Türkiye Gazeteciler Cemiyeti sitesinden aldığımız `Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi´ belgesine sitemizde de yer vermeyi uygun görüyoruz
GİRİŞ:
Aşağıda tanımı yapıldığı üzere her gazeteci ve basın – yayın organı,
gazetecinin haklarını savunmalı ve meslek ilkelerine uymalı ve uyulmasını
gözetmelidir. Basın yayın organları yöneticileri; genel yayın yönetmeni
yahut müdürü, yazı işleri müdürleri yahut sorumlu müdürler, sıfatları
ne olursa olsun, kuruluşlarında görevli gazetecilerin meslek ilkelerine uygun
hareket etmesinden sorumludur.Gazetecinin hakları, halkın haber alma hakkının
ve ifade özgürlüğünün; meslek ilkeleri ise dürüst ve doğru iletişimin
temelidir. Meslek ilkeleri gazetecinin ve basın – yayın organlarının özdenetimini
öngörür ve değerlendirme mercii öncelikle vicdanlardır.
A. İnsan ve yurttaş hakkı: Herkes, bilgi edinme ve haber alma, özgür düşünce
ve çeşitli iletişim yollarıyla bunu ifade ile serbest eleştiri hakkına
sahiptir. Düşünce ve ifade özgürlüğünün kullanılmasının temel yolu
olan basın ve yayın özgürlüğü temel insan haklarındandır. Bu
hakların demokratik hukuk devletinde anayasal güvence altında olması esastır.
B. Gazeteci tanımı: Düzenli bir şekilde, günlük yahut süreli bir yazılı,
görüntülü, sesli veya elektronik basın ve yayın organında, kadrolu, sözleşmeli
ya da telif karşılığı, haber alma, işleme, iletme veya görüş, fikir
belirtme görevi üstlenen ve asıl işi ile başlıca geçim kaynağı bu olup,
çalıştığı işletme ile ilgili yasalar karşısındaki konumu bu tanıma
uygun olanlar gazetecidir. Basın ve yayın alanındaki her işletme, bu tanıma
uygun çalıştırdıkları gazetecileri, kanunların gazetecilere tanıdığı
haklardan yararlandırmak zorundadır.
C. Gazetecinin sorumluluğu:Gazeteci, basın özgürlüğünü, halkın doğru
ve dürüst haber alma, bilgi edinme hakkı adına dürüst biçimde kullanır.
Bu amaçla her türlü sansür ve otosansürle mücadele
etmeli, halkı da bu yönde bilgilendirmelidir. Gazetecinin halka karşı
kamusal sorumluluğu, başta işverenine veya kamu otoritelerine karşı olmak
üzere, diğer tüm sorumluluklardan önce gelir. Bilgi ve haber ile özgür düşünce,
herhangi bir ticari mal ve hizmetten farklı olarak toplumsal bir nitelik taşır.
Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu taşır ve paylaşır.Gazetecinin
özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, öncelikle sorumlulukları
ile meslek ilkeleri belirler.
D. Gazetecinin hakları:
1. Gazeteci tüm bilgi kaynaklarına serbestçe ulaşma ve kamu yaşamını
belirleyen, halkı ilgilendiren tüm olayları izleme, araştırma hakkına
sahiptir. Kamusal ve özel tüm işlerde, gazetecinin karşısına çıkarılacak
gizlilik ve sır gibi engeller, açık ve ikna edici gerekçelere sahıp olmalıdır.
2. Gazeteci, çalıştığı basın ve yayın organının kendisiyle yaptığı
sözleşmede de kaydedilen temel çizgisini dikkate alır. O temel çizgi dışındaki
ve onunla çelişen yahut orada açıkça belirtilmemiş olan tüm telkin, öneri,
istek ve talimatları reddetme hakkına sahiptir.
3. Gazeteci, inanmadığı bir görüşü savunmaya veya meslek ilkelerine aykırı
bir iş yapmaya zorlanamaz.
4. Gazeteciler, özellikle de yazı işleri çalışanları, basın – yayın işletmesinin
işleyişini belirleyen, etkileyen önemli kararlardan haberdar edilmeli ve gereğinde
kararların alınmasına katılmalıdır.
5. İşlevi ve sorumlulukları ışığında, gazeteciler örgütlenme hakkının
yanısıra görevinin maddi ve manevi güvencesini sağlayan bir kişisel sözleşme
yapma ve ekonomik bağımsızlığını garantiye alacak şekilde, toplumsal rolüne
ve emeği ile yeteneğine uygun bir ücret alma haklarına sahiptir.
