PATRİK SEÇİMİ

Türkiye Ermeni toplumunun büyük bir bölümü, uzun zamandan beri Patrik Hazretleri’nin (Badriark Hayr’ın) hastalığı nedeniyle çok üzgün ve kaygılı. Doktorlar da bu konuda ümit vermiyorlar, veremiyorlar. Bu nedenle de patriklik konusu, -yıllardan beri patrik karşıtlığını marifet sayan ve hatta patrik karşıtı bir grubun oluşmasını sağlayanlar dahil- herkesin gündeminde. Ruhani kurul, haklı olarak patriklerin ölünceye kadar patrik olacağını açıklarken, çözüm üretmek konusunda gecikince bazı basın mensupları Ruhani Kurul üyelerinin yollarının ahlaki olmadığını bile söyleyebildiler. Bu konuda başka bir sorun da bir genç Episkoposumuzun (Srpazanımızın) bir gazetede Ruhani Kurulu eleştirmesiydi. Türkiye Ermeni patrikliğine bağlı bir episkoposun, her zaman haklı haksız her türlü eleştirisini Ruhani Kurula kolaylıkla iletebileceği bir ortamda Ruhani Kurulla fikirlerini paylaşmak yerine, bir basın organında fikirlerini açıklaması oldukça garip. Sonunda Ruhani Kurul, uygun zamanda “atoragitz badriark” (eş patrik) seçilmesi kararını açıkladı.

Patriklik konusu gündeme gelince, doğal olarak herkes konuyla ilgili açıklamalar yapmaya başladı. Bazı kişiler işi öyle bir noktaya getirdi ki, patrikliğin görevi bile tartışma konusu haline geldi. Bir yazar, Osmanlı’dan gelen bir eğilimle Patrikliğin devlet nezdinde Katolik ve Protestan Ermenileri temsil ettiğini ciddi ciddi iddia ediyor. Gerçekte her iki kilise de 19. yüzyılda her iki cemaatin yıllar süren mücadelesi sonunda hem de Osmanlı Devleti’nin onay ve kabulüyle kilisemizden ve patrikliğimizden ayrılmıştır. Katolik kilisesi 1831’de Katolik Ermenileri ayrı bir millet olarak tanınmış (1), aynı yıl Katoliklere bir nizamname de verilmiştir. (2) 15 Kasım 1850’de de Protestan cemaati resmen kurulmuş ve tanınmıştır. (3) 12 Mart 1878 tarihinde de Protestan milleti Nizamnamesi kabul edilmiştir. (4) Görüleceği gibi Ermeni Apostolik Kilisesi Patriğinin Katolik ve Protestan Ermenileri hukuken temsil etmesi ne mümkündür ne de Katolik ve Protestan Ermenilerin böyle bir isteği vardır.

Patriğin babadan T.C Vatandaşı olma koşulunun, 1960 yılında konulduğunu iddiaları da doğru değil. Bırakalım fermanları 1863 Nizamnamesi’nin 1. maddesine bakmak yeter. “Eskiden beri patrikliğe özel olan episkoposların sınıfından olmakla beraber, Osmanlı Devleti’nin de güvenini kazanmış kişilerden, en azından babasından itibaren Osmanlı Devleti vatandaşı ve otuz beş yaşını tamamlamış olması lazımdır.” Ancak hızla azalan nüfus ve ruhani yetiştirmedeki sıkıntılar nedeniyle bu koşulun gelecekte kaldırılması doğru olur.

Son olarak, 1863 Nizamnamesi’ne göre eş patrikliğin (atoragitz) mümkün olmadığı iddiaları da var. Öncelikle, her kanun gibi 1863 Nizamnamesi’nin de eksikleri vardır ve olması doğaldır. Gerçekten de 1863 Nizamnamesi’nde kaydı hayat şartıyla (yaşam boyu) seçilen Patriğin görevini yapamaz duruma gelmesi halinde ne yapılacağı belli ve açık değildir. Aslında kaydı hayat koşulu da açık ve net değildir. Ancak hem 500 yıllık geleneğimize göre, hem de Nizamname’de süre belirtilmediğinden yola çıkılarak patriğin ölene kadar görevde kalacağı sonucuna kolayca varabiliriz. Bu gibi durumlarda kanunda eksiklik varsa bu eksiklik ya yargısal ya da ilmi içtihatlarla doldurulur. İkinci olarak, bu gün genel meclisi, cismani meclisi, komisyonları olmayan Patrikliğin, seçimde 1863 Nizamnamesi’ne ne kadar uyabileceği de tartışılabilir.

Nizamnameye göre “Patriğin ölümü ve istifası ya da çeşitli nedenlerle Patriklik makamının boşalması durumunda” yeni patrik seçimi yapılır. Burada ise, ölüm ve istifa söz konusu değildir. Diğer yandan patriklik makamı boşalmamıştır. Bu durumda içtihada yeni kurallara ihtiyaç doğmaktadır. Patrik ölene kadar görev yapmak üzere seçilmiştir. Diğer yandan aynı patriğin, patriklik görevlerini yapamayacağı da belli olmuştur. Bu duruma göre hem patriklerin hayat boyu seçilmesi kuralına uymak hem de halkın seçimiyle göreve gelen bir patriğin görevi yerine getirmesi gerekecektir. Bu durumda atoragitz (Eş Patriklik) çok sağlıklı bir çözüm olacaktır. Bu durumda hem ciddi bir boşluk doldurulacak hem de Patriklik gibi çok önemli bir makamın uzun süre vekâleten yönetilmesinden doğacak mahzurlar engellenecektir. Böyle bir çözüm Badriark Hayra (Patrik Hazretlerine) sevgi ile bağlı büyük çoğunluk için de bir teselli olacaktır.

Bu konuda bir noktayı önemle belirtmek isterim. Patrik seçiminde, Patriğin kadim Ermeni kilisesine bağlı Türkiye Ermenileri tarafından seçilmesi yerine, Ruhani Kurul ya da Vakıf başkanları tarafından seçilmesi gibi, hem gelenek ve göreneklerimizle hem de çağdaş demokratik yapıyla bağdaşmayan her türlü teklif ve öneri bu topluma yapılacak en büyük kötülük ve ihanettir.

Yazıda son seçimle ilgili mümkün olduğu kadar çok belgeye yer verdim. Amacım yapılacak patrik seçimlerinde elden geldiğince yol gösterici olmak.

Sevgili okuyucular, bu yazının hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen, Aret Çiçekeker’e ve belge sağlanmasında en büyük yardımı sağlayan Av. Luiz Bakar ve Av. Setrak Davuthan’a huzurlarınızda teşekkür etmeyi borç bilirim.

CUMHURİYET ÖNCESİ PATRİK SEÇİMLERİ

Cumhuriyet öncesi Osmanlı İmparatorluğu döneminde patrik seçimini iki ana grupta toplamak mümkün. Patrikliğin kurulmasından 1863 Nizamnamesinin kabulüne kadar olan dönem ve 1863 Nizamnamesi’nden Cumhuriyet’e kadar geçen dönem. 1863 yılına kadar olan dönemde, Padişah’ın atama görevden alma hatta asma yetkisi olduğu açık. Ancak bu seçimlerde zaman içinde artarak süren amira, esnaf ve halkın etkisini görüyoruz.1863 yılına kadar kurallara bağlanmış bir seçim sisteminden söz etmek zordur.

a) 1863 Öncesi Patrik Seçimi
Ermeniler Hıristiyan olduktan sonra, siviller her zaman piskopos, patrik ve gatoğigos seçiminde etkili olmuşlar ve bu durum kadim kilisenin bir geleneği haline gelmiştir.
“Ermeni Kilisesi’nin yüzlerce yıllık dini geleneği uyarınca, papazların gerek piskopos, patrik ve gatoğigosların seçiminde kilise dışından kişiler de katılırdı. Rahiplerin tekelinde bir işleyiş tarzı Ermeni Kilisesi’ne yabancıydı. Kilise dışındakilerin kilise meselelerine katılma geleneği Ermenilerin Hıristiyanlığı kabul etmelerinin ilk dönemlerine kadar uzanır. Ermeni dini konseylerinin kayıtları, önceleri prenslerin, daha sonra yönetici kişilerin ve halktan temsilcilerin bu konseylerde her zaman piskoposlarla birlikte yer aldığını kanıtlamaktadır. Din adamı olmayanların kilise meselelerine katılımı, Ermenilerin yerleştiği değişik ülkelerde yasa ve adetlerine göre farklı biçimde uygulansa da kabul görürdü. Bu geleneği dikkate aldığımızda, Osmanlı Ermeni toplumuyla ilgili meselelerde de kilise dışındakilerin etkisinin giderek daha fazla hissedilmesi kaçınılmazdı.” (5)
Görüldüğü gibi, patrik seçiminde sivillerin etkisi, çok eski tarihlere dayanmaktadır. Bu gelenek 1863 Nizamnamesi ile yasallaşmış ve günümüze kadar -bazı farklarla da olsa- yaşatılmıştır. Bu nedenle patrik seçimlerinde sivillerin rolünü azaltacak, geleneklerimize zarar verecek her türlü girişim en hafif deyimle cemaate ihanet olacaktır.

Eldeki Padişah fermanlarında bu konuda şu bilgileri görüyoruz.
1764 Tarihli Ferman: “…altı cemaat olarak ifade edilen Ermeni halkının ruhban, papaz ve cemaat başı ve adları ve mekânları esnaf ihtiyarlarının rıza ve uyuşmalarıyla, hepsinin uygun görüp hak etmiştir diye kabul ettiklerinde ebedi devletin emirleriyle devamlılığı için dilediği mahalde yerleşip oturduğu belirlenmek şartıyla, söz konusu Patrikliği kendi rızası ve seçimiyle sözü geçen Kirkor rahip Allah sonunu hayr etsin, görevinden ayrılıp ve işinden el çekmeden ve yaşlılığına merhamet ederek, kendinde olan şanlı fermanın teslimini, söz konusu Patrikliğin ve kendisinin ayrılışından sonra adet olan hediyenin devlet hazinesine teslimi şartıyla ve teslimin tespitinden sonra, adı geçen rahibe eskiden beri geçerli olan şartlarla görevin ve yüksek şerefli fermanımı verilmesi için yardım istemiştir. Devlet hazinesinde korunan Episkopos vakıf kiraları defterine bakıldığında bilindiği gibi İstanbul ve Rumeli ve Anadolu’da dağınık yaşayan ve İstanbul’a bağlı yerlerde yaşayan Ermenilerin Patriğinin görevlendirilmesinde yüz bin akçe hazine hediyesinin devlet hazinesine teslim etmek ve yıllık yüz kırk bin akçe sabit vergi ile …” (6)

1823 Tarihli ferman:
“beyaz üzerine yazılmış şanlı fermanıma uyarak, “altı cemaat” olarak adlandırılan Ermeni Milletinin din adamları, söz sahipler, cemaat başı, papaz ve esnafın ileri gelenleri Patrikhaneye çağrılarak ve müzakere ederek rahipler arasından geleneklere göre seçim yapılması ve seçilen kişinin üzerlerine Patrik olarak atanması niyazında olduklarını, hak ve batılı ayıran Babıâli’ye (Sadrazama) sundukları, sadrazamın huzurunda dilekçeleri ile yüksek makama yazılmasına dayanılarak…” (7)

Görüldüğü gibi, geleneklere uygun olarak, “Ermeni milletinin söz sahipleri olan cemaat başı, ruhban ve papazlar, esnafın ileri gelenleri” toplanıp bir kişinin patrikliği konusunda anlaştıktan sonra durum Babıâli’ye bildirilip onay isteniyor. Padişah da öncelikle istenen bedelin hazineye teslimi ve her yıl alışılagelen vergileri ödemek koşuluyla, Patriği atamaktadır. Seçimlerde etkili olan grupları üç ana grupta toplamak mümkündür: Sarraflar, 16 ve 17. Yüzyılda varlıklı Ermenilere hoca ya da çelebi denilen, 18. Yüzyılın ikinci yarısından sonra büyük tüccarlara amira denilen grup ve son olarak lonca üyesi olan esnaf. (8) Bu gruplar arasında özellikle Esnaf ile amiaralar arasındaki çekişme patrikliği de etkiliyor gücü yeten karşı tarafın seçtiği patriği makamından indirmeye çalışıyor, çoğu zaman da başarılı oluyordu.

b) 1863 Millet-i Ermeniyan Nizamnamesi’ne Göre Patrik Seçimi

“Madde 2.- Patriğin ölümü ve istifası ya da çeşitli nedenlerle Patriklik makamının boşalması durumunda, Ruhani ve Cismani Meclisler birleşerek bir kaymakam (kaim-i makam) seçer ve onaylanmasını Babıâli’den ister.
İstanbul Patriği Genel Meclis tarafından seçilir; ancak Ruhani ve Cismani Meclislerin, seçilecek kişilerin hak ettikleri dini derecelerinin ve isimlerin yer aldığı bir liste düzenleyerek, oylarını açıklamaya hakları vardır.
Seçim emri aşağıda belirtildiği gibi yerine getirilir. Şöyle ki, ilk önce Patrik Kaymakamı Osmanlı Ülkesinde bütün episkoposların isimlerini belirten bir liste hazırlayıp, isimlerin yanına bu kişilerin hak ettikleri dereceleri de not ederek, bunların birinci maddeye göre seçilebileceklerini belirterek, Ruhani Meclise sunar. Ve bu meclis tarafından Genel Ruhani Meclis toplantıya çağrılarak, çoğunluk oyuyla aşağıda belirtilen şekilde bir isim listesi düzenlenir. Söz konusu meclis üyelerinden her biri, göreve layık bulduğu episkoposların isimlerini bir kâğıda yazarak sayılmak üzere verir. Yazılan isimler aldıkları oya göre sıra ile listeye yazılır. Bu liste Patrik Kaymakamı tarafından Cismani Meclise verilir. Bu meclis, söz konusu listede isimleri olan kişilerin, dünyevi açıdan kabiliyet derecelerini araştırdıktan sonra, en çok hak eden beş kişiyi Patrik seçilmek üzere belirleyerek Genel Meclise bildirir.

Genel Ruhani Meclisin düzenlediği liste de, Genel Millet Meclisinin de duvarına asılacağından Patrik seçme gücü ve yetkisi olan Genel Meclis, iki meclisin de seçilecek kişilerin gerek dini gerek dünyevi kabiliyetleri hakkında eğilimlerini de bilerek, yeterli oy alan üye mutlak çoğunluğunun oyuyla patriği seçer.

Genel Mecliste, Cismani Meclis tarafından hazırlanan listede bulunmayan kişilere de oy verilebilirse de, Genel Ruhani Meclisin düzenlediği listede yer almayan kişilerin seçilmesi mümkün olmadığından, o kişilerin isimlerinin söz konusu listede bulunması gerekir.

Mutlak çoğunluk ilk defada sağlanamazsa, en çok oy alan iki kişi Patrik Kaymakamı tarafından Genel Meclis üyelerine bildirilir. Bu defa bu iki kişi arasında seçim yapılır. İkinci defa oy kullanılırken hazır bulunamayan milletvekilleri Patrik Kaymakamına ya da Genel Meclis kalemi başkanına gönderecekleri mühürlü ve imzalı mektup ile oy kullanabilirler.

Oylar oy sandığına atıldıktan sonra, Genel Meclis kalemi tarafından, 4’ü kilise mensubu ve 4’ü halktan olmak üzere söz konusu meclis içinden seçilen 8 kişi önünde sayılır. İkinci defa da oylar eşit olduğu takdirde kura çekilerek seçim yapılır.

Madde 3.- Emre uygun olarak seçim bittiğinde, görevli meclis tarafından hazırlanan tutanak imzalanarak Patrik Kaymakamı tarafından Babı âliye takdim edilir. Ve eskiden beri olduğu gibi, Padişah tarafından uygun görüldüğünde, seçilen kişi Patrik rütbesini alır ve atanır.

Madde 4.- Patrikliğe atanan kişi, İstanbul’da bulunduğu takdirde Genel Meclisten birkaç kişi tarafından davet edilir, İstanbul dışında ise, özel görevli tarafından kendisine davetiye gönderilir.
Patrik bu davetiyeyi alıp, Patrikhaneye geldiğinde, Ana Kilise’ye giderek Genel Meclisin huzurunda , “Devlet ve Millete sadakatle hizmet edeceğime, millet nizamnamesinin tamamen uygulanmasına dikkat edeceğime, Allah’ın huzurunda ve Millet Meclisinin önünde açıkça söz veririm”, diye açıkça yemin ettikten sonra Patrik Kaymakamının görevi sona erer. Patrik Babıâli’den yapılacak davet üzerine Padişahın huzuruna çıkarak resmi memuriyetine başlamış olur ve Babı âliye gelerek ilan edilir..” (9)

Görüldüğü gibi patrik makamı herhangi bir nedenle boşaldığında, Ruhani meclis ile Cismani meclis toplanarak bir patriklik kaymakamı, yetkili temsilci (Değabah) seçer ve Babıali’den onay ister. Patrik Kaymakamı, patrik seçilebilecek bütün episkoposların isimlerini yanlarına düşüncelerini de ekleyerek Ruhani meclise sunar. Bütün din adamlarından oluşan Genel Ruhani Meclisi toplantıya çağrılarak bütün adaylar gizli oylamayla aldığı oya göre sıralanır. Bu liste Kaymakam tarafından Cismani Meclise verilir, Cismani Meclis de bu adayları cismani konulardaki kabiliyetlerine göre değerlendirip, en çok hak eden beş ismi aday olarak Genel Meclise sunar. Genel Meclis adayların hem Ruhani Genel Meclisteki sıralamayı hem de cismani meclisten gelen listeyi göz önüne alarak mutlak çoğunlukla seçilir. Mutlak çoğunluk sağlanamazsa en çok oy alan iki kişi yeniden genel meclisçe oylanarak, patrik seçilir.

