yedisu
Dara Hênê: Genç
Gêğî: Kiğı
Kaniya Reş: Karlıova
Xorhol: Yayladere
ÇOLAMERG (HAKKARİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Çêle: Çukurca
Gever: Yüksekova
Şemzinan: Şemdinli
DAR’UN- NASR (TOKAT) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Ayvaz: Başçiftlik
Gavırnî: Almus
Ğazî Ura: Turhal
İskefsir: Reşadiye
Musa: Yeşilyurt
Newahi-i Erbaa: Erbaa
Qunduz: Artova
Saberya: Niksar
Selaryun: Pazar
Şehr-i Sebastiya: Sulusaray
Zela: Zile
DİLÚK (GAZİANTEP) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Alêban: Şehitkâmil
Belqıs: Nizip
Cebel-i Nûr: Nurdağı
Çinçin: Yavuzeli
Ereban: Araban
Gılgameş: Karkamış
İslahiye: Islahiye
Mezmaxor: Şahinbey
Tılbişar: Oğuzeli
DOMANA (BAYBURT) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Hart: Aydıntepe
Pulur: Demirözü
ENTEQYA (ANTAKYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Alallâh: Reyhanlı
Bab-ı İskenderun: Belen
Beysun Muradiye: Yayladağı
Erzîn: Erzin
İmraniye: Dörtyol
İskenderunî: İskenderun
Qırıkan: Kırıkhan
Qumıl: Kumlu
Quseyr: Altınözü
Sûweydiye el- Mina: Samandağ
Xasse: Hassa
ERDÉHAN (ARDAHAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Dûgûr: Posof
Merdinık: Göle
Qur’â: Damal
Xanak: Hanak
Zurzuna: Çıldır
ERZİNGAN (ERZİNCAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Cımîn: Üzümlü
Egin: Kemaliye
Gercan: Refahiye
Kemax: Kemah
Mama Xatun: Tercan
Mans: Çayırlı
Nahalê Zelal: İliç
Umtizî: Otlukbeli
ÉLÍH (BATMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Qûbin: Beşiri
Kercowsê: Gercüş
Hesenkehf: Hasankeyf
Hezo: Kozluk
Qabilcewaz: Sason
GIRGÚMM (KAHRAMANMARAŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Andiran: Andırın
Avşîn: Afşin
Bazarcixa Nûh: Pazarcık
Cela: Ekinözü
Cırîd: Çağlayancerit
Eblistan: Elbistan
Kukusî: Göksun
Kûrdoğli: Türkoğlu
Nûrheqq: Nurhak
KALAN (TUNCELİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Facixe: Ovacık
Hazanis: Hozat
Kislê: Nazımiye
Malkışî: Çemişgezek
Mêzger: Mazgirt
Pêrtax: Pertek
Pilemoriye: Pülümür
KALİKALA (ERZURUM) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Avnik: Köprüköy
Azord: Uzundere
Bardîz: Şenkaya
Eşqala Gêğîyê: Aşkale
Éspîr: İspir
Gogsîya Alemdaran: Karayazı
İd: Narman
Karêza Jor: Ilıca
Nûrgâh: Pazaryolu
Oltisi: Oltu
Oxlê: Çat
Pasinan: Pasinler
Qela Tortum: Tortum
Qere Şıvan: Karaçoban
Qotaris: Olur
Tekmana Şeqşeqê: Tekman
Xinus: Hınıs
Xoresan: Horasan
KERASUNT (GİRESUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Berdiye: Çamoluk
Bozat: Piraziz
Çanakçi: Çanakçı
Dereli: Dereli
Deşt-i Kipçax: Alucra
Eynesil: Eynesil
Gûce: Güce
Harşit: Doğankent
Kaluniye: Şebinkarahisar
Kepsil: Bulancak
Keşap: Keşap
Korella: Görele
Palakî: Yağlıdere
Tripolis: Tirebolu
Zefre: Espiye
