M.Ali Kışlalı
Atatürk Anadolu’da Ermenistan kuruluşunu nasıl engelledi biliyor musunuz?
Osmanlı İmparatorluğu parçalanırken, 1919’da ABD Başkanı Wilson, İngiltere Başbakanı Lloyd George, Fransa Başbakanı George Clemanceau ve İtalya Başbakanı Orlando, Ermeni devletinin kurulması için ABD’ye yetki vermişlerdi.
Son hazırlıkların yapılması görevi ABD’nin Avrupa’daki komutanı General Pershing tarafından General James C. Harbord’a verildi. Harbord’un bir heyet ile bölgeye gelişinin öyküsü, Kılıç Ali’nin yeniden yayımlanan anılarında yer alıyor.
Ziyarete önem veren Gazi onu Sivas’taki karargâhında, büyük merasimle, takviyeli tören kıtasıyla karşılar. 22-24 Eylül günleri, Rauf Orbay ile birlikte, yanında eski Washington elçisi Polonya asıllı Alfred Rüstem bey de vardır. Gizli konuşmalar iki gün sürdükten sonra tamamlandığında, Büyük
Ermeni Devleti kuruluşu planının darbe yediği anlaşılacaktı.
Kılıç Ali “Yüzyılımızda hiçbir konuşma, bu gizli Sivas Mülakatı kadar olayların seyrini değiştirmemiştir” demektedir. Ona göre bu konuşma Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna da önemli katkıda bulunmuştur.
İki günlük konuşma Gen. Harbord’u ikna etmiştir ama gerçekleri yerinde görmesi için, Mustafa Kemal onu Kılıç Ali ile Hüsrev Gerede eşliğinde Erzurum’a Karabekir Paşa’ya gönderir. Harbord orada Ermeni olayları hakkında bilgi alır. Yapılan mezalimi dinler, toplu mezarları yol boyunca bizzat görür.
Onların Türk ve Ermeni mağdurlarıyla konuşur. Yanında İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin verdiği tercümanlar da vardır. Ama tercümeleri
İngilizceyi çok iyi konuşan bir binbaşı olan Trabzonlu Ali Şükrü izler.
Erzurum’da Harbord’un kaldığı Dumluzadeler konağına bir gün çarşaf giysili bir Ermeni kadın bilgi vermek için gelir. Ermeni çetelerinin yaptığı vahşete dayanamamıştır. Gördüklerini Harbord’a anlatır.
Harbord orada Ermenilerin cami ve medreseleri yıkmış olduklarını ama Ermeni kilise, ev ve okullarına dokunmadıklarını görür. Ayrılırken Karabekir Paşa’ya, “Gerçekten de yerinde gördüm” der.
Karabekir çok memnundur. Kılıç Ali ve Hüsrev Gerede’ye Mustafa Kemal için yazdığı mektubu verirken “Kendisini benim için kucaklayınız. Haklarımızı artık kendi başımıza koruyabiliriz” der.
Heyet döndüğünde verdikleri bilgileri Gazi sabaha kadar tüm ayrıntılarıyla dinler.
Daha sonra Milli Mücadele’nin ilk zaferi Karabekir tarafından Ermenilere karşı, doğuda kazanılacaktır.
Kılıç Ali, Mustafa Kemal’in Harbord konuşmasına verdiği önemin anlamını daha sonra, ABD’nin Ankara’ya tayin ettiği Büyükelçi General Sherill geldiğinde öğrenir.
Gazi görüşlerini şöyle anlatır: “Amerika sahip olduğu olanaklarla, büyük bir dünya devleti… Temsil ettiği düşünce ve felsefeyle, bize yakın… Türkleri ve yeni devletimizi, ne kadar iyi tanırsa, aramızda gerçek bir dostluk kurulur ve bu dostluk iki taraf için olduğu kadar dünya için de hayırlı olur.”
O günlerde General Harbord’a gerçeklerin Mustafa Kemal tarafından anlatılmasının birçok oldubittiyi, en başta da Büyük Ermenistan kuruluşunu önlediği düşünülür. Türk-ABD ilişkilerinde de bir köşe taşıdır.
Atatürk ‘Büyük Nutuk’ta da Gen. Harbord ile konuşmasına atıf yapmıştır.
***
Yorumlar kapatıldı.