Cumhuriyet Döneminde İlk Patrik Seçimi

Cumhuriyet döneminin ilk patrik seçimi 27 Haziran 1927 tarihinde yapılmış ve Mesrob Naroyan Türkiye Ermenilerinin 79. Patriği seçilmiştir. Cumhuriyet tarihinin bu ilk Patrik seçimin 1863 Nizamnamesine uygun olarak yapıldığını ve Patriğin Cemaat Genel Meclisi tarafından seçildiğini biliyoruz. Nitekim kaymakam (değabah) seçimi döneminde, Ermeniler 5 aday arasından hangisinin seçileceği konusunda Türk murahhaslara danışmışlar, ancak murahhaslar patrik seçimine karışmayacaklarını bildirmişlerdir. (10) Bu konuda elimizde fazla kaynak ve bilgi maalesef yok.

1950 SEÇİMİ
Arslanyan’ın uzun süren Patrik kaymakamlığı ya da yetkili temsilcisi (Değabah) döneminde çıkan olaylar yüzünden, toplum neredeyse ikiye bölündü. Arslanyan ve Bahtiyaryan taraftarları kiliselerini bile ayıracak kadar birbirlerinden koptular. Bu nedenle Ermeni toplumu bu sorunu çözüp toplumu birleştirecek bir patrik arayışı içindeydi. Bu arada Arjantin Katoligos Temsilcisi Karekin Haçaduryan’a teklif götürüldü. Trabzonlu Karekin Haçaduryan İstanbul’da bir Ruhban Okulu açılması koşuluyla Patrik adayı olmayı kabul etti. Bu konuda daha sonra milletvekili olan Mıgırdiç Şellefyen ile milletvekili olan Dr Zakar Tarver’in önemli yardımları oldu. Özellikle Şellefyan’ın büyük gayreti ile hükümetten bir Ruhban Okulu kurulmasına izin verilmesi konusunda söz alındı. Haçaduryan aday olmayı kabul etti.

Yapılan müracaata hükümetin cevaben gönderdiği 19.09.1950 ve 11824 sayılı kararname çıkarıldı. (…)19.9.950 gün ve 11824 sayılı kararname:

“Münhal bulunan İstanbul Ermeni Patrikliği için yapılacak seçim yeni bir kanun ve tüzük çıkıncaya kadar ve bir defaya mahsus olmak ve atiye ait hiçbir hukuki hüküm ifade etmemek kayıt ve şartıyla aralarından seçecekleri bir intihap heyeti vasıtasıyla yapılması, İçişleri Bakanlığının 11.8.950 gün ve 42040 Sayılı yazısı üzerine Bakanlar Kurulunca 19.9.950 tarihinde kararlaştırılmıştır.
19.9.950 Cumhurbaşkanı Celal Bayar (11)

“Bakanlar Kurulunun 19.9.950 tarihli ve 11824 sayılı kararına tevfikan Vilâyetçe ihzar olunan ve İçişleri Bakanlığınca tasvip buyurulan Ermeni Patrik Seçimi hakkında talimattır:

1. Umumî hükümlere uygun olarak, bütün Ermeni Gregoryen cemaatine mensup, Türk vatandaşı olan ve 18 yaşını ikmal eden her kadın ve erkek bu seçime iştirak edebilirler.

2. Her kilise, bir seçim bölgesini teşkil eder. Her kilisenin yaşlı papazının bağlı bulunduğu —5404 sayılı Vakıflar Kanununa göre seçilmiş mütevelli heyetten – mütevelli heyetlerinin yedekleri ile birlikte toplanıp seçecekleri- seçilecek iki kişi ile birlikte seçim komisyonlarını teşkil ederler.

3. Seçim komisyonları, bölgelerinde bulunan ve 1. inci maddede yazılı şartları haiz olan kimselerin noter veya temsilcisi huzurunda reylerini toplayacaklar ve tasnif edecekler, seçilenlere birer tutanak vereceklerdir.

4. Her kilise bölgesinde bulunanlar, komisyon, noter veya noter temsilcisi huzurunda umumî hükümlere göre ve birinci maddede yazılı şartları haiz olan iki kişiye rey vereceklerdir. (Ruhaniler hariç, seçim komisyonlarında aza olanlar seçilemezler.)

5. Cemaat tarafından her bölgeden seçilecek iki kişi, kilise papaziyle birlikte içlerinden:
A. Mazbataları tetkik etmek üzere en yaşlı papaz ile iki kişiyi;
B. Patrik evsafını haiz beş kişiyi,
C. Patrik seçmek için 14 kişilik bir ruhanî heyeti seçeceklerdir.
6. Seçilecek (14 kişi de) namzetlerden iki kişinin ismini seçerek, patrik olmak üzere Vilâyete bildireceklerdir. 14 kişi, bu hususta yeni mevzuat tedvin edilinceye kadar Patrikhanenin Ruhanî Komisyonunu teşkil edeceklerdir. İstifa ve vefat suretiyle inhilâl vukuunda yaş sırasıyla seçim komisyonlarında bulunanlardan biri, mevcutların kararıyla bu komisyona alınacaktır.

7. Vilâyet, gösterilen iki kişiden birisini tensip edip, kilise kanunlarına göre Bakanlar Kurulundan karar alarak keyfiyeti Patrikhane’ye bildirecektir.

8. Patrik seçilebilmek için:
a. Türk vatandaşı olmak,
b. 35 yaşını ikmal etmiş olmak,
c. Hiçbir gûna mahkûmiyeti bulunmamak,
d. Ruhanî mesleğinde olmak,
e. T. C. Hükümeti’nin kendisine itimadı bulunmak şarttır.

9. Her kısım seçimde reyler hafi ve tasnifler alenî olacaktır.

Muvakkat madde: 1. İstanbul haricinde ve Ermeni vatandaşı bulunan her şehirden birinci, ikinci ve üçüncü maddelerinde gösterilen usul dairesinde yapacakları mazbatalar ile bir veya iki kişiyi resmî vekâletname ile tevkil edebilirler. Bu şekilde seçilecek olanlar 5 inci maddenin A fıkrasındaki heyete müracaat ederek, reye iştirak ederler.

Muvakkat madde: 2. Hiç kimsenin iki bölgede rey vermemesi lâzımdır. Buna riayet etmeyenler hakkında seçime fesat karıştıranlar hakkındaki müeyyideler tatbik olunacaktır.

Muvakkat madde: 3. Bu talimatname ancak bu seçime münhasırdır. Ermeni Patrik Seçimi hakkındaki Kararname ile talimat yukarı çıkarılmıştır. 27.10.950 Cuma günü saat 10 da her kilisede bir seçim komisyonu vücuda getirilecektir.
31.10.950 Salı günü ayni saatte delegeler seçilecek ve 9.11.950 Perşembe günü yine ayni saatte patrik seçilecek ve Vilâyete bildirilecektir.” (12)

Bilmediğimiz bir nedenle Delegeler Meclisi ya da Genel Meclis 9.11.1950 tarihinde değil 2 Aralık 1950 günü toplanarak 67 oyla Karekin Haçaduryan’ı Patrik seçti, Patrik 16 Mart 1951’de yemin ederek asasını aldı. Yeni patriğin girişimleriyle, görevden alınan Arslanyan ve arkadaşları Eçmiyadzin tarafından affedilerek göreve döndüler.

“Yeni Patriğin seçimini sağlamak maksadıyla ve bir defaya mahsus olmak üzere seçilen ve hükümet indinde bir ‘İntihap Heyeti’nden başka bir mahiyet taşımayan Umumi Meclis hâlihazırda hükümet emriyle seçim nihayetinden beri lağvedilmiş sayılır. Hâlihazırda işbu Umumi Meclis, sırf Merkez Mütevelli heyeti vasfını taşıyacak noktasında bulunmaktadır. Zaten ta Patrik seçiminden evvel, Umumi meclis azalarına Vilayet tarafından şu tamim gönderilmişti:
—Patrikhaneye bağlı mektep ve sair vakıfların idare işinin de 5404 sayılı Vakıflar Kanununa göre kurulacak mütevelli heyetine ait olacağını ve murakabe işinin de bu maddelerde gösterilen şekilde yapılması lazım geleceğini saygı ile bildiririz.” (13)

“Bu arada Millî Umumî Meclisin toplantısı esnasında ve Patriğin yeminini 17 müteakip 12 delege (mebus) Riyaset Divanına bir ithamname vermişler ve eski Patrik Kaymakamı Kevork Arslanyan’ın 7 senelik faaliyetinin kontrol ve teftişini talep etmişlerdir. Bunun üzerine Millî Umumî Meclis, Riyaset Divanının teklifi üzerine Millî Merkez idare Heyetinin Muhtelit Meclisi şu 8 zattan mürekkep bir teftiş heyeti seçmiştir. Mezkûr Teftiş Komisyonu, 95 sahifeyi bulan matbu ve gayet mufassal bir rapor hazırlayarak bunu Millî Umumî Meclise vermiştir. Bu raporun müzakeresi, Patriğin Cenubî Amerika’dan gelerek, kendisine merasim yapıldığı, ikinci Millî Umumî Meclis toplantısında olmuştur. Bu toplantı gayet sinirli ve hararetli bir münakaşa havası içinde cereyan etmiş, neticede Arslanyan takbih reyi almıştır. Muhalifler, bu görüşmeleri yersiz ve hukukî bakımdan keenlemyekûn (hiç yokmuş gibi. MB) addetmişlerdir. (…)

Netice itibariyle, Muhaliflerin talep ve isteklerine hiçbir suretle kıymet ve ehemmiyet verilmemiş, hatta komisyonlar ve diğer teşekküllerin seçimleri yapılmış ve Millî Merkez idare Heyeti de faaliyete geçmiş
2 Aralık 1952’de de istifa etmiştir. Bunun üzerine bu heyetin tekrar intihabı için Millî Umumî Meclisin toplanmasını talep etmişler ve Hükümet de — haklı olarak — 5404 sayılı Kanunu göstermiştir.

Nihayet Patrikhane 28 Mart 1952 tarihli Ermeni gazetelerinde 31 Mart akşam saat 5’te Patrikhanede Milli Merkez idare Heyeti seçileceğini ilân etmiş ve fakat gönderdiği davetiyelerde parantez içinde Merkez
Mütevelli Heyeti (Türkçe olarak) kaydını ilâve etmiştir. Bundan haberdar olan Muhalefet, Patrikhane ilânının Millî Merkez idare Heyeti ile bir alâkası olmayıp, ancak 5404 No.lu Kanuna göre Merkez Mütevelli Heyeti olduğunu ortaya çıkararak, bütün Gregoryen Ermenilerini nüfuz cüzdanlarını alarak, 31 Mart sabah saat 7 den akşam saat 17 ye kadar Patrikhaneye giderek, reylerini kullanmaya davet etmiştir. Bunun üzerine Patrikhane, Yortu bahanesiyle ikinci bir ilân yaparak, bu seçimin tehir edildiğini bildirmiştir, 3.1.1954 tarihli Ermenice gazetelerde, Patrikhanenin bir tebliği yayınlanmıştır: Bu tebliğde eski Anayasa tabiri kullanılarak “Merkez İdare Heyeti” denilmiştir. Yani Heyetin gelirleri koordine etme salâhiyeti olacaktır. 10.1.1954 tarihli gazetelerde çıkan,” 12 maddeyi muhtevi, Patrikhane tarafından semtlerde bulunan Mütevelli Heyetlerine gönderilen seçim tamiminde, Hükümetten alınan müsaade, gayet kapalı bir şekilde belirtilmekle iktifa olunmuştur. Burada kanun numarası zikredilmediği gibi, müsaadenin mahiyeti ve muhtevasına dahi işaret edilmemiştir. Hükümet murakabesi altındaki mahallelerde, 5404 sayılı Kanuna göre seçimler yapılmıştır. Bu seçimlerde propagandalar yapılmış ve dikkate şayan, “Patrikhane müdafileri cephesi” gibi politik tabirler istimal edilmiştir. İstanbul’daki kilise bulunan semtlerde doğrudan doğruya, Anadolu’da da kilise bulunan şehirler İstanbul’da oturan şahıslan temsilci olarak 31 Ocak 1954 Pazar günü seçmişlerdir. Seçilenler eski Anayasaya göre kendilerine milletvekili süsü vermişlerdir.

Toplanacak olan “Temsilciler Heyeti’nin ruznamesi, Patrikhane tarafından tespit edilerek, seçilen temsilcilere gönderilmiş, 9.3,1954 tarihli gazetelerde de ilân edilmiştir. Bu ruzname şöyledir: 1. Vilâyetten gelen emrin okunması, 2. Patrikhane raporunun okunması, (Burada toplanacak olan “Temsilciler Heyetine eski Anayasadaki “Umumî Heyetin taşımakta olduğu vasıflar verilmek istenmiştir), 3. Başkanlık Divanı seçimi, 4. Merkez Mütevelli Heyeti (kendi tabirlerince “Merkez-i İdare”)’nin seçilmesi.

Temsilciler Heyeti’nin toplanması için Vilâyet’ten Patrikhane’ye gönderilen emrin metni şöyledir:

Ermeni Patrikhanesi
T. C. İstanbul İli Emniyet Müdürlüğü
Şube 1, No. 11087/13764

Sayın Karekin Haçaduryan,
Türkiye Ermenileri Patriği,
4 Ağustos 1953 tarihli dilekçeniz karşılığıdır:
Cemaate ait müşterek malların idaresini ve bu şekildeki müteaddit kiliseleri ilgilendiren vakıfları koordine etmek üzere müşterek bir mütevelli heyetinin seçilmesi ve bu hususta kanunda sarih hükümler bulunmadığı için, diğer cemaatlerin yaptıkları gibi kiliseleri birer seçim bölgesi telâkki ederek, oralarca seçilecek mümessiller vasıtasıyla Merkez Mütevelli Heyetinin teşkili İçişleri Vekâletinin 19.IX.953 gün ve 12532/61180 sayılı emirleriyle uygun görülmüştür.

Yalnız, 5404 sayılı Kanunun murakabe hakkındaki hükümlerinin göz önünde tutulması ve Cismani Meclis gibi herhangi bir iltibasa meydan verecek bir teşekkülün, hiçbir surette yer alamayacağı hususunda dikkati çekmeyi zait telâkki ederim. Bu vesile ile saygılarımın kabulünü rica ederim.

23.X.953 İstanbul Valisi Ord. Prof. Fahrettin Kerim Gökay

(Emrin metni Ermenice harflerle, fakat Türkçe olarak 17.3.1954 tarihli Marmara Gazetesinde neşredilmiştir).

Bu ruznameye göre, 74 temsilciden 71 inin hazır bulunduğu Temsilciler Heyeti, 13 Mart 1954 Cumartesi günü öğleden sonra saat 3’te Patrikhane Salonunda toplanarak eski Anayasa tabiriyle 14 kişiden mürekkep “Merkez İdare Heyeti” ni seçmiştir. (…) Bundan sonra Patrik K. Haçaduryan, Temsilciler Meclisinde “iki senelik faaliyet raporu” nu okumuştur. 22 Mart 1954 Pazartesi akşamı saat 17 de Patrikhane Salonunda İstanbul’da bulunan papaz ve rahipler, Patriğin riyasetinde toplanarak, yedi kişilik “Ruhanî Meclis” i seçmişlerdir. (…) Netice, 23.3.1954 tarihli gazetelerde Patrikhane tarafından ilân edilmiştir.

24 Mart 1954 tarihli ‘”Marmara” da çerçeve içine alınarak neşredilen bir yazıya göre Temsilciler Heyeti’nden seçilen “Merkez İdare Heyeti” Hükümetçe tasdik edilmiştir. 31 Mart 1954 tarihli “Marmara” gazetesinin neşrettiği bir yazıya göre, yeni seçilen “Ruhanî Meclis” 30 Mart 1954 Salı öğleden sonra Patrikhane Salonunda Patriğin riyasetinde ilk toplantısını yaparak, Rahip Karekin Kazanciyan’ı Başkan seçmiştir. Bu rahip, 1953 yılı sonunda Üsküdar’da açılan “Surp Haç Tıbrevank” Ruhban Okulunun Müdürüdür.
.
Nihayet, 1.4.1954 tarihli “Marmara” gazetesinde çıkan bir habere nazaran 30 Mart 1954 Çarşamba günü saat 17.00 de “Merkez-i İdare” Heyeti Patrik Haçaduryan’ın riyasetinde Patrikhane Salonunda toplanmıştır. Bu toplantıda Patrik, hazır bulunanlara eski “Merkez-i İdare” Heyetinin faaliyetleri hakkında malûmat vererek, yeni heyetin çalışma programı için birçok “önemli projeler, meseleler” vermiştir. Gizli oyla yeni “Merkez-i İdare” Heyetinin Başkanlık Divanına şu zatlar intihap edilmiştir: Mığırdıç Şellefyan (Birinci Başkan), Vahan Bardizbanyan (İkinci Başkan), Karabet Aprahamyan (Birinci Kâtip), Aliksan Horasanciyan (İkinci Kâtip). Bundan sonra yeni Başkanlık Divanı hemen bir toplantı akdederek “tali organ ve idare heyetlerinin teşekkülü” ile “Semt Mütevelli Heyetinin Seçimi” hakkında gayri resmî görüşmelerde bulunmuştur.