KÉLİS (KİLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Ali Mantar: Elbeyli
Gırê Murad: Musabeyli
Spenaqê: Polateli
KİLİKYA (ADANA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Ayaza: Yumurtalık
Bazendum: Pozantı
Çeçeli: Karaisalı
Haçin: Saimbeyli
Kilikya Zozan: Çukurova
Mağara Kapadokya: Tufanbeyli
Mağarsus: Karataş
Qarsantî: Aladağ
Qebristana Ğeriban: İmamoğlu
Seyhan: Seyhan
Sis: Kozan
Úregir: Yüreğir
Vakha Feke: Feke
Yersuvat: Ceyhan
Zerin: Sarıçam
KOTYORA (ORDU) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Alibegece: Kabadüz
Bolaman: Çamaş
Cenik: Akkuş
Çatak: Çatalpınar
Çilader: Çaybaşı
Ebu’l- Xeyr: Gülyalı
Fanizan: Fatsa
Haniyani: Gürgentepe
İbasda: Aybastı
Karay: Kabataş
Keşder: Korgan
Kumli: Kumru
Lale: İkizce
Milas: Mesudiye
Sewdeşlu: Ulubey
Şıhman: Gölköy
Umniye: Ünye
Vona: Perşembe
LİVANE (ARTVİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Arhavî Kolheti Lazika: Arhavi
Artanuçi İberya: Ardanuç
Borçka Borçishêvi: Borçka
Livane İberya: Yusufeli
Mûrğûl: Murgul
Satlel: Şavşat
Xopa Lazistan: Hopa
MAZAKA (KAYSERİ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Akişla: Akkışla
Çukur: Özvatan
Erkilet: Kocasinan
Everek: Develi
Gesi: Melikgazi
Hamidibûnyan: Bünyan
Hecîyan: Hacılar
Hisar Everek: Yeşilhisar
Kustıre: Tomarza
Liva: Pınarbaşı
Palas: Sarıoğlan
Qazibeni: Yahyalı
Rumdiğin: Felahiye
Salanta: İncesu
Sarez: Sarız
Talasa Mazakan: Talas
MELEDÍ (MALATYA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Argan: Akçadağ
Çırmik: Yeşilyurt
Fethiye: Yazıhan
Hekimxan: Hekimhan
Keferdiz: Doğanyol
Meledîya Kevn: Battalgazi
Mestıkana Jêr: Kale
Muhacir: Doğanşehir
Mutmur: Arapkir
Şiro: Pötürge
Tahir: Arguvan
Tiranda: Darende
Tirsekan: Kuluncak
MEZRA (ELÂZIĞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Bazkil: Baskil
Dep: Karakoçan
Egina Jêr: Ağın
Gûla Hazar: Sivrice
Gûleman: Alacakaya
Keban: Keban
Madena Erğenê: Maden
Miyalan: Arıcak
Palo: Palu
Qowançiyan: Kovancılar
MÉRDÍN (MARDİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Derika Çiyayê Mazi: Derik
Kerboran: Dargeçit
Koser: Kızıltepe
Mehsert: Ömerli
Midyad û Êstil: Midyat
Nûseybin: Nusaybin
Reşmıl: Yeşilli
Stewrê: Savur
Şemrex: Mazıdağ
MIJ (MUŞ) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Beranik: Korkut
Dêrxas: Hasköy
Gûmgûm: Varto
Mılazgir: Malazgirt
Xorxor: Bulanık
QERIS (KARS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Cilawuz: Susuz
Dûgûr: Digor
Kağezman: Kağızman
Selim: Selim
Şurê Gel: Akyaka
Zaruşad: Arpaçay
Zerqamiş: Sarıkamış
REŞQELAS (IĞDIR) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Başko: Aralık
Qulp: Tuzluca
Têşberun: Karakoyunlu
RHİZA (RİZE) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Artaşenî: Ardeşen
Aspet: İyidere
