Atilla Sağım
Nüfus sayımları devlet yönetimlerinin hakimiyetinde bulunan farklı inanca sahip halkları tanımak ve çıkan sonuçlara göre hukuk ve örfi hukuk sistemlerini kurarak sürdürülebilir yönetim anlayışını ortaya çıkarmaya yardımcı olurdu.
Geçmişte Türk devletlerindeki nüfus sayımları genelde vergi mükellefi erkek ve askere alınacak erkekler üzerine yapılır kadınlar ve çocuklar sayımlara dahil edilmez sadece erkekler, haneler veya mallar sayıma tabi olurdu aslında yapılan sayımlar sadece vergi nüfus sayımıydı.
Yakın tarihimiz Osmanlı döneminde vergi nüfus sayımıyla ilgili ilk kayıt II. Murad döneminde”Tahrir” 1431 yılına aittir. Tahrir kayıtları 30 ile 40 yıl arasında yenilenir yeni fethedilen toprakların tahrirleri ilave edilir sistem yerinden harcamaya yönelik olduğu için düzenli olarak işlerdi. Merkezi hükümetin en büyük askeri gücünün ayakta kalması için Tımar sistemi ve Tahrir kayıtlarının düzenli olarak tutulmasına bağlıydı.
Tahrir sitemi sadece Osmanlı’ya has bir uygulama değildi, Selçuklular, İlhanlılar, Memlükler, Roma İmparatorluğu, İngiltere ve eski Mısır’a kadar dünyanın her tarafında uygulanan bir sistemdi.
Bursa “Hüdavendigar” vilayetine ait en eski tahrir kayıtları 1831 yılına ait, dönemin belediye reisi veya şehir sorumlusu Hafız Ağa ile Hüseyin Bey tarafından tutulan kayıtlarda yine vergi mükellefleri sayılmıştır.
Mübadele ile Bursa’dan göç eden gayrimüslimler
Bursa vilayeti doğu ile batı arasında göç güzergâhı olduğundan, Osmanlının son döneminde Balkan ve Kafkaslardan aldığı göçmenlerle nüfus yapısı tamamen değişmiştir. Bursa’ya İlk toplu göç ise 1554 yılında II. Beyazıd döneminde İspanya’dan 150 bin Yahudi’nin Osmanlı topraklarına kabulüyle oldu.
Bursa’nın MK.Paşa (Kirmastı), Karacabey (Mihaliç), Gemlik (Gemilik), Mudanya (Montaneia) ve Bursa merkezde bilinen Yahudilik Mahallesine iskan edilmişlerdir. Bursa Yahudi cemaati zamanla ilçelerden merkeze sonrasından İstanbul ve yeni nesiller İsrail, Avrupa ile Amerika’ya gitmişlerdir.
Bursa köylerinden Rum aile
1831 yılı vergi sayımına göre Bursa’da vergi yükümlülüğüne haiz 37, 701 Müslüman, 5,315 Rum, 627 Yahudi ve 2,800 Ermeni, toplamda 46,443 vergi mükellefi bulunuyordu tabi bunların hepsi erkek mükelleflerdi.
Bursa’nın Ermenileri
1870 ve 1875 yıllarında sayımlar yeni sistemlere göre yapılmış olmasına rağmen sonuçlardaki tutarsızlıklar nedeniyle dikkate alınmamıştır.
1878 yılında illerde Nüfus Müdürlükleri açılınca 1884 yılı sayımına göre Bursa vilayetinde 1, 438, 286 kişinin yaşadığı tespit edilmiş. Bu sayı sizleri yanıltmasın 1884 yılında Bursa vilayet sınırları içinde Balıkesir (Karasi) Bilecik (Ertuğrul Sancağı) Kütahya (Kotiaeion), Yalova ve çevresi vilayetin içinde bulunuyordu ve yüz ölçümü 81, 875 Kilometrekare olarak kayıtlara geçmiştir, bu gün Bursa ilinin yüz ölçümü 10, 882 Kilometrekaredir.
1902’de başlayıp 1905 yılında açıklanan nüfus sayımlarda bu sefer sadece vergi mükellefleri değil mükellef olmayan erkek, kadın, çocuk, hane, hayvan ve mülklerin tamamı sayılmıştır.
1905 yılında açıklanan kayıtlarda Bursa merkezde 127,653, Mudanya 24,115, Gemlik 25,041, Orhangazi (Pazarköy) 33, 397, M.K.Paşa (Kirmastı) 56,116, Karacabey (Mihalıç) 35,239, Orhaneli (Atranos) 45,704, İnegöl 60, 383 ve Yenişehir 45, 306 kişi olarak sayılmış.
Balkan göçüyle Marmara ve Bursa’ya gelenler
Kafkaslardan gelen göçmenler
1907 yılında ise Bursa vilayetinde ev hane sayısı Bursa merkezde 10, 468 Orhaneli -Beyce 215, Harmancık-Çardı 212, Gemlik 1, 077, İnegöl 2, 111, İznik 451, Gürsu- Kebir Susığırlık 371, Keles 141, Kestel 38, M.K.Paşa- Kirmastı 3, 317, Karacabey- Mihalıç 2, 536, Mudanya 932, Büyükorhan- Orhan-ı Kebir 163, Orhangazi- Pazarköy 432 ve Yenişehir 1,008 hane olarak kayıt edilmiş.
1914 Osmanlı dönemi son nüfus sayımına göre Bursa Bilecik (Ertuğrul) sancağından oluşuyordu, 475, 000 Müslüman, 75, 000 Rum, 59, 000 Ermeni, 5 000 de Yahudi yaşamaktaydı. Bu sayılara göre Bursa İstanbul ve İzmir’in ardından üçüncü büyük nüfusa sahipti.
Günümüzde Bursa yaklaşık 3.186.291 nüfusuyla ülkenin dördüncü büyük şehri. Fakat geçmişindeki zengin kültüründen oldukça uzak Rum, Ermeni ve Yahudilerle paylaştığı topraklarda artık eski komşuları yok, son dönemde Suriye ve Afganistan’dan gelenlere kucak açmak zorunda kaldı, onlar ne kadar değer kattı Bursa’ya bilinmez ama anılarında Bursa’yı yaşatan kim bilir ne kadar insan var?
Pazar sohbeti niyetine:
İyi pazarlar.
İlk yorum yapan siz olun