Komisyonlar:
Ermeni Patrikhanesinde (5 komisyon vardır. Eskiden 7 idi. Mahkeme Komisyonu, Lozan Muahedenamesinin imzalanmasından sonra kaldırılmıştır. Bugün mevcut olanlar şunlardır:
1. Maarif Komisyonu,
2. Tesisat Komisyonu,
3. Manastır Komisyonu,
4. Muhasebe Komisyonu,
5. Vasiyet İdaresi Komisyonu.
6. Hastane İdaresi Komisyonu.” (14)

1950 Sonrası Patrik seçimleri:

Patrik Karekin Haçaduryan’ın ölümünden sonra müteşebbis heyet ve Ruhani Kurulun başvurusu üzerine İhtilal hükümeti 18 Eylül 1961 tarih ve 5/1654 sayılı kararnameyi çıkardı. Temelde Ermeni toplumunun kadim gelenek ve görenekleri dikkate alınarak hazırlanan kararname 1950 seçim talimatnamesinden bazı farklarla ayrılmaktadır. Asıl fark ise, genel meclisin 1950’de olduğu gibi merkezi idare komisyonu ya da merkezi idare (Getronagan Varçutyun) ve komisyonların seçimine izin verilmemesiydi. Bilindiği gibi Merkezi İdare komisyonu ya da merkezi yönetim 1961 Eylül ayında kaldırılmış ve seçimine izin verilmemişti. Merkezi idare kaldırıldığından komisyonlar da kendiliğinden sona ermiştir.

21 Ağustos 1961 tarihinde Patrik vekili Başpapaz Aram Basmacıyan ve Ruhani Meclis Başkanı Başrahip Sahak Papazyan vilayete başvurarak patrik seçimi için izin istemişlerdir.

“ 49/70
21 Ağustos 1961
Vilayet Yüksek Makamına
İstanbul

Merhum muhterem Patriğimiz Karekin Haçaduryan’ın 22 Haziran 1961 tarihinde vefatı ile inhilal etmiş bulunan Türkiye Ermenileri Patrikliği makamına yenisinin getirilebilmesi için Patrikliğimizce, cari mevzuat hükümleri ve teamüllerimize göre, gerekli seçim hazırlıklarına tevessül edilmiş bulunmaktadır. Bir ay zarfında hazırlıkların ikmali mümkün görülen ve gerek İstanbul ve gerekse taşradaki kiliselerin çevrelerinden seçilecek ruhani ve sivil delegelerin tarafından yapılması gereken patrik seçimi toplantısına müsaade edilmesi için yüksek delaletinizi rica eder, toplantının gün ve saatinin ayrıca bildirileceğini derin saygılarımızla arz ederiz. Ermeni Patrikliği Namına Patrik Vekili Başpapaz Aram Basmacıyan Ruhani Meclis Başkanı Başrahip Sahak Papazyan” (15)

İstanbul Valiliği, patrikliğe Eminönü Kaymakamlığı aracılığı ile verdiği cevapta kesin olarak 1950 yılında olduğu gibi “Cismani meclis seçilmesine, zahiren de (görünüşte) olsa bu meclisin teessüsüne (kurulmasına) meydan verilmemesi istenmektedir.

“ (16)TC İstanbul İli Emniyet Müdürlüğü Şube 1 Grubu A.1
Konu: Patrik seçimi hakkında.

Eminönü Kaymakamlığına
1.- Münhal bulunan, Gregoryen Ermeni patrikliği makamına yenisinin seçilmesi için aynı mezhep mensubu vatandaşlarımızın aralarından intihap edecekleri bir heyet vasıtasıyla seçim yapılmasına dair olan İçişleri Bakanlığının 28.09.1961 gün ve Emniyet Genel Müdürlüğü Şube 1.A.1: 42231–1/118212 sayılı yazılarına ekli olarak gelen Bakanlar Kurulu’nun 18.09.1961 tarih ve 5/ 1654 sayılı karar sureti ilişik olarak gönderilmiştir.
2.- Kararnamenin tatbikinde; üzerinde bilhassa durulması gereken husus, seçimin bir defaya mahsus olmak ve atiye (geleceğe) ait hiçbir hukuki hüküm ifade etmemek kayıt ve şartıyla, ruhani ve sivillerden müteşekkil intihap heyeti vasıtasıyla, babadan Türk olan şahıslar arasından Patriğin seçilmesi keyfiyetidir. Bundan başka Patriği seçmek üzere teşekkül eden intihap (seçim) heyetinin, 1950 yılında olduğu gibi, Cismani Meclisi seçmesine, zahiren de olsa bu meclisin teessüsüne meydan verilmemesi, seçimi müteakip bu heyetin vazifesi sona ereceğinden dağıtılmasının temini, seçime takaddüm eden günlerde ve seçim sırasında hiçbir suretle propaganda yapılmasına müsaade edilmemesi, seçimin kapalı yerde yapılmasının temini ve mevzu ile yakinen ilgilenilerek, kanunsuz bir harekete meydan verilmemesi Bakanlığın mezkûr emirleriyle bildirilmiştir.
3.- Keyfiyetin, 21.08.1961 gün ve 49/70 sayılı dilekçeye karşılık olarak Patrik vekili ARAM BASMACIYAN’a tebliğiyle, Patrik seçimi için Bakanlar Kurulu kararnamesine müsteniden hazırlanacak Talimatname ile müracaat etmelerinin tefhimini ve neticenin bildirilmesini rica ederim.29.09.1961
Fikret Aslan
İstanbul Vali Y.”

1961’de cismani meclis yerine kurulan merkezi idare heyeti (Getronagan Varçutyun) da kaldırıldığından teorik olarak seçim sırasında cismani meclisin görevinin de ruhani meclis tarafından yapılması gereği ortaya çıkar. Öncelikle patrik kaymakamının -cismani meclis olmadığından- ruhani genel meclisi tarafından seçilmesi gerekir. Ruhani genel meclisin de günümüz koşullarında papazlar dahil bütün din adamlarından oluşması uygun olur. Seçilen patriklik kaymakamı seçilebilecek episkoposlar listesini hazırlar. Patriklik kaymakamı tarafından belirlenen seçilebilecek episkoposlar listesi ruhani genel meclise sunulur. Ruhani genel meclis adaylar arasında oylama yaparak bir sıralama yapar. Uygulamada, cismani meclisin görevini Patrik Seçim Kurulu yüklenmektedir. Bu durumda ilk beş adayı seçim kurulu belirler. Patrik, bu adaylar arasından genel meclis tarafından seçilir. Günümüzde 5 patrik adayı bulmak bile çok zor olduğundan, liste dışında kalan episkoposlara oy verilmesi mümkün olmakla birlikte bir anlamı yoktur.

“TC. BAŞBAKANLIK Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi Karar Sayısı 5/1654

KARARNAME
Münhal bulunan İstanbul Ermeni Patrikliği için yapılacak seçimin, yeni bir kanun ve tüzük çıkarılıncaya kadar ve bir defaya mahsus olmak ve atiye ait hiçbir hukuki hüküm ifade etmemek kayıt ve şartıyla, ruhani ve sivillerden müteşekkil İntihap Heyeti vasıtasıyla, babadan Türk olan şahıslar arasından yapılması; Dışişleri Bakanlığının 13.09.1961 tarihli ve 422231–1/112341 sayılı yazısı üzerine Bakanlar Kurulunun 18.09.1961 tarihli toplantısında kararlaştırılmıştır.
Devlet Başkanı ve Başbakan Org. Cemal Gürsel ve 19 bakan imzası” (17)

1961 PATRİK SEÇİMİ TALİMATNAMESİ

Bakanlar Kurulunun 18/9/1961 gün ve 5/1654 sayılı Kararnamesine, İstanbul Valiliğinin 29/9/1961 gün ve 19607 sayılı tezkeresine ve Ermeni Cemaatinin kadim teamül ve adetlerine göre hazırlanan işbu talimatnamenin tatbiki İstanbul Valiliğince uygun görülmüştür.

Madde 1—Münhal bulunan Türkiye Ermenileri Patrikliği makamı için yapılacak olan yeni seçimi işbu talimatname ile tespit olunan esaslar dairesinde icra edilecektir.

Madde 2—İstanbul Valiliğince yukarıda zikri geçen tezkere ile verilen talimat gereğince, seçime takaddüm eden günlerde ve seçim gününde seçim propagandası yapmak katiyen yasaktır.

Madde 3—Patrik seçimine iştirak edecek olan sivil delegelerin seçimi 8/10/1961 Pazar günü Ermeni kiliselerinin mütevelli heyetleri odalarında Ermeni cemaati mensuplarının oyları ile ve aşağıdaki maddeler gereğince yapılır.

Madde 4—İstanbul’da ve taşrada mevcut her bir Ermeni kilisesi mütevelli heyeti mıntıkası bir seçim bölgesi addolunur ve her seçim bölgesinden civarındaki cemaat adedine göre hesaplanarak, ilişik listeye dercedilen adette (bir veya birden ziyade) sivil delege seçilir.

Madde 5—Her kilisenin mütevelli heyeti kendi mıntıkasından seçilecek delegeler seçimini idare etmek üzere, bir bölge seçim komisyonu teşkil eder. Bu seçim komisyonları kilise mütevelli heyetleri azaları ile cemaatten davet edilecek iki veya üç şahıstan teşekkül eder.

Madde 6—Bölge seçim komisyonlarının vazifeleri şunlardır:
a) Seçmen kütüklerini hazırlamak (Mahalle ve sokak esasına göre hazırlanacak olan seçmen kütükleri yirmi bir yaşını ihlal etmiş olan seçmenlerin isim ve soyadları ile yaşlarını ve ikametgâhları kapı No.ları ve seçmenin imzasına mahsus bir sütunu muhtevi bulunacaktır.)
b) Delegeliğe seçilmesi gerekenlerin üç misli ismi havi namzetlerin listesini hazırlamak (Bu talimata ilişik liste gereğince, bölgeden seçilmesi lazım gelen delege adedinin üç misli namzetlerin isimlerini muhtevi mezkûr liste, usulen seçmenlere kolaylık olmak ve oyların dağılmamasını temin için hazırlanır. Seçmenler bu liste dışındaki kimselere de oy vermekte tamamen serbesttirler).
c) Seçimden sekiz gün evvel gerek seçmen kütüğünü ve gerekse namzet listesini kilise avlusunda duvara talik ederek, cemaatin ıttılalarına arz etmek ve seçmen kütüğüne vuku bulacak itirazları tetkik ve neticelendirmek.
ç) Seçim günü, seçimin usulü dairesinde ve dürüstçe yapılmasına nezaret etmek, oy tasnifini yapmak, üyelerinin ve cemaat müşahitlerinin imzaları tahtında ve kilisenin mührü ile mahtum olarak tanzim edeceği bir seçim mazbatası ile seçim sonucunu tespit etmek ve tanzim edilen mazbatanın birer örneğini nihayet 9/10/1961 Pazartesi günü saat 12’ye kadar patrikhaneye ve seçilenlere tevdi etmek.
d)Seçim mazbatası ilişik örneğe göre hazırlanacaktır.

Madde 7—Seçim gizli oy ve açık tasnif usulüne göre yapılacaktır. Seçmenlerin oy pusulalarını hazırlayabilmeleri için seçim sandığı yakınında kapalı bir mahal ihzar edilecektir.

Madde 8 –- Delegeliğe namzet olabilmek için aşağıdaki şartları haiz olmak gerektir.
a) Ermeni kilisesine mensup olmak.
b) Otuz yaşını ikmal etmiş bulunmak.
c) Okur-yazar olmak.
d) Mahkûmiyet ve amme hizmetinden memnuiyet gibi seçilebilmek için kanuni manileri bulunmamak. Namzet olabilmek için bölge cemaatine mensup olmak şart değildir.

Madde 9—Aynı zamanda birkaç bölgeden seçilen bir kimse bu bölgelerden birini tercih eder ve oradan seçilmiş sayılır. Bu kimsenin aynı zamanda seçildiği diğer bölgelerde kendisinden hemen sonra en çok oy almış olan şahıs onun yerine geçer.

Madde 10—Taşradaki kilise bölgelerinden seçilecek olan delegelerin delegelik sıfatları mahalli seçim şartlarına göre, mahalli mütevelli heyetlerince hazırlanacak mazbatalara göre tespit ve tasdik olunur. Taşradaki kiliseler çevresinden seçilecek delegelerin İstanbul’da mukim kimseler arasında da gösterilmesi mümkündür.

Madde 11—Seçmen olabilmek için aşağıdaki şartları haiz olmak lazımdır:

a) Ermeni Kilisesine ve aynı bölge cemaatine mensup olmak.
b) Nüfus hüviyet cüzdanına göre, yirmi bir yaşını ikmal etmiş bulunmak.
c) Oyunu kullandığı sırada hüviyetini nüfus cüzdanı ile tevsik etmek.
d) Mahkûmiyet ve amme hizmetinden memnuiyet gibi, seçime iştirak için kanuni manileri bulunmamak.

Madde 12 – Her seçmen oyunu yalnız kendi ikametgâhı seçim bölgesinde ve bizzat kullanır. Okur-yazar olmayanlar ile amalar oy pusulalarını yine bizzat kendi elleriyle oy sandığına atmak şartı ile itimat ettikleri bir kimseye doldurtabilirler.

Madde 13 –Seçim, seçmen kütüğünün kaç varaktan ibaret ve ne kadar seçmenin isimlerini muhtevi olduğu ve oylamada kullanılacak oy sandığının boş olduğu seçim komisyonu tarafından alenen tespit ve bu husus seçim mazbatasına derç edilerek imzalandıktan sonra, saat tam 9’da oy sandığının mühürlenerek cemaatin oylarına arz edilmesi ile başlar ve saat 17’ye kadar devam eder. Saat 17’de sandık başında oylarını kullanmak üzere sıra bekleyenlerin oyları da kabul edildikten sonra, oy sandığı hazır bulunanların huzurunda mührünün seçim komisyonu başkanı tarafından fekkedilmesi suretiyle, açılır. Evvela oy sandığından çıkan oy zarfları adedi seçmen kütüğündeki oy kullananların imzaların adedi ile karşılaştırılır, sonra da oy zarfları açılarak tasnife başlanılır. Oylama neticesi seçim mazbatasına kaydedilerek, mezkûr mazbata komisyon üyeleri ve varsa halktan birkaç müşahit tarafından imzalanır.

Madde 14—Okunaksız, imzalı ve başkaca işaretler taşıyan oy pusulaları muteber sayılmaz. İlişik liste mucibince, bölgeye ayrılan üye adedinden fazla isimleri muhtevi bulunan oy pusulalarındaki isimlerin sondan itibaren fazla olanları hesaba katılmaz ve muteber sayılmaz.

Madde 15—En fazla oy alan ile müsavi adette oy alanlardan yaşça büyük olanı delege seçilmiş addolunur.

Madde 16 –Seçim esnasında namzetlerin isimlerini havi matbu oy pusulaları kullanmak caiz olmakla beraber, seçim komisyonları, seçmenlerin istedikleri şekilde doldurabilmeleri için, boş oy pusulaları da hazırlayacaklardır.

Madde 17—Oturdukları mahallede ermeni kilisesi bulunmayan cemaat mensupları oylarını mahallelerine en yakın kilisede kullanacaklardır. Ancak, bunların isimlerini daha evvel o kilisenin seçmen kütüğüne kaydettirmeleri icap eder.

Madde 18 –- Seçim bölgelerinde yapılacak seçim masrafları kadim teamül veçhiyle kiliseler sandıklarından tesviye olunacaktır.

Madde 19 – İlişik listede gösterilen adette patrik seçimine katılacak olan ruhani delegeler İstanbul’da mevcut ve Ermeni Kilisesine mensup bütün ruhanilerin 6/10/1961 Cuma günü patrikhanede yapacakları toplantıda gizli oyla seçilirler.

Madde 20–19. madde gereğince seçilecek olan ruhanilerin en az beş seneden beri ruhaniyet silkine dahil bulunmuş olmaları ve otuz yaşını ikmal etmiş bulunmaları şarttır.

Madde21 – Yeni Patrik yukarıdaki maddelerde belirtilen şekilde cemaatçe ve Ruhaniler tarafından seçilen ruhani ve sivil delegeler tarafından aşağıdaki maddelerde gösterilen şekilde seçilir.

Madde 22 – 19-uncu maddede 6/10/1961 Cuma günü toplanacağı belirtilen ruhaniler heyeti, patrik seçimine iştirak edecek olan ruhani delegeleri seçtikten sonra, durumları patrik seçilmeye müsait olan ruhanilerin bir listesini de hazırlayarak, patrikhane ruhani meclisinde ve patrik seçimi müteşebbis heyetinde müzakere edilerek bunlar tarafından hazırlanacak olan beş kişilik patrik namzetleri nihai listesinin tanzimine esas olmak üzere, bu listeyi Patrik Vekiline tevdi eder.