6. Gazeteci, kaynakların gizliliği ilkesi uyarınca, kaynağını açıklamaya
ve tanıklık yapmaya zorlanamaz. Kaynağı tarafından açıkça yanıltıldığı
durumlar bunun istisnasıdır.
E. Gazetecinin temel görevleri ve ilkeleri:
1. Halkın gerçekleri ve doğruları bilme hakkı adına, gazeteci kendi açısından
sonuçları ne olursa olsun, gerçeklere ve doğrulara saygı duymak ve uymak
zorundadır.
2. Gazeteci bilgi ve haber alma, yorum yapma ve eleştirme özgürlüklerini ne
pahasına olursa olsun savunur.
3. Gazeteci, başta barış, demokrasi ve insan hakları olmak üzere, insanlığın
evrensel değerlerini, çok sesliliği, farklılıklara saygıyı savunur. Irk,
etnisite, cinsiyet, dil, milliyet, din, sınıf ve felsefi inanç ayrımcılığı
yapmadan tüm ulusların, tüm halkların ve tüm bireylerin haklarını ve saygınlığını
tanır. İnsanlar, topluluklar ve uluslar arasında nefreti, düşmanlığı körükleyici
yayından kaçınır. Bir ulusun, bir topluluğun ve bireylerin kültürel değerlerini
ve inançlarını (veya inançsızlığını) doğrudan saldırı
konusu yapamaz. Gazeteci, her türden şiddeti haklı gösterici, özendirici ve
kışkırtıcı yayın yapmamaya özen gösterir.
4. Gazeteci, kaynağını bilmediği bilgi ve haberleri yayınlamaz; kaynak açık
olmadığında, yayınlamaya karar verdiği durumlarda da kamuoyuna gerekli uyarıları
yapmak zorundadır. Ajanslardan alınan özel haberler kullanılırken kaynak
belirtilmesine özen gösterilir.
5. Gazeteci temel bilgileri yok edemez, görmezlikten gelemez ve metinlerle
belgeleri
değiştiremez, tahrif edemez. Yanlış, yanıltıcı ve tahrif edilmiş yayın
malzemesi kullanmaktan uzak durur.
6. Gazeteci, bilgi, haber, fotoğraf, görüntü, ses, belge elde etmek için
yanıltıcı yöntemler kullanamaz.
7. Gazeteci, kamuya mal olmuş bir şahsiyet bile olsa, halkın haber alma,
bilgilenme hakkıyla doğrudan bağlantılı olmayan hiç bir amaç için, izin
verilmedikçe özel yaşamın gizliliği ilkesini ihlal edemez.
8. Gazeteci, basılmış, yayınlanmış her yanlışı en kısa sürede düzeltmekle
yükümlüdür. Gazeteci, cevap hakkına saygılı olmalıdır.
9. Gazeteci, kendisine güvenilerek verilmiş bilgilerin, belgelerin kaynaklarını,
kendileri izin vermediği sürece, mesleki gizlilik ilkesi uyarınca, hiç bir
şekilde açıklamaz.
10. Gazeteci, intihal (aşırma), iftira, hakaret, lekeleme, saptırma, manipülasyon,
söylenti, dedikodu ve mesnetsiz suçlamalardan kesinlikle uzak durur.
11. Gazeteci, bir bilginin, haberin yayını yahut yayınlanmaması karşılığı
hiçbir maddi veya manevi avantajın peşinde olamaz. Gazeteci, devlet başkanından
milletvekiline, iş adamından bürokratına kadar haber kaynağı olarak da
kabul edilen kişi ve kurumlarla iletişimini meslek ilkelerini gözeterek yürütür.
12. Gazeteci, gazetecilik mesleğini, reklamcılıkla, halkla ilişkilerle veya
propagandacılıkla karıştıramaz ve ilan – reklam kaynaklarından herhangi
bir telkin, tavsiye alamaz, maddi çıkar sağlayamaz.
13. Gazeteci, ne konuda olursa olsun, elde ettiği bilgileri geniş biçimde yayın
konusu yapmadan kendi menfaati için kullanamaz. Mesleğini, ne şekilde olursa
olsun, (kanunların ve yönetmeliklerin kendisine tanıdığı hakların dışında)
ayrıcalıklar kazanmak amacıyla kullanamaz.
14. Gazeteci, her ne amaçla olursa olsun, tehdit ve şantaj gibi yöntemlerle
mesleğini ve kendisini kullandırmaz, bunlara başvurmaz.
15. Gazeteci her türlü baskıyı
reddeder ve çalıştığı basın – yayın organındaki yöneticileri dışında
kimseden işiyle ilgili talimat alamaz.
