Ermeni diasporasının ‘soykırım’ iddialarına karşı Osmanlı belgeleri üzerindeki araştırmalar sonucu önemli bulgulara ulaşıldı.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’ndeki çalışmalarda Fransa ve İngiltere’nin, Osmanlı topraklarındaki Ermenileri ihtilal için örgütlediğine dair ilginç bir belgeye rastlandı. Belge, tehcir kararından 23 yıl öncesine ait bir mektup. Marsilya ve Londra Ermeni Ortak Sekreterliği’nce, 9 Ağustos 1892’de Adana Ermeni başpiskoposuna gönderilen mektupta ihtilal planının aşamala- rı anlatılıyor. Ayaklanma için belir-lenen parola; “Ölülerimiz için dua ediniz” cümlesi.
Birçok ülkede bulunan Ermenilerden de destek gönderileceği ifade edilen mektupta, ihtilal başlatıldığında halkın kalkışmasını sağlamak için giyilecek olan kıyafetlere kadar her ayrıntıya yer verilmiş: “Fransa’dan gelenler Kürt çobanı, Amerika’dan gelenler derviş, Atina’dan gelenler köylü, İngiltere’den gelenler softa, İsviçre’den gelenler seyis, İtalya’dan gelenler Arnavut, Alman gönüllüleri de fellah kılığında olacaktır.” Belgeler arasından tasnif edilerek BOA.HR. SYS.2789/8 kayıt numarası verilen mektup, Osmanlı’nın tehcir kararının gerekçelerine ışık tutacak nitelikte.
Osmanlı tebası olan Ermenilere hitaben gönderilen mektupta ihtilal anında ilk yapılması gerekenler, “telgraf tellerinin kesilmesi, devlet hazinesi ve paraların yağmalanması, kamu binalarının yakılması, yüksek rütbeli memurların öldürülmesi” şeklinde sıralanıyor. İhtilal parolası gelene kadar devlet yöneticileriyle iyi geçinilmesi ve güvenlerinin kazanılması sıkı sıkı tembih ediliyor. Üstelik bunu sağlamak için ‘ikiyüzlülük bile yapılabileceği’ dile getiriliyor. Böylelikle hükümetin rehavet içinde bırakılmasının amaçlandığı anlatılırken, “Tek kelimeyle onların güvenini kazanın.” deniliyor. Halkın zihninin bulandırılıp kışkırtıcılık yapılması gerektiği de mektupta açıkça ifade edilenler arasında. Bin kişilik teçhizat gönderildiği ve dinamit için gerekli talimatların verildiğinin mektupta yazılması da planlanmak istenen ihtilalin ciddiyetini ortaya koyuyor.
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürü ve tarihçi Doç. Dr. Yusuf Sarınay, sadece bu belgenin bile Ermenilerin Osmanlı için beslediği niyetleri açığa çıkardığını söylüyor. Mektup sayesinde Osmanlı Ermenilerine Avrupa’nın bazı ülkeleri tarafından nasıl yön verildiğinin anlaşıldığını savunan Yusuf Sarınay, “Osmanlı’nın tehcir uygulamalarını tartışmaya açanların bu mektubu okuması gerekir.” diyor. Buna benzer çok sayıda Osmanlı belgesini bir araya getirme çalışmalarını anlatan Sarınay, şu bilgileri veriyor: “Ermeni-Fransız ilişkilerini üç cilt, Ermeni-İngiliz ilişkilerini iki cilt halinde yayınladık. Şu anda Ermeni-Rus ilişkilerini de yayınlama çalışmalarımız var. Osmanlı belgeleri arasındaki tasnif çalışmalarımız sürüyor.”
‘İhtilalde kamu binalarını yakın, memurları öldürün’
Adana Ermeni Başpiskoposu’na Marsilya ve Londra’dan gönderilen mektupta şöyle deniliyor: Sayın Vehebedian;
… Şu sıralar komitenin elebaşıları için gerekli talimatları size gizli olarak vermekteyiz. Slav ve nihilist komiteler ile Avrupa’nın diğer benzer komiteleri tarafından gönderilmiş olan her şey daha evvel intikal ettirilmiş ve alındığına dair haber alınmıştır. Çalışmalarınız gizli kalmak zorundadır. Tchopli Derhouvendi Houvend isimli şahıs, Adana vilayetinde kurulmuş olan Çayköy papazıdır. Elizabet ile onu iyi koruyunuz. Hükümetin eline geçmelerine izin vermeyiniz. Bin kişilik teçhizat gönderilmiş ve dinamit için gerekli olan talimatlar verilmiştir. Derhal Adana’ya gece içinde 300, Payas’a 60, Maraş’a 200 atlı göndermek lazımdır. Onların saldırıları sert olmalı ve bu hareketler gizli olmalıdır. Telgrafı aldığınız zaman ihtilal hareketine başlayınız: “Ölüleriniz için dua ediniz.”
O zamana kadar her şeyden habersiz olan hükümet rehavet içinde olmalı, onlarla ilişkilerinizi sürdürün, vali, mutasarrıf ve kaymakamların dostluklarını ikiyüzlülükle de olsa güvenlerini kazanmak gerekir. İhtilalin nasıl olacağını biliyorsunuz. İlk olarak telgraf tellerini kesip personeli durdurarak, kamu binalarını yakarak, yüksek dereceli memurları öldürerek, devlet hazinesini ve nerede para varsa saldırıp yağmalayarak, silah depolarını ele geçirerek, hapishanelere saldırıp mahkumları salıvererek, son olarak da Kıbrıs’taki İngiliz komitesi vasıtasıyla ihtilal hakkında Avrupa’ya telgraf göndererek isyancı hareketi başlatmak gerekecektir. Büyük Ermenistan’da bulunan komiteler de aynı şekilde hareket edeceklerdir. Amerika’dan gelenler derviş, Atina’dan gelenler köylü, Fransa’dan gelenler Kürt çobanı, İngiltere’den gelenler softa, İsviçre’den gelenler seyis, İtalya’dan gelenler de Arnavut kılığında olacaklar ve hepsi bir araya geleceklerdir. Alman gönüllüleri de “fellah” kılığında katılacaklardır. Birtakım alışılmamış söz ve haberlerle halkın bütün kesimlerinin zihnini bulandırınız ve kışkırtınız… Adana’da bulunan Casparian “Armenie” gazetesinin sayılarını mutlaka halka okutun… Bize çok para gönderiniz; çünkü her şey parayla yapılmaktadır. Size ve bize gönderilen paranın çoğunu Avrupa komitesi almaktadır. Silah üretme hususunda ilerleme sağlayınız ve Ermeni çocuklarını Osmanlı okullarına göndermeyiniz.”
26.03.2005
Erdal Şen
Ankara
Yorumlar kapatıldı.