Madde 23—Patrik namzedi listesine dahil edilecek ruhanilerin aşağıdaki şartları haiz olmaları lazımdır:
a) Babadan Türk olmak.
b) Türkiye Cumhuriyeti Hükümetinin itimadına mazhar olmak.
c) Episkoposluk rütbesini haiz olmak.
d) Otuz beş yaşını ikmal etmiş bulunmak.
e) Mahkûmiyet ve amme hizmetinden memnuiyet gibi seçilmeye mani halleri bulunmamak.
f) Patriklik vazifesini laiki ile yapabilecek iktidar ve ehliyette bulunmak.

Madde 24—Yukarıdaki maddelerde belirtilen şekilde seçilen ruhani ve sivil delegeler 11/10/1961 Çarşamba günü, saat 10-da Kumkapı’da kâin Ermeni Patrikhanesinin Meryemana kilisesi dahilinde patrik vekilinin riyasetinde ve muvakkaten en yaşlı sivil üyenin idaresinde ve en genç üye de sekreter olduğu halde, yeni Türkiye Ermenileri Patriğini seçmek üzere içtima ederek atideki işleri yaparlar: 

a) Üye mevcudunu tespit için yoklama yapılması (Defteri mahsusta delegelerin imzaları alınmak sureti ile icra olunur). 

b) Seçim mazbatalarını tetkik komisyonunun kurulması(Seçim bölgelerinden gelen mazbataları tetkik etmek ve bunlara da bir rapor hazırlamakla görevli olan mezkûr komisyon biri ruhani ve dokuzu sivil on delegeden müteşekkil olacaktır). 

c) Müzakeratı idare etmek üzere, bir başkan, iki başkan vekili ve iki sekreter seçilmesi. 

d) Dokuz üyeden müteşekkil Ermeni Patrikliği yeni Ruhani meclisinin seçilmesi. 

e) İşbu maddenin (b) fıkrasında yazılı seçim mazbatalarını tetkik komisyonunca mazbatalara dair verilecek olan raporun müzakeresi ve seçilmelerinde bir yolsuzluk görülmediği takdirde, delegelerin delegelik sıfatlarının tasdiki zımnında karar verilmez. 

f) Yeni Türkiye Ermenileri Patriğinin Seçilmesi.

Madde 25—Yeni seçilecek patrik 22. madde gereğince hazırlanan beş kişilik namzet listesine dahil ruhaniler arasından seçilir. Delegeler bu liste dışında kalan ruhanilere de oy vermekte serbest olmakla beraber, namzet listesi haricinde kendilerine oy verilecek ruhanilerin 22. madde gereğince ruhaniler heyeti tarafından hazırlanmış olan ilk listeye dahil bulunmuş olmaları şarttır.

Madde 26—Patrik seçimi de gizli oy ve açık tasnif usulüne göre yapılır. Oylamada ve oy tasnifinde delegelerden dördü ruhani ve dördü de sivillerden olmak üzere sekiz kişi müşahit sıfatı ile sandık başında bulunurlar. Delegeler oylarını bizzat kullanırlar. Oy tasnifi, oyların yüksek sesle okunması suretiyle yapılır.

Madde 27—Oyların ekseriyetini kazanan namzet Türkiye Ermenileri Patriği add ve ilan olunur.

Madde 28—Yukarıdaki maddelerde gösterilen şekilde yeni patrik intihap ettikten sonra, başkanlık tarafından iki nüsha olarak hazırlanarak imza ve tasdik edilecek olan patrik seçimi mazbatası patrik vekiline tevdi edilince, toplantı halinde bulunan ruhani ve sivil delegelerin vazifesi sona erer.

Madde 29—Seçim mazbatasının nüshaları kendisine tevdi edilecek olan Patrik vekili seçimin neticesini Hükümete arz ederek, kisve kanunu gereğince, yeni seçilen patriğe mabet dışında ruhani kisve giyebilmesi için izin ister.

Madde 30 – Yeni patriğe patriklik asasının tevdi ne yemin merasimi patrikhanece tespit edilecek bir gün ve saatte Kumkapı’daki Meryemana kilisesinde icra olunur. Yeni Patrik tespit edilecek gün ve saatte yapılacak ayin esnasında, kilise mihrabının önünde şu şekilde yemin eder:
“Vazifemi Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına, nizamlarına ve örf ve adetlerimize uygun olarak ifa edeceğime, cemaatimize ait dini, hayri ve içtimai müesseselerin hak ve menfaatlerini koruyacağıma, dindaşlarıma hak, hakikat ve fazilet yolunda rehber olacağıma ve bu yolda sadakat ile hizmet edeceğime huzuru ilahide söz veririm.”
Bundan sonra Patrik Vekili tarafından yeni patriğe patriklik asası tevdi ve kendisi tebrik olunur.

1961 Patrik Seçimi sonrası Delegeler Kurulu Tutanakları Ermeni Patrikhanesi tarafından yayımlanmış ve sonraki bütün seçimlerde yol gösterici olmuştur.

KAYNAK: Delegeler Kurulu Tutanakları–11 Ekim 1961
Ermeni Patrikhanesi Resmi Yayını, İstanbul, 1961
1.- Geçici Ruhani Meclis Üyeleri ve Kilise Yönetim Kurullarının temsilcileri Patrikhane’de toplanırlar ve PATRİK SEÇİMİ (MÜTEŞEBBİS) HEYETİ (PSH) kurulur. (Sayfa–6).

2.- 07.08.1961 tarihinde kurulan PSH’nın üyeleri şöyleydi:
a) Merhum Patriğin Vekili (Heyet Fahri Başkanı);
b) Geçici Ruhani Meclis’in kalan altı üyeleri;
c) Yedi sivil yöneticiler (Sayfa–6)

3.- 29.09. 1961 tarihinde, Patrikhane tarafından “Tüm Kilise Yönetim Kurullarına” gönderilen 30. Maddeden ibaret “Patriklik Seçim Yönetmeliği” “Ermeni toplumunun kadim örf ve adetleri doğrultusunda” hazırlanmıştır.(Sayfa- 14)

4.- Patrik Seçim Heyeti (PSH) sözü geçen Yönetmeliği gözden geçirir.

5.- PSH Merhum Patriğin Vekilinin ve Geçici Ruhani Meclis Başkanının imzasıyla İstanbul Valiliğine bir dilekçe ile başvurarak, yasalar ve örf ve adetler doğrultusunda Patrik seçimi için izin ister. (Sayfa 6 ve 7).

6.- Dilekçenin cevabını alır almaz, PSH Delegeler Seçiminin ve Din Görevlileri Meclisi’nin toplanma tarihini belirler. Ayrıca Patriklik Seçiminin tarihi belirlenir.

7.- Merhum Patriğin Vekili, seçim tarihlerini ve Patriklik Seçim Yönetmeliğini tüm Kilise Kurullarına ve Cemaat vakıf yönetim kurullarına özel bir genelge ile bildirir. (Sayfa- 14)

8.- Sivil ve Ruhani delegeler seçilir. (Sayfa- 14–17, 19–21)

9.- Delegeler Kurulu Türkiye Ermenilerinin 83. Patriğini mutlak çoğunluk sistemiyle seçer. (Sayfa 17–18, 22–35). Delegeler Kurulu Başkanı ve Merhum Patriğin Vekili, neticeyi T.C. Cumhurbaşkanı’na, Başbakan’a, İçişleri Bakanı’na, İstanbul Valisine ve Tüm Dünya Ermenileri Başpatriği’ne telgrafla bildirirler.( Sayfa 36–37)

10.- Delegeler Kurulunun Divanı, Patriklik seçimi sonucunu, resmi bir yazıyla merhum Patriğin Vekiline bildirir ve Delegeler Kurulunu lağveder. (Sayfa- 38)

11- Yeni Patriğin asayı devralma töreni tespit edilen tarihte Meryem Ana Kilisesinde yapılır. (18)

1990 PATRİK SEÇİMİNDE KARIŞIKLIK

9 Nisan 1990 gün ve 3331 sayılı yazıyla, İstanbul Valiliğine müteşebbis heyetin yazısına, İstanbul valiliğinden 20.04.1990 tarihli aşağıdaki yazı ile 8 maddelik Ermeni Patriği Seçim Esasları 21.04.1990 günü patrikliğe tebliğ edilmiştir. Hem 1961 tarihli talimatnameyle hem de Ermeni kilise ve cemaatinin gelenekleriyle bağdaşmayan talimatnameye itiraz edilmiştir.

“T.C. İstanbul İli
Emniyet Müdürlüğü
Gayrettepe 20.04.1990
SAYI: Güv. Şb. Müd.A.1.90/3641
KONU: Patrik Seçimi
Türkiye Ermenileri Patrikliği
İstanbul
İLGİ: 9 Nisan 1990 Gün ve 3331 sayılı yazınız.
Patrik Şınork KALUSTYAN’ın, 07 Mart 1990 tarihinde vefatı ile boşalan Türkiye Ermeni Patrikliğine yenisinin seçilebilmesi için Patrikhanenizce gerekli seçim hazırlıklarına başlandığı ilgi yazınızdan anlaşılmaktadır.
İlgili Bakanlık temsilcilerinin iştirakiyle Ankara’da 16.04.1990 günü yapılan toplantıda kararlaştırılan ve uygulamaya konulması Başbakanlığın 18 Nisan 1990 gün ve 12/00578 sayılı emriyle uygun görülen ‘ERMENİ PATRİĞİ SEÇİM ESASLARI’ ilişikte gönderilmiştir.
Yeni Patrik seçiminin ilişikteki esaslar çerçevesinde yapılmasını rica ederim.
B. Cahit Bayar
İstanbul Valisi
Eki:1

ERMENİ PATRİKLİĞİ SEÇİM ESASLARI
1.- Her kilise bölgesi bir seçim bölgesini teşkil eder. En yaşlı Papaz başkanlığında Vakıf Yönetim Kurulu üyelerinin tamamı Vakıf Seçim Komisyonunu oluşturur.
2.- Vakıf Seçim Komisyonu kilise bölgesinden, Ermeni Gregoryen cemaate mensup Türk Vatandaşı olan 18 yaşını ikmal etmiş kadın veya erkek ruhani olmayan bir kişiyi seçer. Seçilen bir kişi ile ilgili komisyon kararı tutanağa bağlanarak Valiliğe bildirir.
3.- Kilise bölgesinden seçilen birer kişi ile ruhanilerin kendi aralarından seçecekleri 9 ruhani, Patrik seçim komisyonunu oluşturur. Patrik seçim komisyonu aralarından 7 sivil 7 ruhani olmak üzere 14 kişilik Patrik Adaylarını Tespit Komisyonunu teşkil eder.
4.- Patrik adaylarını tespit komisyonu 5’ten çok olmamak üzere patrik adaylarını belirler ve 05.05.1990 tarihine kadar Valiliğe bildirir.
5.- Patrik adaylarında aşağıdaki şartlar aranır.
a) Babadan Türk vatandaşı olmak ve bu vatandaşlığı hiç kaybetmemiş olmak;
b) 40 yaşını doldurmuş bulunmak;
c) Ruhani mesleğinde olmak;
d) Hiçbir mahkûmiyeti bulunmamak;
e) Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kendisine itimadı bulunmak.
6.- Patrik Seçim Komisyonu 20 Mayıs günü Kumkapı Ermeni Patrikhanesinde toplanarak belirlenen adaylar arasından Patriği seçer ve valiliğe bildirir.
7.- Patrik seçimi noter huzurunda gizli oy açık tasnif esasına göre yapılır. Vekâleten oy kullanılamaz.
8.- Yukarıda belirtilen tüm komisyonlar seçimin yapılması için teşkil edilmiş olup, seçim hitamında varlıkları son bulur.” (19)

Ermeni Patrik Seçim Esasları 8 maddeden ibaret olup, hiçbir şekilde Ermeni kilisesinin ve Ermeni cemaatinin gelenek ve görenekleriyle bağdaşmadığından bu seçim talimatnamesine, hukukçulardan alınan mütalaa doğrultusunda müteşebbis heyet başkanı, Ruhani kurul başkanı ve Patrik vekilinin ortak mektubuyla itiraz edilmiştir.

“Sayın İstanbul Valisinin 20.04. 1990 tarih ve Güv. Şub. Müd. A1.90/364 Sayılı Yazısı hakkında düşünceler

ERMENİ PATRİĞİ SEÇİM ESASLARI ANA MADDELERİ VE İTİRAZLAR
Madde 1.- Her kilise bölgesi bir seçim bölgesini teşkil eder. En yaşlı Papaz başkanlığında vakıf üyelerinin tamamı vakıf komisyonunu oluşturur.
İtiraz nedeni:
a) İstanbul’daki Cemaat Vakıfları (5) ve Vakıf Yönetim Kurulları (30) ve taşrada Kilise yönetim kurulları (5) Ermeni “Gregoryen” mezhebine vatandaşlar tarafından sadece ilgili vakıf mallarının yönetimi için seçilmektedir. Vakıf yönetim Kurulları bunun dışında hiçbir görev için halktan temsil yetkisi almış durumda değildir. Öyle ki, Vakıf yönetim Kurullarından oluşacak sözde “Vakıf Komisyonlarının” Ermeni “ Gregoryen” mezhebinin esaslarından olan ve bu mezhebe ait vatandaşlardan oluşan cemaatin iradesinin ve sesinin tespit edileceği demokratik bir seçim yapması açıkça olanak dışıdır. 

b) Her kilise bölgesindeki Vakıf yönetim kuruluna “ en yaşlı papazın” başkanlığının emredilmesi çok ilginçtir. Layık TC hükümetleri döneminde devamlı reddedilen husus işbu defaki seçim için ansızın “esas” tabir edilmektedir. Maksat açık değildir.

Madde 2.- Vakıf seçim komisyonu kilise bölgesinden Gregoryen Cemaate mensup Türk Vatandaşı olan 18 yaşını ikmal etmiş kadın veya erkek ruhani olmayan bir kişiyi seçer. Seçilen (bir) kişi ile ilgili komisyon kararı tutanağa bağlanarak valiliğe bildirilir.
İtiraz nedeni: 

a) “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.” Öyle ki, Patrik seçimini “Gregoryen” mezhebine mensup Ermeni asıllı ve 18 yaşını ikmal etmiş Türk Vatandaşları ya doğrudan kendi oylarıyla yapacak ya da oylarıyla tespit edilen temsilciler (yani delegeler) tarafından yaptıracaklardır. Bu seçim tarzı çoğulcu demokrasi olduğu söylenen ülke yönetiminin gereği olduğu gibi, Ermeni “Gregoryen” mezhebinin kadim örf ve adetlerine uygun yegâne usuldür. 

b) Gönderilen 2. Maddeye göre ise sözde “seçim”in sözde “Vakıf Seçim Komisyonunun”, komisyon kararıyla yapılması emredilmektedir. Bu tür gayrı demokratik bir seçim Ermeni “Gregoryen” kilisesinin gelenek ve göreneklerine aykırıdır. 

c) Komisyon kararı ile tayin edilecek kişilerin adlarının, sözde seçim öncesi valiliğe bildirilmesi istenmektedir. Bunun amacı pek açık değildir. Böyle bir uygulama niçin gerekli görülmüştür?

Madde 3.- Kilise bölgelerinden seçilen birer kişi ile ruhanilerin kendi aralarından seçecekleri 9 ruhani, Patrik seçim komisyonunu oluşturur. Patrik seçim komisyonu aralarından 7 sivil ve 7 ruhani olmak üzere 14 kişilik patrik adaylarını tespit komisyonu teşkil eder.

İtiraz nedeni: 

a) Ermeni “Gregoryen” mezhebinin kadim örf ve adetlerine göre, halkın tam yetkisini (demokratik seçim sonucu) haiz temsilcilerin ve ruhanilerin aralarından seçecekleri temsilcilerin7’ye 1 oranında oluşturduğu bir Temsilciler (Delegeler) oluşturulmalıdır. Emredilen suni ve dayanıksız şekil ise bu esasa aykırı düşmektedir. 

b) Örf ve adetlere göre Patrik adaylarını tespit işlemi iki basamaklı bir yöntemle gerçekleşir. 

1) Ruhaniler Genel Kurulu 5 kişilik bir aday listesi hazırlar; 

2) Ruhani Meclis üyelerinden ve Seçim Müteşebbis Heyetinden oluşan bir tespit kurulu aday listesini son şekline sokar. 

3) Temsilciler Kurulu üyeleri 5 kişilik aday listesi dışındaki kişilere de oy verebilir.
Esas daima seçimin bir zümrenin veya bir grubun güdümüne değil cemaat üyelerinin çoğunluğuna dayanmasıdır. Emredilen suni ve dayanaksız tespit şekli ise bu esasa ters düşmektedir.

Madde 4.- Patrik adayları tespit komisyonu 5’ten çok olmamak üzere patrik adaylarını belirler ve 05.05.1990 tarihine kadar Valiliğe bildirir. Valilik bu adayların 5. Maddeye uygunluğunu tespit eder.

İtiraz Nedeni: 

a) 3. Maddeyle ilgili tenkide bakınız. 

b) Bakanlıkların/Başbakanlığın/ Valiliğin aday tespitinde tarih belirlemesi ve Valiliğe bildirilmesini emretmesi, Ermeni Patrik seçiminin demokratik bir şekilde değil de Hükümet güdümünde yapılacağı kanısını uyandırıyor. 

c) Patrik adaylarının uygunluğunu tespit etmek, seçilecek Patriğin temsil edeceği Ermeni “Gregoryen” Kilisesi ve cemaatinin görevidir. Seçilecek Patrik TC Hükümetlerini temsil etmeyecektir. Demokratik yöntemlerle seçilmesi gereken Patrik, Türk-Ermeni “Gregoryen” cemaatini temsil edecektir. Örf ve adetleri korumak layık devletin değil, dini cemaatin görevidir.