Atina: Pazar
Hamşenî:: Hemşin
Kur’â-i Sab’a: İkizdere
Mampavri: Çayeli
Pasalet: Kalkandere
Pazar: Derepazarı
Potamya: Güneysu
Viçe: Fındıklı
Vije: Çamlıhemşin
RÍHA (ŞANLIURFA) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Bêrecûk: Birecik
Cûrnê Reş: Hilvan
Gırê Sor: Siverek
Heweng: Bozova
Herran: Harran, Altınbaşak
Kaniya Ğezalan: Akçakale
Pirsus: Süruç
Serê Kani: Ceylanpınar
Tıl Muzin: Viranşehir
Xalfeti: Halfeti
SAMİSUN (SAMSUN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Bavra: Bafra
Bereket: Salıpazarı
Biçincik: Asarcık
Engiz: Ondokuzmayıs
Gadegara: Vezirköprü
Gûmenez: Yakakent
İladik: Ladik
Keskin: Ayvacık
Matasyun: Atakum
Miskire: Çarşamba
Qavak: Kavak
Tekke: Tekkeköy
Termizun: Terme
Xençerê: Havza
Zelika: Alaçam
SEBASET (SİVAS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Aranga: Kangal
Axvanis: Gölova
Dolık: Şarkışla
Endires: Suşehri
Ezbider: Akıncılar
Gimmerek: Gemerek
Mişaz: Koyulhisar
Norxan: Yıldızeli
Tecer: Ulaş
Tefrike: Divriği
Tıl Garimo: Gürün
Tonus: Altınyayla
Tozanî: Doğanşar
Ûmraniye: İmranlı
Xafıka Sebaset: Hafik
Zara: Zara
SEMSUR (ADIYAMAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Aldûş: Gerger
Beheştî: Besni
Çêlıkan: Çelikan
Kolik: Kâhta
Serê Golan: Gölbaşı
Sıncık: Sincik
Şemizad: Samsat, Yenisamsat
Tût: Tut
SÉHRT (SİİRT) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Berwarî: Pervari
Dih: Eruh
Mısrîye: Kurtalan
Tillo: Aydınlar
Xana Hewêl: Baykan
Xizxêr: Şirvan
TİRAPEZUN (TRABZON) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Ağasar: Şalpazarı
Arazus: Araklı
Arsin: Arsin
Dirona: Yomra
Haçka: Düzköy
Hayrat: Hayrat
Humurgan: Sürmene
İskefiye: Çarşıbaşı
Kadahor: Çaykara
Kondi: Dernekpazarı
Kul: Vakfıkebir
Maçka: Maçka
Of: Of
Platana: Akçaabat
Ruzar: Köprübaşı
Şarli: Beşikdüzü
Tonya: Tonya
ŞEHR-İ NÚH (ŞIRNAK) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Basa: Güçlükonak
Cezire Botan: Cizre
Elk: Beytuşşebap
Gırigê Amo: Silopi
Hezex: İdil
Qilaban: Uludere
TUŞBA (VAN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Mûks: Bahçesaray
Elbax: Başkale
Ebex: Çaldıran
Şâh: Çatak
Artemetan: Edremit
Erdiş: Erciş
Westan: Gevaş
Xawa Sor: Gürpınar
Bêgırî: Muradiye
Taşrumî: Özalp
Mahmudîye: Saray
ZEFİRYA (MERSİN) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
Anay: Gülnar
Anemuriye: Anamur
Gılindere: Aydıncık
Korikos: Erdemli
Mut: Mut
Nagidos: Bozyazı
Namrun: Çamlıyayla
Selefkiya: Silifke
Tarşa: Tarsus
ZÚLQARNEYN (BİTLİS) İLİNE BAĞLI İLÇELER:
El Cewaz: Adilcevaz
Mirtax: Mutki
Norşîn: Güroymak
Tûx: Tatvan
Xelat: Ahlat
Xezan: Hizan
1 Mayıs 2009 Cuma
İbrahim SEDİYANİ
ipekyesil_sediyanimavi@hotmail.de
http://www.haksozhaber.net/author_article_detail.php?authorId=13
Yorumlar kapatıldı.