16. Gazeteci sıfatını taşımayı
hak eden herkes meslek ilkelerine de en yüksek seviyede uymayı taahhüt eder
ve ülkesindeki kanunlara saygılı olmakla birlikte, hükümet ve benzeri
kurumların müdahalelerine kapalıdır. Mesleki olarak sadece meslektaşlarının
ve kamuoyunun değerlendirmeleri ile bağımsız yargı organlarını dikkate alır.
Gazeteci, devleti yönetenlerin belirlediği ulusal ve uluslararası politikalar
konularında bazı önyargılara değil, halkın haber alma hakkına öncelik
verir. Onu meslek ahlakı, gazeteciliğin temel ilkeleri ve özgürlükçü
demokrasi kaygıları yönlendirir.
GAZETECİNİN DOĞRU DAVRANIŞ KURALLARI (Hak ve sorumluluk bildirgesine ek)
Haber-Yorum: Salt haberle yorum ve görüş ayrımı açık yapılmalı, okurun
ve izleyicinin neyin haber, neyin yorum olduğunu kolayca seçebilmesini sağlamalıdır.
Fotoğraf – Görüntü: Fotoğraf yahut görüntünün güncel olup olmadığı
açık biçimde belirtilmeli, canlandırma görüntülerde de bu, seyircinin
farkedebileceği biçimde ifade edilmelidir.
Haber – İlan (Reklam): Haber ve yorum metinleri yahut görüntüleri ile İlan
– Reklam amaçlı metinlerin ayrımı hiç bir karışıklığa yer bırakmayacak
ölçüde yapılmalıdır.
Yargı: Hazırlık soruşturması sırasında soruşturmayı zaafa uğratan, yönlendiren
tarzda haber verilmesinden kaçınılmalıdır. Yargılama sürecinde de
haberler her türlü ön yargıdan uzak ve kesinlikle doğruluğundan emin
olunarak sunulmalıdır. Gazeteci yargı sürecinde taraf olamaz. Ne haberin
verilişinde, ne de başlık ve benzeri sunuşlarda mahkeme kararı kesinleşmedikçe,
bir zanlı veya sanık suçlu ilan edilemez. Haberlerde ve yorumlarda suçluymuş
gibi değerlendirmeler yapılamaz.
Çocuk: Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda sanık, tanık ya
da mağdur (maktul) olsun, 18 yaşından küçüklerin açık isimleri ve fotoğrafları
yayınlanamaz. Çocuğun kişiliğini ve davranışlarını
etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile büyüğünün yahut çocuktan
sorumlu bir başkasının izni olmaksızın çocukla röportaj yapmaz ve görüntüsünü
almaya çalışmaz.
Cinsel saldırılar: Cinsel saldırı mağdurlarının fotoğrafları, görüntüleri
veya kimlikleri, açık kamu yararı olmadıkça yayınlanamaz.
Kimlik veya özel durum: Açık kamu yararı olmadıkça ve olayla doğrudan
ilgisi, bağlantısı bulunmadıkça, bir insanın davranışı veya işlediği
suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel eğilimine, hastalığına
yahut fiziksel, zihinsel özürlü olup olmamasına dayandırılamaz. Kişinin
bu özel durumu, alay, hakaret, önyargı konusu yapılamaz.
Sağlık: Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmalı, insanları umutsuzluğa
yahut sahte umutlara sevkedecek yayın yapılmamalıdır. İlaç tavsiyesinde
mutlaka uzmana danışmalıdır. Hastanelerde araştırma yapan, bilgi ve görüntü
almaya çalışan gazeteci, kimliğini belirtmek ve girilmesi yasak bölümlere
ancak yetkililerin izniyle girmek zorundadır. Aynı şekilde yetkilinin, hastanın
yahut yakınının izni olmaksızın hastane ve benzeri kurumlarda her türlü
yolla ses ve görüntü alınmamalıdır.
Hediye:Kararlarla ve yayınlarla ilgili önyargı, kuşku yaratacak her cinsten
kişisel hediye ve maddi menfaat reddedilmelidir.
Müessese Çıkarı: Gazetecinin bir basın – yayın organındaki işlevini Hak
ve Sorumluluk bildirgesindeki hakları, sorumlulukları ve görevleri belirler.
Gazeteci, bu mesleki çerçeve ile yayın organının çizgisi dışında, müessese
çıkarı söz konusu olsa dahi, hiçbir faaliyete gönüllü yahut zorla katılamaz.
Özeleştiri: Gazeteci ile basın – yayın organları, tekzip ve cevap hakkı
gibi zorunlulukların dışında da, yanlışları düzeltmek ve özleştiri
yapmakla yükümlüdür.