Madde 5.- Patrik adaylarına aşağıdaki şartlar aranır. 

a) Babadan Türk vatandaşı olmak ve bu vatandaşlığı hiç kaybetmemiş olmak, 

b) 40 Yaşını doldurmuş bulunmak, 

c) Ruhani mesleğinde olmak, 

d) Hiçbir mahkumiyeti bulunmamak, 

e) TC Devletinin kendisine itimadı bulunmak. 

Bu şartları ayrı ayrı incelemek gerekir.

5 a) Vatandaşlık sorunu: 

a) Bu idari kısıtlama patrik adayları sayısını en alt düzeye indirmektedir. Böylece yurt dışından hemen hiç kimse aday olarak kabul edilmeyecektir. Yurt içinde ise sadece 34 ve 65 yaşlarında iki “aday adayı” mevcuttur. 

b) Türkiye’de halen patrik adayı olabilecek episkoposların sayısı şimdikinden çok olmaması ve patrikliğin hatasıdır, ne de rahip adaylarının yokluğundan kaynaklanmaktadır. Çarpıklık başka yerdedir. Merhum Patrik Kalustyan değişik TC hükümetlerine defalarca başvurarak rahip yetiştirmek üzere bir ruhban okulu açılmasına izin istemiş, başvurular cevapsız kalmıştır. Oysa Türkiye’de hemen hemen her yıl yeni imam-hatip liseleri ve İlahiyat fakülteleri açılmıştır. Türkiye’de rahip yetiştirilemediğine göre, rahip olmak isteyen Ermeni TC vatandaşları eğitimlerini nerede göreceklerdir? Episkoposlar ve patrik adayları nereden temin edilecektir? Türkiye’de rahip/episkopos hazırlanmadığına, yurtdışından da gelmelerine engel olunduğuna göre, bu durumda Ermeni Patrikhanesinin ne yapması gerekmektedir? 

c) Merhum Ermeni Patriği Şınork Kalustyan ve Merhum Rum Patriği Athenagoras seçildikleri vakit Türk vatandaşı değillerdi. Ancak iyi niyet ile idari tasarruf ile kolaylıklar gösterildiğinde Patrik seçilebilmişlerdir. Çok yakın tarihteki uygulamalar bu denli açıkken, şimdi bu maddedeki “vatandaşlığı hiç kaybetmemiş olmak” gibi bir ibareyi kullanmak neden gerekli görülmüştür? 

5b) Yaş Sorunu 

a) 1850–1860 yıllarında Ermeni Patrikhanesinde toplanan cemaat meclisleri, uzun çalışmalardan sonra Nizamname-i Millet-i Ermeniyan adlı tüzüğü hazırladılar. Bu Nizamname Patrikhane ile Babıâli arasındaki ikili çalışma sonucu, 29.03.1862 tarihinde hükümetçe onaylandı ve 17.03.1863 tarihinde Padişah fermanıyla yürürlüğe girdi. Bu Nizamname’ye göre patrik adaylarının 35 yaşını ikmal etmiş olması gerekiyordu. 

b) Ancak on üç sene sonraki normları yansıtan ve 23.12.1876’da ilan olunan ilk Anayasa (Kanuni Esasi) gereği, milletvekili adayı olmak için kişi 30 yaşını ikmal etmiş olmalıydı. 1982 Anayasa’sında aynen milletvekili adaylarının 30 yaşını ikmal etmiş olması gerekir. Başka sözle, 55 Milyonluk TC Başbakanı, teorik olarak 30 yaşında olabilir. 

c) Emredilen esaslarda ise patrik adaylarının yaşı 30’a indirilmesi gerekirken herhangi bir dayanaktan ve emsalden yoksun olan 40 yaşını doldurmuş olmak şart getirilmiştir. Hükümet kadim bir kilisenin patrik adayı tespitinde bu tür idari ve hukuksal dayanaktan yoksun kararlarla müdahale etmemelidir. 

d) 35 yaş sınırını öngören Nizamname’nin yürürlüğe girdiği tarihte, Türkiye’de 100’ün üzerinde manastır, 54 episkopos, 300 kadar rahip, 2000’in üzerinde papaz vardır. 

e) Aday yaşının 30’a indirilmesi gereken bu gün ise, bu oran 2 episkopos 2 rahip ve 20 papazdır. Bu gün Türkiye’de bir tek Ermeni ruhban okulu veya manastır bile yoktur. 

f) Yaş haddinin 35’te tutulması veya dayanıksız bir şekilde 40’a yükseltilmesi halinde, Patriklik sivri bir kriz dönemine girecektir. Emredilen esaslara göre, Türkiye’de sadece bir tek aday kalmaktadır; yani seçim değil de tayin gibi bir olay beklenmektedir. Herhangi bir şekilde tek yaşlı aday görev yapamaz duruma geldiğinde, Patriklik makamı boş mu kalacaktır?

5 c) Ruhani Mesleğinden olma sorunu:
İtiraz nedenleri: 

a) Hıristiyanlığın evrensel kurallarındandır. Patrikler, Papalar, Katolikoslar, Kardinaller, episkoposlar sınıfından seçilirler. İstikrar olmayan dönemlerde üst rahiplerin (“Vartabed” veya başrahiplerin (“Dz. Vartabed”) seçildikleri olmuştur. Ermeni Kilisesinin örf ve adetlerine göre patrik adaylarının normalde episkopos (veya aday azlığı göz önünde bulundurularak en az üst rahipler) arasından seçilmesi gerekir. 

b) Emredilen esaslara göre, patrik adaylarında sadece “ruhani mesleğinden olmaları” öngörülmüştür. Yine, laik bir makamın asırlardır süregelmiş dini gelenekleri değiştirmeğe yeltendiği görülüyor. Gönderilen talimata göre bir okuyucu şemmas, papaz ve hatta bir rahibe (!) bile Türkiye Ermenilerinin 83. Patriği olabilir.

GÖRÜŞ:
1.- Patrikliğe tebliğ edilen “Ermeni Patriği Seçim Esasları” ne TC yasalarıyla, ne de Ermeni “Gregoryen” Kilisesinin kadim örf ve adetleriyle bağdaşmaktadır. 

2.- Ermeni “Gregoryen” Kilisesi mensuplarının, var olan 3–4 aday arasından tam demokratik bir seçimle kendi dini liderini seçmesi en doğal hakkıdır. 

3.- Laik TC Hükümeti, aday tespit işlemine müdahale etmemelidir. Patrik adaylığı şartları Hükümetin değil kilisenin sorunudur.” (20)

“MÜTEŞEBBİS HEYET MÜTALAASI

Patriklik seçimi nedeniyle İstanbul Vilayeti Makamınca Patrikliğe tebliğ edilen 20/4/1990 tarih 3641 sayılı talimatname ile ilgili, Patriklik seçimi Müteşebbis Heyeti tarafından sunulan mütalaadır.
Patriklik Seçimine müteallik tarihçe: 

– 1856 Islahat Fermanı ile “Karşılıklı” olmak üzere “cemaatin” Kuruluş ve sorunlarını kotarmak bakımından bir çalışma başlatılmıştır. 

– 1863 “Ermeni Cemaati Nizamnamesi” adı altında bir tüzük kabul edilmiştir. 

– 1916- 1918 yılına kadar uygulamada kalan nizamname iki yıl kadar uygulama dışında bırakılmış, 1918’de nizamname yeniden yürürlüğe girmiştir. 

– 1923 Lozan Antlaşması ile Cumhuriyet döneminde örf ve adetler ile kurumların korunması kabul edilmiştir. 

– 1927 Cumhuriyet Döneminde ilk Patrik seçimi yapılmış. Episkopos Mesrob Naroyan Patrik seçilmiştir. Bu seçimde uygulama 1863 nizamnamesidir. 

– 1950 Cumhuriyet Döneminde İkinci Patrik seçimi yapılmış bu kez mevcut yasa ve tüzük olmadığından Bakanlar Kurulu Kararnamesi çıkartılarak yine örf ve adetlerimize göre 30 maddelik bir tüzük tarafımızdan hazırlanarak seçim icra edilmiştir ve Başepiskopos Karekin Haçaturyan Patrik seçilmiştir. 

– 1961 Cumhuriyet Döneminin 3. Patrik seçimi yine Bakanlar Kurulu Kararnamesi uyarınca örf ve adetlerimize göre 30 maddelik tarafımızdan hazırlanan tüzük uyarınca seçim yapılmış Başepiskopos Şınork Kalustyan Patrik seçilmiştir. 

– 1990 Bu yılda yapılması gereken “Patrik Seçimi “ için öngörülen Başbakanlık emirleri gereğince “Ermeni Patrikliği Seçim Esasları” başlıklı talimatın ne örf ve adetlerimize ne de hükümet kararnamesine dayalı olmadığından, hukuki mesnetten yoksun olduğu kurulumuzca müşahede edilmiştir. 

Bugüne kadar Ermeni Cemaati ile ilgili tüm çalışmalar, Patriklik ile Hükümet arasında yakın diyaloglar şeklinde düzenlenmiştir. Bu kere yapılacak olan Patrik seçiminde karşılıklı diyaloga yer verilmediği gibi, tebliğ edilen seçim esaslarını içeren talimatta, örf ve adetlerimize, geleneklerimize, bundan evvelki tatbikat ve uygulamalara yer verilmemiştir. 

Hukuk Devleti olan Cumhuriyetimizde Cumhuriyetin kuruluşundan beri Ermeni Cemaatinin bu tür kurumları için, uygulama bakımından bir yasa ve tüzük çıkarılmadığından 1950 ve 1961 yılında yapılan Patrik seçimlerinde bir yasaya dayanılarak uygulamaya konulması mecburiyeti tartışılmaz olduğundan geçici olarak da olsa kanun kuvvetinde birer kararname çıkartılmak suretiyle seçimler yaptırılmıştır.”Yeni bir yasa ve tüzük çıkarılıncaya kadar” ibaresi her kararnamede açıklıkla tekrarlanmıştır. Bu da yeni bir yasa ve tüzük bugüne kadar çıkarılmadığından, yeni yapılacak Patriklik Seçiminin hukuki niteliğini koruması için yeniden bir kararname çıkarılmasını zorunlu kılar. 

Aksi takdirde, Örf ve adetlerimiz gereği Patrik Seçimi Ermeni Gregoryen Kilisesi Mezhebi esasları gereğince, seçilecek Patriğin kilisesi mensuplarının teşkil ettiği sivil ve ruhani toplum tarafından seçilmesi gerektiği kuralına ters düştüğü gibi demokratik bir yaklaşım da olmayacaktır. Ayrıca bu şartlarda yapılacak Patrik seçiminin sonucu da, hukuki yönden geçerliliğinin tartışmalı olabileceği kanaati hâsıl olmuştur. İstanbul Vilayetince Patrikliğe tebliğ edilen talimatı kabul ve tatbik etmek müteşebbis heyetimize tevdi edilen görevle bağdaşmadığından eski esaslar dahilinde ve Bakanlar Kurulu Kararnamesine bağlanarak, Patrik Seçimine müsaade edilmesi için yeniden ilgili makamlara müracaat edilmesine karar verilmiştir.
Bilginize arz olunur.
Saygılarımızla
Müteşebbis Heyet” (21)

Not: Müteşebbis Heyet mütalaasında 1950 yılında 30 Maddelik bir tüzükten söz ediliyorsa da gerçekte 9 ana 3 geçici maddelik bir tüzük vardır.

Hukukçuların ve müteşebbis heyetin bu mütalaalarına dayanarak Patriklik seçim müteşebbis heyeti başkanı, Ruhani Kurul başkanı ve Patrik vekili ortak bir yazı ile karara itiraz etmişlerdir.

“ERMENİ PATRİKLİĞİ KUMKAPI-İSTANBUL
Sayı:3356 4 Mayıs 1990
BAŞBAKANLIK YÜCE KATINA
Sunulmak üzere
SAYIN İSTANBUL VALİLİĞİNE

İLGİ: A – 9Nisan 1990 gün 3331 sayılı yazımız.
B – İst. İli Emniyet Md. nün 20.4.1990 tarih
Güv.Şb.Müd.A.1.90/3641 sayı ve
İstanbul Valisi ifade ve imzalı yazı.

İlgi (A) yazımızla Patriğimiz Şınork Kalustyan’ın 7 Mart 1990 tarihinde vefatı ile İnhilal eden Türkiye Ermeni Patrikliğine yenisinin seçilebilmesi için, geçerli mevzuat hükümleriyle örf ve adetlerimize göre gerekli seçim hazırlıklarına başlamış bulunduğumuzdan bahisle, keyfiyet delalet ve gereği için İstanbul Valiliği Sayın Makamına arz olunmuştu.
İlgi (B) yazı ile Bakanlık temsilcilerinin iştirakiyle Ankara’da 16.4.1990 günü yapılan toplantıda kararlaştırılan ve uygulamaya konulması Başbakanlığın 18 Nisan 1990 gün ve 21/00578 sayılı emirleriyle uygun görülen “ERMENİ PATRİĞİ SEÇİM ESASLARI” 21.4.1990 gününde Patrikliğimize tebliğ olunmuştur. Ancak bu kere, 8 maddeden ibaret olan işbu “ERMENİ PATRİĞİ SEÇİM ESASLARI” örf ve adetlerimiz ile Cumhuriyet döneminde yasal yollarla meriyete konan patrik seçimlerine ilişkin tatbikata uymamakta, özellikle Ermeni Gregoryen Kilisesi’nin başlıca prensibi olan, Patriği cemaatinin seçtiği delegeler tarafından seçilmesi esası ile bağdaşmamaktadır. 

Yukarda hülasaten arz ve izah olunan nedenlerle, son patrik seçimine esas olan, Bakanlar Kurulunun 18.9.1961 gün 5/1654 sayılı Kararnamesine, İstanbul Valiliğinin 29.9.1961 gün 19607 sayılı tezkeresine uygun olarak Ermeni cemaatinin kadim teamül ve adetlerine müsteniden hazırlanan ekli talimatname esaslarına göre, bu tarihten sonra seçim kanunlarındaki amir hükümlerde yapılan değişiklikler çerçevesi dahilinde yapılabilmesi için yeniden bir karar ittihaz buyrulması dileğiyle konunun Muhterem
Makamınıza tekrar tetkik edilmesi hususu saygılarımızla arz olunur.
Müteşebbis Heyet Başkanı Ruhani Kurul Başkanı Türkiye Ermenileri Patriği
Vekili
Serkiz CİNOĞLU Eps. M. Mesrob MUTAFYAN Eps. Şahan S.SIVACIYAN
Eki: 1) 1961 Bakanlar Kurulu Kararnamesi
2) İstanbul Valiliği yazısı
3) 1961 Patrik Seçim Talimatnamesi” (22)
KARARNAME YAYIMLANIYOR

Hükümet daha sonraki 1990 ve 1998 seçimlerinde de aynen uygulanan Bakanlar Kurulunun kararnamesiyle yürürlüğe konan Patrik Seçim Talimatnamesini yayımladı. “18.09.1961 tarih ve 5/1654 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile yürürlüğe girmiş Patrik Seçim Talimatnamesi 1990 ve 1998 tarihli Patrik seçimlerinde aynen uygulanmıştır. Bu Talimatnamenin uygulanabilmesi için Patriklik görevi boşaldığında, İçişleri Bakanlığına yapılan başvuruyla bu talimatname kurallarına göre Patrik seçimine izin verilmesi istenmekte, İçişleri Bakanlığı da işbu Bakanlar Kurulu Kararnamesi gereğince, talimatnamenin uygulanmasının uygun olduğunu bildirmektedir.

Patrik Seçimi Talimatnamesine göre: Seçime takaddüm eden günlerde seçim propagandası yapmak yasaktır. Her kilise bölgesi bir seçim bölgesi addolunur. Her seçim bölgesinde, civarındaki cemaat adedine göre hesaplanarak bir veya birden ziyade sivil delege seçilir. Her kilisenin mütevelli heyeti, kendi mıntıkasından seçilecek delegeler seçimini idare etmek üzere bir bölge seçim komisyonu teşkil eder. Bu seçim komisyonları kilise mütevelli heyetleri azaları ile cemaatten davet edilecek iki veya üç şahıstan teşekkül eder. Patrik seçimine katılacak ruhani delegeler Patrikhanede yapılan toplantıda gizli oyla seçilir. Ruhaniler heyeti Patrik seçimine iştirak edecek ruhani delegeleri seçtikten sonra, durumları Patrik seçilmeye uygun olan ruhanilerin bir listesini de hazırlayarak, Patrikhane ruhani meclisinde ve Patrik seçimi müteşebbis heyetinde müzakere edilerek bunlar tarafından hazırlanacak olan 5 kişilik Patrik namzetleri listesinin tanzimine esas olmak üzere bu listeyi Patrik Vekiline tevdii eder. Yeni seçilecek Patrik hazırlanan 5 kişilik listeye dahil ruhaniler arasından seçilir, seçim gizli oy açık tasnif esasına göre yapılır. Oyların çoğunluğunu kazanan namzet Türkiye Ermeni Patriği add ve ilan olunur. Yeni Patrik seçildikten ve mazbatası kendisine verildikten sonra ruhani ve sivil delegelerin görevi son bulur. 

