Araştırmacı: Murat KOŞİK
29.11.1920 tarihinde Van’ın Bayrike köyünde bir yörük evinde doğmuştur. Çocukluğu yalnızlık içinde geçti. Yaklaşık altı yaşındayken 1926’da Romareş’in baskısı nedeni ile babasının ailesi ve mensubu olduğu Kürt Bruki aşiretinden 4.500 kişi Sovyet’e göç etmek zorunda kaldı. İlkokulu Nahçıvan’ın Şewlika köyü mahallinde bitirir. Çocukken şiiri ve yazmayı çok seven Eliye Evdilrehman’ın şiirlerinin bir kısmı 1932 yılında “Riya Teze” gazetesinde yayınlanmıştır. 1941 ve 1942’de birçok Sovyet vatandaşı gibi kendisi de silah eğitimi aldı. Daha sonra isteksizce savaşa girer ve partizan kurulunda “kovpak ve karasiye” subay olarak görev yapar. Ailesini geride bırakıp faşizme karşı savaşa gidiyor. Ukrayna, Beyaz Rusya’dan Almanya sınırına kadar ülkenin çeşitli yerlerinde çok sayıda Kürt savaşa katılıyor ve başarılı operasyonlar yürütüyor.
Eliye Evdilrehman dünya savaşından sonra ikinci kez köyüne döndü ve Eylül 1945’te Erivan devlet enstitüsü pedagoji okulunda uluslararası bilimler bölümünde ileri tezine başladı. Tezi Azerbaycan’da kabul gördü ve doktorasını da Bakü’de 1949’da tamamladı. 1949-1950 eğitim-öğretim yılında Ermenistan’ın Çaxırlu köyündeki okulda uluslararası dersler verdi ve yöneticilik yaptı. Aynı yılın sonunda Sovyetler Birliği’nin sosyoloji bölümünün başkanı olarak çalıştı. 1953’te Erivan şehrine yerleşti ve Ermenistan Eğitim Bakanlığı’nda müfettiş oldu. Daha sonra “Riya Teze” gazetesinde profesyonel olarak yazarlık yapmaya başladı. Eliye Evdilrehman 1959 yılında YKSS gazetecilik birliğine aday üye olmuş, 1960 yılında da üye olmuştur. 1955 yılı Eliye Evdilrehman’ın eserlerinin yaratılışının başladığı yıldır. Yıllar içinde “Riya Teze” gazetesi için Azerice ve diğer dillerden birçok deneyimli ve tercüme makale yazıldı ve yayınlandı. Bu ürünler sadece Erivan radyo istasyonunun Kürtçe bölümünde mevcuttur.
Ermenistan SSCB’de bir Kürt okulu, 1966.
Türkiye ve Kürt kentlerinde son 15 yılda Kafkas Kürtlerinin önemli yazar ve şairlerine ait çok sayıda kitap yayın evleri tarafından yeniden yayımlandı.Bu eserler aynı zamanda günümüz yazarlarına ve Kürt edebiyatına da ilham kaynağı oluyor. Kafkas Kürtlerinin bıraktığı eserler bugün Kürt edebiyatının gelişmesine önemli katkı sunmuş durumda. Kürtçe ilk roman olan “Şivanê Kurmanca” Kafkas Kürtlerinden biri olan Erebê Şemo’ya ait. Eski Sovyet Cumhuriyetlerinde yaşayan Kürtler dil ve edebiyat bakımından çok ilerdeler. Eserleri çok geniş, zengin dil ve sözlüğe sahiptirler. Son yıllarda Kürt edebiyatına da önemli bir etkide bulundular. Hem sentaks ve hem de dil zenginliği bakımından günümüz edebiyatına yansıması olmuştur.Bu eserler modern Kürt edebiyatı için de kaynak oluyor.
Sovyet Kürt yazarlar
Eliye evdilrehman,Erebê Şemo,Heciyê Cindî,Şamil Eskerov, Emerîkê Serdar, Wezîrê Eşo, Temûrê Xelîl,Casime Celil,Çerkeze Reş,Karlane Çaçan, Fêrikê Ûsif, Eskerê Boyîk ve Tosinê Reşîd,Ordixane Celil,Xelile Çaçan vb. Birçok Sovyet Kürt yazar klasik modern Kürt edebiyatına önemli katkılar sunmuştur.
Bir dil ve gelenek yaratmak
SSCB’deki Kürt edebiyatının başlangıcı olarak, 1920’li yılların sonunda SSCB’de yaşayan Kürtler için başlatılan alfabe çalışmalarını ve 1930 yılında basılan Riya Teze gazetesini gösterebiliriz. Riya Teze’nin basımından bir yıl sonra 1931’de, Kürt dili ve edebiyatı öğretmenleri yetiştirmek üzere Erivan’da Trans Kafkasya Eğitim Akademisi açılır ve okulun ilk müdürü de, ilk Kürtçe roman Şivanê Kurmanca’nın (Kürt Çoban) büyük yazarı, Erebê Şemo’dur.
Eliye Evdilrehman’ın eserleri
Morof, Gundê Mêrxasan, Şer Li Çiya/Şêx Zahîr, Dê, Hesreta min, Gulistan, Xatê Xanim,Hişyarbun, Afrandina Niviskare Sovyete, Du Dile Hezkiri, İhtiram(Azeri)
Eliye Evdilrehman şiir ve romanlarıyla klasik Kürt edebiyatına önemli ölçüde katkı sunmuştur.Bunun yanı sıra Kürt isyanları içinde önemli yer tutan Ağrı isyanı ve isyanın liderlerinden olan Şeyh Zahir’in yaşamını anlatan ve aynı zamanda bir savaş romanı olan “Şer Li Çiya” adlı kitabı ele almıştır. Mehmet Uzun’un Kürt Edebiyatına Giriş adlı kitabında Rohat Alakom romana şöyle değinmektedir:
Roman, kahramanın hayatı ve deneyleri aracılığıyla Ağrı başkaldırısını ve o dönemin toplumsal, siyasal durumunun bir portresini çiziyor. Roman her ne kadar bir tarih ve savaş romanıysada, bazen doğanın güzellikleri yazar tarafından daha da güzelleşmektedir. Romanın hem Kürt edebiyatı açısından, hem de Kürt tarihinin bilinmeyen bir sayfasını aydınlığa kavuşturması açısından önemli olduğunu söylemektedir.
Bu roman 1942 yılında yazılmıştı. Yayınlanması için yayınlanma kuruluna sunulmuştu. Ancak ağrı direnişini anlatan bir roman olduğu için Türk devletine karşı bir tarihi direnişi içerdiği için Sovyet ve Türk devletlerinin dostluklarının bozulmasına vesile olacağı için yayınlanmasında sakınca var dendi yayımlanmadı. Şer li Çiya Şeyh Zayir kitabı ancak 1989 da Sovyetler birliği tasfiye edildikten sonra yayınlandı.Türkiyede ise Hejare Şamil’in Kiril alfabesinden Latin alfabesine transkript etmesi suretiyle tarafımızdan 2010 yılında İstanbul’da peri yayınları tarafından yayımlandı. AHMET ÖNAL PERİ YAYINLARI.)
İlk yorum yapan siz olun