Taraf olma: Gazeteci ve yayın organı, her ne nedenle ve her ne biçimde olursa
olsun, taraf oldukları bir olaydaki konumlarını kamuoyuna açıkça
belirtmelidir. Yayın organı yahut yorumcu, siyasi, ekonomik ve toplumsal
tercihlerinin doğrultusunda yayın yapabilir. Bu durumda da bu tavır açıkça
ortaya konulmalı, ayrıca haber – olay ayrımı kesin biçimde yapılmalıdır.
Özel hayat:Çerçeveyi, Bildirge’nin ilgili maddesi çizer. Asıl olan kamu
yararıdır. Özel hayatın gizliliğinin geçersiz sayılabileceği başlıca
konular şöyle sıralanabilir:
a) Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araştırma ve yayın
b) Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araştırma ve yayın
c) Toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması
d) İlgili kişinin sözleri yahut eylemleri sonucu halkın yanılmasının,
yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi
Bu durumlarda dahi özel hayatın kamuya açılan kesiti mutlaka konuyla doğrudan
ilgili olmalı veya ilgili kişinin özel hayatının onun kamusal faaliyetini
de etkileyip etkilemediği gözetilmelidir.
Bilgi-Belge: Doğrudan kamu yararı olmadıkça, sahibinin izni dışında belge,
fotoğraf, ses yahut görüntü alınamaz. Kamu çıkarı söz konusu olduğunda
dahi, yukarıdakilerin başka hiçbir şekilde elde edilemeyeceğine kesin
kanaat getirilmiş olması gerekir. Yıldırma, tehdit, ısrar :Gazeteci, bilgi
veya görüntü almak için tehdit, şantaj gibi yıldırma yolları ile hırpalama,
zorlama gibi yöntemlere
başvurmaz. Açık kamu yararı olmadıkça, gazeteci bilgi, ses ve görüntü için,
muhatabı istemediği halde zorlayıcı olamaz ve özel hayatla ilgili
mekanlarda izinsiz bulunamaz.
Haber için para: Açık ve kesin kamu yararı olmadıkça, gazeteci belge
yahut görüntü temini amacıyla, bir başka suçla ilgili sanık, tanık veya
onların yakınlarına para veremez.
Sarsıcı durumlarda: Üzüntü, sıkıntı, tehlike, yıkım, felaket ya da şok
halindeki insanlar söz konusu olduğunda gazetecinin olaya yaklaşımı ve araştırması
insani olmalı ve gizliliklere riayet edilerek duygu sömürüsünden kaçınılmalıdır.
Suçlu yakınları: Gazeteci, sanıkların yahut suçluların akrabalarını,
yakınlarını, olayla ilgileri olmadıkça veya olanın doğru anlaşılması için
gereği bulunmadıkça teşhir etmez.
Ekonomik, mali bilgi: Kanunlarla yasaklanmış olmasa dahi, gazeteci elde ettiği
ekonomik – mali bilgileri geniş biçimde yayınlamadan önce kendisinin yahut
yakınlarının menfaati için kullanamaz. Gazeteci, kendisinde ve yakınlarında
bulunan hisse senedi ve benzeri mali araçlar konusunda, yayın organındaki
sorumluları bu menkul kıymet sahipliği hakkında doğru bilgilendirmediği sürece
yayın yapamaz. Gazeteci, hakkında haber yahut yorum yazdığı ya da yakında
yazacağı menkul veya
gayri menkul kıymetlerin doğrudan veya dolaylı alım satımını yapamaz.
Ambargo: Gazeteci, kendi çabasıyla elde etmedikçe, bir kaynağın verdiği
bilgi veya belgenin yayınlanma tarihi konusunda onun arzusuna uyar. Gazeteci, röportaj,
haber, yorum veya görüntü, yayın şekli ne olursa olsun, hazırladığı yayın
organındaki sorumlular dışında, kaynağı da dahil kimseye denetlettirmekle
yükümlü değildir.
Rekabet: Gazeteci, rekabet nedeniyle de olsa, bir başka gazeteciye bilinçli ve
açık, mesleki zarar vermekten kaçınır. Bir meslektaşının yayınını
engelleyici davranışlarda bulunamaz.
Özdeşleşme: Gazeteci, ihtisas alanı ne olursa olsun öncelikle gazetecidir.
Polis muhabiri, polis yahut sözcüsü, spor muhabiri kulüp yöneticisi yahut sözcüsü,
herhangi bir partiden sorumlu muhabir onun üyesi yahut sözcüsü gibi
davranamaz, yayın yapamaz.
Yorumlar kapatıldı.