Patrik vekili seçimin neticesini Hükümete arz ederek, kisve kanunu gereğince mabet dışında da kisve giyebilmesi için izin ister. Yeni Patrik yemin ederek görevine başlar.

ERMENİ PATRİK SEÇİMİ TALİMATNAMESİ: 1990–1998 Patrik Seçimi Talimatnamesi

1990’da yapılan Patrik seçiminde, Bakanlar Kurulunun 18.09.1961 gün ve 5/1654 sayılı kararnamesi, İçişleri Bakanlığının 1990 gün ve 153966 sayılı yazısıyla 1990 Patrik seçiminde de uygulanmıştır.
1998’de yapılan patrik seçiminde de, Bakanlar Kurulu’nun 18.09.1961 Gün ve 5/1654 sayılı kararnamesi ile yürürlüğe konulan Patrik Seçim Talimatnamesinin tatbikinin uygun görüldüğü. İçişleri Bakanlığı’nın 20.08.1998 gün ve 19400 sayılı emirleriyle bildirilmiştir.

1961 yılında yayımlanan Patrik seçim Talimatnamesinde seçmen yaşı 21, 1998 Talimatnamesinde ise seçmen yaşı 18’dir. Bunun dışında sadece tarih ve saatler değişiklik göstermektedir.

1998 Yılı seçimlerinde Patrik vekilliği ile ilgili bazı istenmeyen sorunlar yaşanmıştır. Yine bu dönemde nedense Patrik kaymakamının seçimi konusunda tereddütler doğmuş ve bu konuda hukukçulardan mütalaa istenmiştir. Hukukçular tarafından hazırlanan mütalaaya göre Patrik kaymakamını Ruhani Kurul ya da genişletilmiş Ruhani genel kurul seçebilir.

“Türkiye Ermenileri Patrikliği Ruhani Kurul Sayın Başkanlığına 14 Mart 1998
83. Türkiye Ermenileri Patrik’inin ölümü üzerine boşalan Patriklik Makamı’na yenisi seçilinceye kadar Patriklik işlerinin takip ve intacının (seçim hazırlıkları da dahil) kim tarafından yapılacağına dair mütalaamızı arz ediyoruz. 

Örf ve adetlerimize ve kilise kurallarımıza göre İstanbul Patrik’inin ölümü halinde cismani ve ruhani kurullar birlikte toplanarak yenisi seçilinceye kadar yetkili olmak üzere olmak Patriklik yetkili temsilcisini (Değabah) seçerler. Ancak günümüzde Cismani Kurul bulunmamaktadır. Bu durumda yetkili Patriklik temsilcisinin (değabah) nasıl seçileceği konusunda yaptığımız araştırmalar, istişareler ve değerlendirmelerle şu sonuca varılmıştır; 

Bu gün seçim yoluyla işbaşına gelmiş yegâne kurul Ruhani Kurul’dur. Bu durumda Patriklik Yetkili Temsilcisinin (değabah) tespiti bu kurulun yapacağı seçimle mümkündür. Diğer taraftan, Cismani Kurulu bulunmayan Patrikliklerde, Patrik’in vefatı halinde Patriklik yetkili temsilcisinin (değabah) ne şekilde seçileceğini öngören 18 Mart 1888 tarihinde yazıya dökülmüş ve uygulanmış olan bir teamül de mevcuttur. Bu teamüle göre Ruhani Kurul, Patrikliğin yetkilendirdiği tüm rahiplerin ( hayr surp ve Srpazan) katılımıyla yapılacak genişletilmiş toplantıyla Patriklik yetkili temsilcisini (değabah) oy çokluğuyla seçer. Yukarıda belirttiğimiz her iki yolun dahi bu gün için uygulanması mümkündür. 
Saygılarımızla.
Av. Loris Çoban; Av. Diran Bakar; Av.Luiz Bakar; Av. Setrak Davuthan ve Av.Sebuh Aslangil (23)

Burada dikkati çeken nokta, genişletilmiş Ruhani Genel Kurula sadece rahip ve episkoposların (Hayr surp, Srpazan) katılacağıdır. Burada sanırım bir atlama olmuş ve papazların (Der Hayr) genel kurula katılmayacakları gibi bir sonuç çıkmaktadır. Halbuki ruhani kurulda yer alan papazların, ruhani genel kurula katılmamaları düşünülemez. Zaten uygulama da bu yöndedir ve patriklik yetkili temsilcisi ya da Patriklik Kaymakamı (değabah) bütün din adamlarımızın katılımıyla seçilir.

1998 Seçimleriyle ilgili olarak İstanbul valiliğinden müteşebbis kurul başkanı Pilo Atan’a gönderilen yazı:
T.C. İstanbul valiliği
Emniyet Müdürlüğü
31.08.1998
SAYI: B.05.1.EGM.4.34.00.12.09/98–6407
Konu: Patrik Seçimi

Pilo Atan
Patrik Seçim Kurulu Başkanı
İLGİ: a) Başbakanlık Makamının 19.08.1998 gün ve B.02.0.GİB/465-03-01-1856 sayılı emri. 

b)İçişleri Bakanlığının20.08.1998 gün ve B.05.1.EGM.012.04.02/194008 sayılı emri.
Türkiye Ermenileri Patriği Karekin KAZANCIYAN’ın 10.03.1998 tarihinde ölümü nedeniyle boşalan patriklik makamına, 18.09.1961 tarih ve 5/1654 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile yürürlüğe konulan “ Patrik Seçim Talimatnamesi”nde belirtilen esaslar çerçevesinde yeni patrik seçimi yapılması Başbakanlık makamı ve İçişleri Bakanlığının ilgi (a) ve (b) sayılı emirleriyle bildirilmiştir.

Bu talimatname çerçevesinde 09.10.1998 günü ruhani delege; 11.10. 1998 günü İlimizde ve taşrada sivil delege ve 14.10.1998 günü patrik seçimi yapılması Valiliğimizce uygun görülmüş olup Patrik Seçim Talimatnamesinin bir sureti ile 1961 yılında yapılan patrik seçimi dosyasının tetkikinde; İlimizden ve taşradan 79 sivil, 10 ruhani delege olmak üzere toplam 89 delegenin patrik seçimine iştirak ettiği anlaşılmış, buna ait delege sayısını gösteren cetvel ile tutanak örneği ekte gönderilmiştir.

Patrik Seçim Talimatnamesinde, bölge seçim komisyonları, ruhani delegeler, patrik adayları için belirtilen şartlara titizlikle riayet edilmesini, tereddüde düşülen konularda Valiliğimizle irtibata geçilmesini,
Gerekli emniyet tedbirleri aldırılmak üzere, yapılacak seçimlerde sandık konulacak kilise müştemilatı adreslerinin bildirilmesi, belirlenen tarih ve saatler ile kararname şartlarının ilgililere, adaylara, seçmenlere, İlimizdeki ve taşradaki bölge seçim komisyonlarına duyurulmasını, herhangi bir aksaklığa ve şikayete meydan verilmemesini önemle rica ederim.
Osman Demir
Vali a. Vali Yardımcısı
Eki:
EK-1 1961 tarihli (4) sayfa Patrik Seçim Talimatnamesi.
EK–2 1961 tarihli Patrik seçim Talimatına ekli seçim bölgelerinin seçecekleri delege adedini gösterir liste.
EK–3 Talimata Ekli seçim mazbatası Tutanağı” (24)

No. Semt Adı Kilisenin seçilecek
Adı Delege
Adedi
1 Yeşilköy Surp İstepannos                             1
2 Bakırköy Surp Astvazazin                             2
3 Narlıkap1 Surp Hovannes                             1
4 Samatya Surp Kevork – Surp Hagop               4
5 Yenikapı Surp Tateos-Partoğomios                1
6 Kumkapı Surp Harutyun                                1
7 Kumkapı Surp Astvazazin (Meryem Ana)        5
8 Gedikpaşa Surp Hovhannes                          6
9 Topkapı Surp Nigoğos                                 1
10 Balat Surp Hrişdagabed                              1
11 Eyüp Surp Eğya ve Surp Astvazazin             1
12 Halıcıoğlu Surp İstepanos                           1
13 Feriköy Surp Vartanans                             15
14 Beyoğlu Surp Yerortutyun ve Harutyun         8
15 Galata Surp Lusavoriç                                 1
16 Beşiktaş Surp Astvazazin                             1
17 Ortaköy Surp Astvazazin                             2
18 Kuruçeşme Surp Yerevman Haç                   1
19 Rumelihisarı Surp Santuht                           1
20 Boyacıköy Surp Yeris Mangans                     1
21 Yeniköy Surp Astvazazin                             1
22 Büyükdere Surp Hriposimyans                     1
23 Kandilli Surp Arekelos                                 1
24 Kuzguncuk Surp Lusavoriç                           1
25 Üsküdar Surp Haç                                       3
26 Üsküdar Surp Garabet                                 2
27 Kadıköy Surp Takavor                                 4
28 Kartal Surp Nışan                                        1
29 Adalar (Kınalı) Surp Lusavoriç                      1
30 Yedikule Ermeni Hastanesi Surp Pırgiç          1
31 Beykoz Surp Nigoğos                                  1
32 Kayseri Surp Lusavoriç                                2
33 Diyarbakır Surp Giragos                              2
34 İskenderun Surp Karasun Manuk                  1
35 Vakıflı (Samandağ-Hatay)                            1
36 Derik Surp Kevork                                       1
37 Ruhani Delegeler                                       10
TOPLAM                                                       89

Patriklik Seçim Kurulu, patrik seçimi ile ilgili şu açıklamayı yayımlamıştır:

“PATRİK SEÇİM KURULU AÇIKLAMASI

Patrik Seçim Kurulu üyeleri görevli bulundukları yerde kayıtlı değil iseler Merkez seçim Kurulunca bu konuda düzenlenmiş yazı ile oy kullanılır. Bunların isimleri ve hüviyetleri o sandık seçmen listesinin sonuna yazılarak isimlerinin hizasına imzaları alınır. Yapılan işlem tutanağa da geçirilir. Bu usul seçmen olduğu bölge dışında görev alan seçim kurulu üyeleri için de geçerlidir.

Patrik Seçim Kurulu, bölge seçim kurullarında ve gözlemci olarak görev alan kişiler hiçbir şekilde delege adayı olamazlar, bu kişilere oy sayımı sırasında çıkabilecek oyların tamamı geçersizdir.

Seçim sandığı oylama başlamadan önce seçim kurulu üyeleri ve müşahitlerin önünde boş olarak görülür ve mühürlenir.

Oylama sırasında 1977 doğum tarihli seçmenler hariç her seçmen kimliğini belirtir ve resmi makamlarca verilmiş bir kimlik ibrazı ile oy kullanılır. 1977 doğum tarihli seçmenler mutlaka nüfus cüzdanlarını ibraz suretiyle oy kullanacaklardır (10 Ekim 1977dahil doğum tarihli seçmenler oy kullanabilirler).

Beyaz ve mor listeler haricinde aday olan delegelerin isimlerinin yazılması için bölge seçim kurullarınca sandık mahallerinde mümkün olduğunca bu renkler dışında ve yeteri kadar boş oy pusulası bulundurulacaktır. Oy pusulalarının içerisine konulacağı oy zarflarının resmi yazışmalarda kullanılan türden saman renkli zarflar olmasına dikkat edilecektir.

Her seçim bölgesinde mor ve beyaz listelerin birer adet gözlemci bulundurmak hakları vardır. Ancak bu kişilerin ad ve soyadlarının oylamadan önce o bölge seçim kurulu başkanlığına bildirilmesi şarttır. İsimleri bildirilen bu gözlemciler dışındaki şahısların seçime ilişkin başvuruları kesinlikle değerlendirmeye alınmayacaktır.

Gözlemcilerin görevi oy kullanma mahallinde oylamaya ilişkin olarak gördükleri herhangi bir aksaklığı o bölge seçim kuruluna iletmekle sınırlıdır. Gözlemcilerin seçim kurullarının görevlerine ve aldığı kararlara katılma veya itiraz etmeye hakları yoktur.

Bölge seçim kurulları Patrik Seçim Kurulunca daha önce kendilerine iletilmiş olan talimatname hükümlerine göre oylamayı yürütmekle görevlidir. Talimatnameye ilişkin herhangi bir tereddüt oluştuğunda durum derhal Patrik Seçim Kurulu’na iletilecek ve görüş alınacaktır. Patrik Seçim Kurulu’nun yazılı görüşü alınmadan talimatname hükümlerinin değiştirilmesi mümkün değildir.

Seçimde oy kullanan seçmenlerin imzaları ile sandıktan çıkan oy zarflarının eşit sayıda olması gerekir. Zarfsız atılan oylar geçersizdir. Sandıktan fazla çıkan oy Zarfları açılmadan imha edilir. Sandıktan eksik oy zarfı çıkmasının önemi yoktur. Sandıktan çıkan oy zarflarının mühürlü zarf olması gerekir. Mühürsüz zarfla kullanılan oy geçersiz oy sayılır.

Oy zarflarının içerisine konulan oy pusulalarında adayların ad ve soyadları dışında herhangi bir lakap, imza ya da oy atanın kimliğini belirtir yazı gibi ibare taşıyan oylar geçersiz oy sayılır.

Bu seçimde şahıslar tek tek oylanmaktadır. Bu nedenle liste halinde atılan oy pusulalarında o seçim bölgesi delege sayısında fazla isim yazılmış ise baştan itibaren yazılı olan isimler sıra ile sayılarak o bölgede seçilecek delege sayısından fazla yazılan isimler geçersiz sayılır. O seçim bölgesinde seçilecek delege sayısından az isim içeren oy pusulaları geçerlidir.

Değişik renkte listeyi içeren oy pusulaları birlikte kullanılmış iseler o seçim bölgesinde seçilecek delege sayısını geçmemek şartıyla geçerli olurlar. Ancak, değişik renkte listeleri içeren oy pusulalarında o seçim bölgesinde seçilecek delege sayısından fazla isim yazılı ise bu oylar geçersizdir.

Bir oy zarfının içerisinden aynı renkte listeleri içeren birden fazla oy pusulası konulmuş ise, varsa üzerinde silinti taşıyan oy pusulası geçerli sayılacaktır.

Seçimlerde delege aday listesinde yer almayan herhangi bir üçüncü şahsa oy kullanılması mümkün olduğunda özellikle liste şeklinde kullanılmış oy pusulalarındaki isimlerin tek tek ve dikkatlice okunması ve tutanaklara geçirilmesi şarttır. Bu seçim kuralları oy sayımı bittikten sonra tutulan oy kullanma tutanaklarını ve oy pusulalarının tamamını boş olduğu görülen torbaların içerisine doldurmak suretiyle bir an önce Patrik Seçim Kurulu’na teslim etmeleri zorunludur. Seçim sonunda tutulacak seçim sonuç tutanaklarında seçim kurulu üyelerinin, varsa gözlemcilerin İmzalarının dışında halktan bir şahsın da imzası yer alacaktır. Bölge seçim kurullarının Patrik Seçim Kurulu ile irtibatı mutlaka bölge seçim kurulu başkanı aracılığıyla olacaktır. Seçim sonuçlarına karşı bölge seçim kurullarına itiraz yapılabilir. İtiraz hakkında bölge seçim kurullarının verdiği kararlara karşı Patrik Seçim Kurulu’na da itiraz yapılabilir. Patrik Seçim Kurulu’nun itirazlar hakkında vereceği kararlar kesindir. İtirazlar mutlaka delil ve gerekçeleri gösterilmek suretiyle tutanağa geçirilerek ve altı imza edilerek veya imzalı dilekçeyle yapılır. Delil ve gerekçe gösterilmeden yapılan itirazlar incelenmez. 07.10.1998” (25) 

Rahip delege oranı 7%                                                             Rahipler              12       10

GENEL TOPLAM                                                                                                95        95

Talimatname gereğince, 09 Ekim 1998 günün toplanan Ruhaniler Genel Meclisi, seçilecek olan 84. Türkiye patriği ile görev yapacak olan ruhani meclis üye adaylarını aldıkları oy sayısı ve kıdemine dayanarak belirlemiş ve 09 Ekim 1998 tarihli 001374 sayılı yazı ile Ruhani Kurul başkanı ve Ruhani Kurul sekreteri tarafından Patrik seçim Kurulu başkanlığına bildirilmiştir.

Aynı gün Ruhani Kurul başkanı ve Ruhani kurul sekreteri talimatnamenin 22. Maddesine göre Ruhaniler Genel Meclisi Patrik adaylarını, aldıkları oya göre sıralayarak seçim kuruluna bildirmektedir.

“09 Ekim 1998

001372
Patrik Seçim Kurulu Başkanlığı’na
Kumkapı İstanbul

Patrik Seçim Talimatnamesi’nin 22. Maddesine göre bu sabah gerçekleşen Ruhaniler Genel Meclisi Patrik adayları olarak aşağıdaki listeyi oy sayısı ve kıdeme göre belirlemiştir.

Başpiskopos Mesrob Mutafyan     23
Başpiskopos Khajak Barsamyan   18
Episkopos Viken Aykazyan          17
Episkopos Sebuh Çulcuyan          17
Episkopos Nerses Bozabalyan      15
Başepiskopos Şahan Sıvacıyan       9
Başepiskopos Karekin Bekçiyan      5

Talimatnamenin aynı maddesine göre listenin kurulunuzca müzakere edilip 5 kişiye indirilerek Patriklik Makamı’na bildirilmesi rica olunur. Saygı ve dualarımızla.
Aram Vartabet Ateşyan- Ruhani Kurul Başkanı
Antreas Kahana Hagopyan- Ruhani Kurul sekreteri.” (26)

Aynı gün Ruhaniler Genel Meclisi seçime katılacak ruhani delegeleri de belirlemişti.

“09. Ekim 1998- 001373
Patrik Seçim Kurulu Başkanlığı’na
Kumkapı-İstanbul

Patrik Seçimi Talimatnamesi’nin 19. Maddesine göre bu sabah gerçekleşen Ruhaniler Genel Meclisi, Patrik seçimine katılacak olan Ruhani delegeleri ve aldıkları oy sayısı ve kıdemlerine dayanarak aşağıdaki listeye göre belirlemiştir.

Müron Avak Khn. Ayvazyan        25 oy
Diran Khn. Reisyan                    25 0y
Hovnan Khn. İstanbulyan           23 oy
Krikor Avak Khn. Damatyan        22 oy
Antreas Khn. Hagopyan              22 oy
Sahak Apeğa Maşalyan               21 oy
Kevork Khn. Çınaryan                 21 oy
İstepan Khn. Gomigyan              20 oy
Bısak Avak Khn. Tezenliyan         20 oy
Goryun Khn. Fenerciyan             18 oy

Bilgilerinize sunulur. Saygı ve Dualarımızla.
Aram Vartabet Ateşyan- Ruhani Kurul Başkanı
Antreas Kahana Hagopyan- Ruhani Kurul Sekreteri.” (27)

SEÇİM MAZBATA TUTANAĞI

Yeni Seçilecek Olan Türkiye Ermenileri Patriğinin Seçimine Katılacak olan Delegelerin Seçim Mazbatasıdır.

Bakanlar Kurulunun 18.09.1961 gün ve 5/1654 sayılı kararnamesi ve İçişleri Bakanlığının 20.08.1998 gün ve 194008 sayılı emirleri gereğince münhal bulunan Türkiye Ermenileri Patrikliği makamı için usulü veçhiyle yapılacak olan yeni patrik seçimine iştirak etmesi gereken cemaatimizin sivil Delegelerinin seçimi 11 Ekim 1998 Pazar günü yapılacağından bu maksatla ………. ‘de kain ….. Ermeni Kilisesi seçim bölgesinde seçilecek olan .. sivil delege için yapılacak olan seçimi tertip ve idare etmek üzere aşağıda isimleri yazılı olan bizler,
Bu gün 11 Ekim 1998 Pazar günü, saat:08.30’da seçim komisyonu üyesi ve müşahit sıfatıyla yukarıda adı geçen kilise mütevelli heyet odasında toplandık. Evvela usulen tanzim olunan ve … varaktan ibaret olan …. Seçmenin isimlerini muhtevi olan seçmen kütüğünün sahifeleri mühürlendi. Bilahare boş olduğu alenen tespit olunan oy sandığı da eksiz bir iple bağlandıktan sonra üzerine mühür mumu akıtılmak suretiyle mütevelli heyeti mührü ile mühürlendi ve cemaatin oylarına arz edildi. Cemaat mensupları, seçim komisyonu başkanından aldıkları mühürlü zarfla birlikte her tarafı kapalı bir kabine girerek oylarını orada hazırlamak ve oy sandığına bizzat attıktan sonra da seçmen kütüğünü imzalamak veya parmak basmak suretiyle, oylarını kullanmaya başladılar. Vaki hali tespit zımnında işbu zabıt hepimiz tarafından imzalanıp kilise mührü ile mühürlendi bin dokuz yüz doksan sekiz yılı Ekim ayının on birinci günü saat 9.00’da …..’de … Ermeni Kilisesinde:
Seçim Kurulu Üyesi Seçim Kurulu Üyesi Seçim Kurulu Üyesi

Müşahit Müşahit Müşahit

Yukarıdaki zabıtta bertafsil arz edildiği gibi, sabah 09.00’da başlayan seçim saat:17.00’a kadar devam etti. Bu saatte sandık başında oylarını kullanmak üzere sıra bekleyenlerin oyları da kabul edildikten sonra, saat: ..’de oy kabulüne son verilerek cemaat mensuplarının huzurunda oy sandığı mührü seçim kurulu başkanı tarafından fekk edildi ve açılan sandıktan …oy zarfı çıktı. Sandıktan çıkan zarfların sayısı seçmen kütüğünde mevcut oy kullananların imza adedi ile karşılaştırıldı ve mutabık olduğu görüldü. Yapılan tasnif neticesine göre seçmen kütüğünde kayıtlı …. Seçmenin ….’nin oy kullandığı ve adaylardan
1.-………….’ın …. oy
2.- ……
Aldıkları ve bu neticeye göre ………. Yeni patrik seçimine iştirak etmek üzere ….. kain … Ermeni Kilisesi mıntıkasından sivil delege olarak seçildikleri ve gerek seçim ve gerekse oy tasnifi sırasında kayda değer bir hadise vuku bulmadığını natık iş bu zabıt hepimiz tarafından imzalanarak kilise mührü ile mühürlendi. ../…/1998 Saat :…
İmzalar:

(Not: Tutanakta Bakanlar kurulunun 1961 tarihli kararnamesinden söz edilmektedir. Aslında 1998 tarihli kararnamenin gün ve sayısı yer almalıdır.) (28)

PATRİK SEÇİM KURULU BAŞKANLIĞI DUYURU
11Ekim 1998 Pazar günü yapılan seçim sonucu seçilen delegelerin, nüfus cüzdanlarıyla birlikte 13 Ekim 1998 Salı günü saat 18.00’de Kumkapı Meryem Ana Kilisesinde hazır bulunmaları önemle duyurulur.1380 Patrik Seçim Kurulu (29)

DELEGELER MECLİSİ TOPLANTI GÜNDEMİ
14.10.1998 Çarşamba

I.OTURUM
1.- Açılış Duası

2.- Patrik Seçim Kurulu Başkanı’nın konuşması.

3.- Atatürk’ün aziz hatırasına saygı duruşu.

4.- Başpiskoposların konuşması.

5.- Geçici başkanlık için en yaşlı delegenin ve geçici sekreterlik için en genç delegenin tespiti.

6.-Delegelerin ad okunması sureti ile yoklamalarının yapılması. Defet-i mahsusta imzaların alınması.

7.- Bir ruhani ve dokuz sivil delegeden oluşacak Mazbata Tetkik Komisyonun –açık oylama ile- seçimi.

ARA
8.- Mazbata Tetkik Komisyonun raporunun okunması ve onanması. Delegelerin isim tetkiki. (Değişiklik imza altına alınmak suretiyle yapılacaktır).

9.- 4 Kişilik oy tasnif heyetinin açık oyla seçimi.

10.- Divan Heyeti Seçimi.
Gizli oyla bir başkan, iki başkan yardımcısı ve iki sekreter seçimi.

II. OTURUM
1.- Müteveffa Patrik Karekin Kazancıyan’ın ruhun ithaf edilen dua.

2.- Oy tasnifi için, açık oylama ile dört ruhani ve dört sivil delegeden oluşacak Müşahit (gözlemci) Heyet seçimi.

3.- 9 Kişilik yeni Ruhani Meclis üyelerinin gizli oyla seçimi.

4.- Varsa, Patrik adayı episkoposlardan gelmiş olan adaylıktan feragat mektuplarının okunması.

5.- Dilek ve temenniler.

6.- Gizli oyla Patrik seçimi.

7.- Türkiye Ermenileri 84. Patriğinin, Divan Başkanı tarafından ilan ve add olunması.

8.- Yeni patriğin, iki ruhani ve iki sivil delegeden oluşan Teşrif Heyeti tarafından kiliseye daveti.
9.- Divan Başkanının kapanış konuşması.

III.- DİNİ TÖREN (30)
——————————————

84. Patrik Seçim Divan Heyeti Başkanlığına
Bir ruhani ve dokuz sivil delegeden oluşacak mazbata tetkik komisyonu seçimi için, aşağıda isimleri yazılı adayları öneriyoruz. Arz ederiz.
Önerenler:
Dr. Armenak Mezaduryan Diana Kamparosyan Arşak Polat
Adaylar:
1.- Av. Luiz Bakar
2.- Murat Bebiroğlu

3.- Payel Güllüdere
4.- Jan Gavrilof
5.- Baron Nalbant
6.- Ohannes Bıçakçı
7.- Nazaret Özsahakyan
8.- Bedros Damar
9.- Bedros Marzuvan
10.- Der Goryun Fenerciyan
—————————————-
84. Patrik Seçimi Divan Heyeti Başkanlığına
Oy tasnif heyeti seçimi için aşağıda isimleri bulunan adayları öneriyoruz.

Önerenler: Artin Özbağ ; Karnik Kavurmacı ; Garbis Kısadur
Adaylar:
1.- Haygaran Taşçı
2.- Zadik Toker
3.- Norses Bal
4.- İrma Polat
——————————————–
84. Patrik Seçim Geçici divan başkanlığına
Gündemin daha seri bir şekilde ilerleyebilmesi için gizli oyla yapılması gereken divan başkanı seçiminin açık oylamayla yapılmasını arz ederiz.
Murat Ekmekçioğlu; Bedri Yalım; Mihran Oluk; Harun Keçeciler
————————————————
84. Patrik seçimi geçici divan başkanlığına,
Gündemin daha seri bir şekilde ilerleyebilmesi için gizli oylamayla seçilmesi gereken sekreter seçiminin, açık oylamayla yapılmasını öneriyoruz. Arz ederiz.
Baron Nalbant; Bedri Yalım; Mihran Oluk; Harun Keçeciler
—————————————————
84. Patrik Seçimi Geçici Divan Başkanlığına,
Melkon Karköse ve Yervant Özuzun’u başkan yardımcıları, Dt. Murat Ekmekçioğlu ve Nadya Koçunyan ise sekreter adayları olarak öneriyoruz.

Bedri Yalın; Vartavar Hamurkesen; Mihran Oluk; Harun Keçecioğlu
——————————————————
84. Patrik Seçimi Geçici Divan Başkanlığına
Divan başkanı olarak Setrak Tokat’ı öneriyoruz. Arz ederiz.

Bedri Yalım; Vartavar Hamurkesen; Mihran Oluk; Harun Keçecioğlu
————————————————–
84. Patrik Seçimi Divan Başkanlığına,

Gündemin II. Oturum 8. Maddesindeki iki ruhani ve iki sivil delegeden oluşacak TEŞRİFAT HEYET için aşağıdaki iki ruhani ve iki sivil delegeyi önerilerinize sunuyoruz.
Önerenler: Murat Bebiroğlu; Melanuş Diradisoğlu; Payel Güllüdere:Baron Nalbant
Vartb. Sahak Maşalyan
Der Krikor Damatyan
Pilo Atan
Mıgırdiç Margosyan
——————————————
84. Patrik Seçimi Divan Başkanlığına,

Mazbata Tetkik Komisyonumuz yapmış olduğu inceleme neticesinde Delege Mazbatalarının doğru olduğunu tespit etmiştir. Saygılarımıza Arz Ederiz.
Mazbata Tetkik Komisyonu Başkanı
Luiz Bakar
Sekreter
Murat Bebiroğlu

ERMENİ PATRİKLİĞİ KUMKAPI-İSTANBUL
SEÇİM MAZBATASI

Bakanlar Kurulunun 18.09.1961 gün ve 5/1654 sayılı kararnamesi Başbakanlık Makamının 19.08.1998 gün ve B.02.0.GİB/465-03-01-01856 sayılı, İçişleri Bakanlığının 20.08.1998 gün ve B.05.1.EGM.0.12.04.02/194008 sayılı ve İstanbul Valiliği Emniyet Müdürlüğünün 31.08.1998 gün ve B.05.1.EGM.4.34.00.12.09/98-6407 sayılı yazıları gereğince, münhal bulunan Türkiye Ermenileri Patrikliği makamına yenisini seçmek vazifesi ile mükellef olmak üzere, Ermeni Cemaatinin oyları ile 11.10.1998 Pazar günün seçilen 79 sivil delege ile ruhanileri temsilen seçilen 10 ruhani delege, ceman 89 delegeden mürekkep intihap heyeti, yeni Türkiye Ermenileri Patriğini seçmek ve bu seçimle ilgili olarak gündemde tespit edilen işleri yapmak üzere 14.10.1998 tarihine rastlayan bu günkü Çarşamba günü, saat 10.00’da İstanbul’da, Kumkapı’da Meryem Ana Kilisesi dahilinde toplandı.

Toplantı, gündem gereğince Patrik Seçim Kurulu Başkanı yerine II. Başkan Sarkis Cinoğlu tarafından açılarak Ulu Önder Atatürk’ün aziz hatırası için iki dakikalık saygı duruşunda bulunuldu.

Toplantıyı geçici olarak idare etmek üzere, en yaşlı delege Dr. Anayis Azaroğlu geçici başkan ve en genç delege Aram Demir sekreter olarak yerlerini aldılar. Geçici Başkan toplantıya başlanacağını bildirerek, gündem veçhile evvela ad okumak suretiyle delegelerin yoklaması yapıldı. Daha sonra seçim bölgelerinden gelen seçim mazbatalarını tetkik etmek üzere Av. Luiz Bakar, Murat Bebiroğlu, Payel Güllüdere, Jan Gavrilof, Baron Nalbant, Ohannes Bıçakçı, Nazaret Özsahakyan, Bedros Damar, Bedros Marzuvan ve Papaz Goryun Fenerciyan’dan müteşekkil 10 kişilik mazbata tetkik komisyonu seçildi. Bu komisyon mazbataları tetkik ederek, 11.10.1998 Pazar günü yapılan delege seçimlerinin muntazam ve kanuni şartlar dairesinde yapılmış olduğunu bir raporla bildirmiş olduğundan delegelerin kanuni sıfatı haiz oldukları kabul edildi. Ayrıca 89 delegenin hazır olduğu görüldü.
Açık oylamayla, Haygaran Taşçı, Zadik Toker, Norses Bal ve İrma Polat oy tasnif heyetine seçildi.
Verilen değişiklilik önergesinin kabulü ile açık oylamayla Sitrak Tokat Divan Başkanlığına, Melikon Karaköse ve Yervant Özuzun başkan vekilliklerine ve Nadya Koçunyan ile Dt.Murat Ekmekçioğlu sekreterliğe seçildiler.

Merhum Patrik Karekin Kazancıyan’ın ruhuna ithafen dua edilmesini müteakiben açık oylamayla yapılan seçim sonucunda, Diana Kamparosyan, Aret Gültaşyan, Serkis Sarı, Garo Hamamcıyan, Sahak Maşalyan, Bısag Tezenliyan, Müron Ayvazyan, ve Hovhan İstanbulyan oy tasnifi için müşahit heyet üyeliklerine seçildiler. Daha sonra dokuz kişiden mürekkep Ermeni Patrikliği Ruhani Meclisinin seçimine başlandı. Gizli oylamaya geçildi ve neticede Papaz Diran Reisyan 85 oy, Rahip Sahak Maşalyan 84 0y, Başpapaz Müron Ayvazya 83 ay, Üstrahip Aram Ateşyan 81 oy, Papaz Ğevont Mirzoyan 80 oy, Başpapaz Bısag Tezenliyan 77 oy, Papaz Antreas Hagopyan 77 oy, Başpapaz Krikor Damadyan 74 oy alarak bu meclise üye olarak seçildiler.

Yeni patrik seçimine geçildi. Gizli oyla yapılan patrik seçimi neticesinde oylamaya iştirak eden 89 delegenin 74’ünün oyları ile Başepiskopos Mesrob Mutafyan’ın Türkiye Ermenileri Patrikliğine seçildiği ve 15 oyun da adaylıktan feragat ettiğini delegeler huzurunda sözlü olarak beyan eden Başepiskopos Şahan Sıvacıyan’a verildiği görüldü.

Patrik seçimi sonucu, Divan başkanı tarafından açıklandı ve Başepiskopos Mesrob Mutafyan 84. Türkiye Ermenileri Patrik’i olarak add ve ilan olundu.
Patrik seçimi neticesini aldıktan sonra, Başkanlık Divanının teklifi ile yani patrik seçiminde gösterilen yakın alaka ve müzaheretten dolayı, Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman Demirel’e, Başbakanımız Sayın Mesut Yılmaz’a ve diğer ilgillere ve Ermeni Kilisesi Başpatriği Kadasetli Karekin II Gatoğigos Hazretlerine teşekkür ve seçim neticesinin arz telgrafı ile gönderilmesine karar verildi. Teşrifat Heyetine seçilen Dr. Karabet Arman, Zadik Toker, Rahip Sahak Maşalyan, Başpapaz Krikor Damadyan ile Patrik seçim kurulu başkanı Pilo Atan yeni seçilen Patrik Mesrob II Hazretlerini kiliseye davet etmek üzere salondan çıktılar. Divan Başkanı kısa bir teşekkür konuşması yaptı ve toplantıyı kapattı.

Yapılacak başkaca bir iş kalmadığından saat 14.30’da toplantıya son verilerek, patrik seçimi keyfiyetini tespit etmek üzere Başkanlık Divanı tarafından hazırlanan işbu mazbata ilgili mercilere tevdi edilmek üzere müşterek tanzim ve imza edildi.
BİNDOKUZYÜZDOKSANSEKİZ YILI EKİM AYININ ONDÖRDÜNCÜ GÜNÜ
Seçim Heyeti başkanlık Divanı
Başkan: Sitrek Tokat Başkan Vekili:Melikon Karaköse Başkan Vekili: Yervant Özuzun
Sekreter: Nadya Koçunyan Sekreter: Murat Ekmekçioğlu

NELER YAPILMALI- NELER YAPILMAMALI

Yeni Vakıflar Yönetmeliği gereğince, beş ortak vakıf dışında pek çok vakfın seçim çevresi tüm İstanbul ili olduğundan yeni düzenlemeler gereklidir. Vakıf seçimleriyle ilgili görüşlerimi Hyetert’te yayımlamıştım. (31)Badriarklık bu konuyla ilgili olarak hukukçuların ve danışmanların yer alacağı bir komisyon kurmalı ve bu komisyon konuyu ele alarak yeni kanun ve yönetmeliğe göre kalıcı çözümler bulmalıdır. Aksi takdirde Topkapı gibi seçim çevresi il olan bütün vakıflar da 5 kurum (5 Hastadutyun) ile eşzamanlı seçim yapmaya kalkışırsa ciddi bir kaos doğar. Bu konuda kişisel önerim: Bu 5 kuruma – ister ilçe ister il boyutunda seçim yapsın- en kısa zamanda, benzer özelliklerde olan Kumkapı Meryem Ana Kilisesi, Beyoğlu Üç Horan Kilisesi ve Ortaköy vakıflarımızın katılmasıdır. Bu vakıfların yönetim kurulları gerekirse istifa edip seçimi öne alarak seçimi 5 kurumla aynı günde yapmalıdır. 5 kurum 8 kurum olmalıdır.

Öncelikle, 2009 yılı içinde daha fazla geciktirmeden eş patrik seçimi için başvurulmalı ve eş patrik seçimi yapılmalıdır. Patriklik gibi önemli bir makam uzun zaman vekaleten yönetilirse hem makamın itibarı zedelenir, hem de ciddi boşluklar doğar. Vekil hiçbir zaman toplum ve devlet gözünde seçilmiş bir Patrik ile aynı önemde görülmez.

İlk yapılacak işlerden biri, hem vakıf yönetim kurulu hem de patrik seçiminde kullanılmak üzere tüm seçmen kayıtlarının güncellenmesi, daha önemlisi merkezi bir sisteme bağlanmasıdır. Son Üç Horan Vakfımızın seçiminde meydana gelen istenmeyen olayların tekrarlanmaması ve suçlamalara meydan vermemek için merkezi bir gözetim ve denetim gereklidir. Her kilise güncellenen kayıtları öncelikle içinde bulunduğu ilçedeki tüm kiliselere göndermelidir. Her kilise ayrıca bu güncellenen seçmen listelerini ve meydana gelen her değişikliği izlerken kayıtlar ve değişiklikler Patriklikte ya da Ana kilisede bir merkezi bilgisayara otomatik olarak aktarılmalıdır. Seçim çevresi ister ilçe ister il olsun seçmen listesi güncellenmeden seçim yapılmamalıdır. Seçmen listelerinde kimlik numarası muhakkak olmalı, bilgisayar kontrolü ile seçmenlerin birden fazla oy vermeleri ya da başka bölgede kayıtlı seçmenin oy kullanması gibi sahtekarlıklara izin verilmemelidir. Özellikle bireyciliği bencillik sanan, amaca varmak için her yolu mubah sayan, ateist olmakla övünen yetiştirilmiş gruplardan korunabilmek için bu tedbirleri almak şarttır.

Güncelleme konusunda temel görev vakıfların yönetimlerinindir. Vakıf yönetimlerinin, ilçelerinde bulunan okul ve dernek yönetimleri ile işbirliği yapmaları daha sağlıklı bir seçmen listesi yapılmasını sağlayabilir. Seçmen listeleri hazırlanırken seçmen yaşının altında olan tüm aile fertleri de kayıt altına alınmalı ve 18 yaşını dolduran gençler otomatik olarak seçmen listesine aktarılmalıdır. Günümüzde seçmen yaşı milletvekili seçiminde olduğu gibi 18’dir. Patriklik seçiminde delege olmak için de milletvekili seçilme yaşına uygun olarak 25 yaşını doldurmuş olmak gerekir. Ancak vakıf yönetimine seçilmek için yeni yönetmelik ayrı bir ölçü getirmediğinden vakıf seçimlerinde seçilme yaşı da seçmen yaşı gibi 18’dir. Bilindiği gibi 1863 Nizamnamesine göre seçilmek için 30 yaşını bitirmiş olma koşulu vardır (Madde 68). Milletvekili seçilme yaşı olan ve delege seçiminde de uygulanan 25 yaşını bitirme koşulunun vakıf yönetim kuruluna seçilmek için de geçerli olması doğru olur.

Seçmenler, seçmen listelerine TC kimlik numarası ile kayıt edilmeli, mükerrer oy kullananların cezalandırılacağı belirtilmelidir. Her vakfın seçim zamanı en az bir ay önce ilgili vakıf yönetimince Patrikliğe bildirilmeli ve patriklik tarafından Lraper ve basın bültenleriyle topluma duyurulmalıdır. Yönetmelik gereğince seçmen listelerinin ne zaman asılacağı ve ne zaman kaldırılacağı da ilan edilmelidir. Seçmen listeleri en az 15 gün önce askıya çıkarılmalı ve yapılan itirazlar seçim tertip heyetince değerlendirilmelidir. Bu konuda sorun çıkarsa, taraflar noter ya da avukat bulundurabilirler. Ancak konunun kırgınlık ve kavgalara neden olmasını önlemek için, Patrikliğin hakemliği de istenebilmelidir. Taraflardan biri patriklikten özel gözetim isteyebilmelidir. Bu durumda Patrikliğin belirleyeceği bir ya da iki kişi taraflar arasında hakemlik yapmalı, sonucu da raporla bildirmelidir.

İkinci olarak, Patrik seçiminde Türkiye Ermeni halkının patrik seçimindeki etkinliğini azaltacak hiçbir değişiklik yapılmamalıdır. Ne Fener Rum Ekümenik Patriğinin, ne görevi “Kudüs’te yaşayan Ermeni Milletinin Kutsal yerlerinin müdürü ve Mar Yakup Manastır Ruhban cemaatinin başkanlığı” olan Kudüs Patrikliğimizin ruhaniler tarafından seçilmesi Türkiye Ermenileri Patrikliği seçiminde ölçü olamaz.
Yine görevi vakıfları yönetmek olan ve bu amaçla seçilen vakıf yöneticilerine de böyle bir görevin verilmesi hem bir yetki aşımı hem de antidemokratik bir yaklaşımdır.

Seçimin tek dereceli yapılması da -özellikle Ruhanilerimizin seçimdeki etkinliğini tamamen ortadan kaldıracağı için- kabul edilemez. Nizamnamedeki Ruhanilerin ağırlığı 1/7 yani %14 civarındadır. Halbuki son seçimde Ruhanilerin ağırlığı (89 da 10) %11 civarındadır. Bu durumda Ruhanilerin ağırlığının 1/7 olmasını sağlamak doğru olur. Bunu sağlamak için önce kaç ruhaninin delege olacağı belirlenmeli ve ruhani delege sayısı yedi ile çarpılarak toplam delege sayısı hesaplanmalıdır. Örneğin 10 ruhani delege varsa toplam delege (7*10) 70 kişi, sivil delege 60 kişi olur. Sivil delegelerin paylaşılmasında da ayrı bir hesaplama yapılmalıdır. Eğer eskiden olduğu gibi her kilise seçim çevresi olursa, öncelikle 37 kiliseye birer delegelik verilmeli, kalan delegeler seçmen sayısına bölünerek delegeler hesaplanmalıdır. Ancak seçmeni kalmayan kiliselerimize delegelik verilmezse sayı değişebilir. Örneğin 60 sivil delege seçilecekse, 37 delege kiliselerimize tahsis edildikten sonra kalan 23 delege toplam seçmene bölünerek her kilise seçim çevresinin delegeleri belirlenmelidir. Örneğin 16.000 seçmen varsa (16000/23) her 696 oya bir delege tahsis edilmeli, 0,5 üstü bire tamamlanmalıdır.

Bizce vakıflar yönetmeliğine uygun olarak, Patrik seçimlerinde de, seçim çevresinin ilçe olması doğru olur. Çünkü aksi halde, 20 seçmeni olan kilise ile 300 seçmeni olan kilise aynı sayıda yani bir delege çıkarmaktadır. Seçim çevresi ilçe olursa, İstanbul’da Ermeni kilisesi bulunan her ilçeye ve Samandağ’a birer delege tahsis edildikten sonra kalan delege toplam seçmene bölünerek delege tahsisi yapılmalıdır. Örneğin İstanbul’un 9 ilçesi ile Samandağ (Hala 11 kişiden fazla seçmeni varsa Kayseri ve Diyarbakır da eklenebilir) 10 ise aynı örneğe göre, 60 delegenin 10 delegesi ilçeler tahsis edilir, kalan 50 delege toplam seçmene bölünerek delege sayıları saptanır. Seçmen sayısı 16000 ise (16000/50) her 320 aya bir delege tahsis edilir. Şüphesiz bu çözüm seçmen oyunun etkinliği açısından çok daha demokratik olacaktır.

Son olarak Patrik seçiminde toplumumuzun hayırseverlerinin (Parerarların) rolünü de ele almakta yarar var. Hayırseverlerimiz toplumumuzun yüz akıdır ve toplumumuzda saygın bir yerleri vardır. Ancak bu durum hayırseverlerimizin toplumu piyon yerine koyarak, biz istediğimizi seçtiririz havasına girmelerini, toplumu küçümsemelerini haklı kılmaz. Bu olsa olsa yeni bir amiralık denemesi olur ki ne topluma ne de bu düşüncede olanlara yarar getirir. Zaten büyük bölümü nötrleşmiş olan toplum adayların empoze edildiğini düşünürse iki türlü tepki verebilir: Ya küskünlüğü daha da derinleşir, toplumdan tamamen kopar, kendileri öneriyor kendileri seçiyor havasına girer ya da biz piyon değiliz deyip karşı çıkar. Her durumda da kaybeden toplum olur. Patrik seçimi, herhangi bir nedenle topluma küsen, nötrleşen çoğunluğu cemaate tekrar kazanmanın bir aracı olmalıdır, daha fazla küskünlüğün değil. Bu nedenle hayırseverlerimiz toplumdaki saygın yerlerini korumak adına hakem olarak kalmalı, biz istediğimizi yaparız havasına girmemelidir. Doğal olarak hayırseverlerimiz istedikleri adayı destekleyebilirler. Bazılarının sandığı gibi 5-6 milyon doları olmak vakıf yönetmek için de, topluma yön vermek için de geçerlilik ve yeterlilik şartı olamaz.

Mevcut kanunlara göre mümkün olmayan, havuz, göl hesapları, sivilleşme gibi ne istediği belli olmayan ve adamına göre değişen teoriler sadece ciddi zaman kaybı ve özellikle amacı üzüm yemek değil bağcı dövmek olan bazı karşıtlara avantaj sağlamaktan başka bir işe yaramaz. İyi niyetli olduğu şüphesiz olan, vakıflara üst kurul oluşturma çabalarının da yasal dayanağı olmadığı sürece zayıfların desteklediği, güçlülerin açık, gizli karşı çıkacağı girişimler olarak kalması kaygısını taşıyorum.

Cemaatin varlıklarını kişilerin kişisel ahlakına emanet etmek yerine cemaate mal edilerek korunmasının tek yolu, her AB Türkiye ilerleme raporunda yer alan, -ancak nedense cemaatin etkin çevrelerinin bir türlü gündemine giremeyen- cemaatin tüzel kişiliğinin tanınmasıdır. Cemaatin tüzel kişiliğinin tanınması öncelikle varlıkları cemaatin tüzel kişiliğine mal edeceğinden, kendiliğinden ciddi bir üst denetim ve koordinasyon doğmuş olacaktır. Halen Patrikliğin kanunu ve tüzel kişiliği yokken, cemaatin tüzel kişiliğinin tanınmasının kolay olmayacağı ileri sürülebilir ve doğrudur. Ancak bu konuda çaba da görülmüyor. Kaldı ki cemaatin tüzel kişiliği tanınmadan da, Patrikliğin tüzel kişiliğine bağlı bir üst denetim mümkündür. Bu konuda Prof. Dr. Hüseyin Hatemi’nin Fener Patrikliği için yaptığı çalışma dikkatle incelenmelidir. (32)

SEÇİM

Patrik seçiminde, öncelikle Ruhani Genel Kurul (bütün din adamlarımızın katılacağı kurul) seçime kadar görev yapacak bir patriklik kaymakamı, yetkili patriklik temsilcisini (Değabah) seçer. Geçici Ruhani Meclis Üyeleri ve Kilise Yönetim Kurullarının temsilcileri Patrikhane’de toplanarak patrik vekili episkoposun fahri başkanlığında 6 ruhani meclis üyesi ve 7 sivilden oluşan müteşebbis heyet adını alan Patrik Seçim Heyeti belirlenir. Normal şartlarda, patriklik kaymakamı ve müteşebbis heyet başkanının Valiliğe vereceği dilekçe ile seçim izni istenir. Ancak günümüz koşullarında eş patrik seçimi için dilekçenin farklı olması gerektiğini düşünüyorum.

Patriklik kaymakamı ve müteşebbis heyetin Valilik kanalıyla vereceği dilekçede şunlar yazılabilir: Türkiye Ermenileri Patriği Sayın Mesrob Mutafyan’ın rahatsızlığı nedeniyle görevini yerine getiremeyecek durumda olduğu doktor raporuyla belirlenmiştir. Geleneklerimiz ve cumhuriyet döneminde patrik seçimlerinde çıkarılan geçici yönetmeliklere göre patrik hayat boyu seçilir. Diğer yandan Patriklik görevinin yerine getirilmesi Ermeni cemaati için hayati önemdedir. Bu nedenle de yine geleneklerimize göre eş patrik seçimi ile sorunu çözmek mümkün olacaktır. Ancak Bazı Kisvelerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun’un 1. maddesi gereğince bir mezhepten sadece bir kişinin mabet ve ayin haricinde ruhani kıyafetleri taşıyabileceği belirtilmektedir. Bu durumda yeni seçilecek eş patriğe bu hakkın verilmesi gerekecektir.
Yine dilekçede -eğer uygun görülürse- Patrik seçiminde de seçim çevresinin ilçe olması da istenmelidir.

Patriklik Kaymakamı ya da Patriklik yetkili temsilcisi (Değabah), Türkiye Ermeni Patriği seçilebilecek bütün episkoposların kıdemlerine göre listesini hazırlayıp ruhani kurula verir. Patrik adaylarının belirlenmesi de, cismani meclis ve genel meclis olmadığından yine ruhani kurulun görevleri arasındadır. Ruhani kurul oylayarak, patrik seçilebilecek bütün aday adaylarını aldığı oya göre sıralar ve Patrik seçim kuruluna bildirir. Patrik Seçim Kurulu aday sayısını beşe indirir.

Hükümetten gelecek seçim talimatnamesine göre seçim gerçekleşir.

(1)   Murat Bebiroğlu-Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri- Ohan Matbaası–2003 Sayfa 24
(2)   Murat Bebiroğlu- Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Nizamnameleri- Akademi Matbaası–2008 Sayfa 36–37
(3)   Murat Bebiroğlu – Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri- Ohan Matbaası–2003 Sayfa 25
(4)   Murat Bebiroğlu- Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Nizamnameleri- Akademi Matbaası–2008 Sayfa 187
(5)   Vartan Artinian- Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın Doğuşu 1839–1863- Aras 2004- Sayfa 33
(6)   Murat Bebiroğlu- Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri- Ohan Matbaası–2003 Sayfa 231
(7)   Murat Bebiroğlu- A.g.e. Sayfa 242
(8)   Vartan Artinian- A.g.e. 34–36
(9)   Murat Bebiroğlu- Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri- Ohan Matbaası–2003 Sayfa 86–87
(10) Canan Seyfeli- İstanbul Ermeni Patrikliği- Aziz Andaç yayınları 2005- Sayfa166
(11) RH. Y.G. Çark-Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler (1453*1953) –İstanbul 1953 Sayfa: 288
(12) http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF–1954–11–01–02/AUHF–1954–11–01–02-Elove.pdf
(13) Rh.Y.G. Çark- A.g.e. Sayfa 289
(14) http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF–1954–11–01–02/AUHF–1954-11-01-02-Elove.pdf
(15) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(16) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(17) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(18) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(19) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(20) Av. Luiz Bakar özel arşivi.
(21) Av. Luiz Bakar özel arşivi
(22) Av. Luiz Bakar özel arşivi.
(23) Av. Luiz Bakar- Özel arşivi.
(24) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(25) Av. Luiz Bakar- Özel arşivi.
(26) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(27) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(28) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(29) Av. Setrak Davuthan özel arşivi. 
(30) Av. Setrak Davuthan özel arşivi.
(31) https://web.archive.org/web/*/http://www.hyetert.com/yazi3.asp?s=0&Id=363&DilId=1