Ermenistan ekonomisi, koronavirüs yüzünden zaten zorluk yaşarken Dağlık Karabağ’daki çatışmaların yeniden başlamasıyla daha da çetrefilli bir döneme girdi.
Bunun en büyük kanıtı da uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch’in ülkenin kredi notunu düşürmesi oldu.
Fitch, bu hafta başında yaptığı açıklamada Ermenistan’ın “BB-” olan döviz cinsinden uzun vadeli kredi notunun “B+” seviyesine düşürüldüğünü, not görünümünün ise “durağan” seviyesinde tutulduğunu açıkladı.
Ermenistan’da bu yılın ilk yarısındaki ekonomik daralmanın tahmin edilenden daha sert olduğu; bunun da kamu borcunun artmasına yol açtığı ifade edildi.
Azerbaycan ile Dağlık Karabağ’da yaşanan çatışmaların yeniden başlaması ise ekonomiyi daha da zora soktu.
BBC Türkçe‘ye konuşan Türk Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eş Başkanı Kaan Soyak, çatışmalar ile beraber Ermenistan’da işlerin ve bankaların durma noktasına geldiğini söylüyor.
Soyak’a göre çatışmaların sürmesi takdirinde mal sevkiyatında yaşanan zorluklar derinleşebilir ve iflaslar yaşanabilir.
Görüşlerini aldığımız Ermenistan’ın başkenti Erivan’daki Kafkasya Enstitüsü’nden ekonomist Hrant Mikaelian ise Dağlık Karabağ’daki çatışmalardan en çok hizmet sektörünün ve finans sisteminin etkileneceğini belirtiyor.
Devletin daha önceden hesaplamadığı masraflar
Ekonomist Hrant Mikaelian, Dağlık Karabağ’daki çatışmaların Ermenistan ekonomisini iki açıdan etkileyeceğini söylüyor:
- Hizmet sektörünü sert bir şekilde etkileyecek. Mikaelian, savaş ile beraber Ermenilerin gün içinde yürüttüğü sosyal faaliyetin azaldığını, bunun da ekonomik büyümeye olumsuz etkisinin olacağını söylüyor.
- Mali sistem de olumsuz etkilenecek. Devletin savaş için yaptığı harcamalar, mülteciler ve altyapı ile ilgili sorunlar, devleti daha önceden hesaplamadığı masraflarla başa çıkmak zorunda bıracak.
Türk Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eş Başkanı Kaan Soyak ise Dağlık Karabağ’daki çatışmaların direkt olarak Ermenistan’ın başkenti Erivan’da kendini gösterdiğini söylüyor.
İşlerin durma noktasına geldiğini söyleyen Soyak, pandemiyle beraber zaten ekonominin ağır bir hasar aldığını, Dağlık Karabağ’daki çatışmalar ile dükkanların işlemez ve mal sevkiyatının gerçekleşemez hale geldiğini söylüyor.
Mayıs ayında ekonomi yüzde 12,8 küçüldü
Ermenistan ekonomisi Dağlık Karabağ’da çatışmalar başlamadan önce de koronavirüs yüzünden düşük bir performans sergiliyordu.
Bu yılın başına kadar sağlam bir büyüme performansı sergileyen Ermenistan ekonomisini koronavirüs ciddi bir şekilde etkiledi.
Mayıs ayında ülke ekonomisi bir önceki yıla göre yüzde 12,8 küçüldü.
Ermenistan Merkez Bankası, koronavirüs yüzünden ülke ekonomisinin bu yıl yüzde 6,2 daralacağını tahmin ediyor.
2021 yılında ise büyümenin tekrar yüzde 5’e kadar çıkabileceğini öngörüyor.
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ise Ermenistan ekonomisinin bu yıl yüzde 5 daralmasını bekliyor.
EBRD’nin bu hesaplaması Dağlık Karabağ bölgesinde çatışmalar tekrar başlamadan açıklandı.
2019’da yüzde 7,6 ile rekor büyüme
Ermenistan ekonomisi 2019’da ise yüzde 7,6 büyümüştü. Bu 2008 yılından beri kaydedilen en hızlı büyümeydi.
Ekonomist Hrant Mikaelian’a göre büyümeyi sağlayan başlıca sektörler, turizm, bilişim, madencilik ve kumar.
Norveç merkezli Maden Çıkarma Endüstrileri Şeffaflık Girişimi’ne göre Ermenistan’da maden endüstrisi 2015 yılında yüzde 50 büyüdü.
Bu da Ermenistan’ın toplam endüstriyel üretiminin yüzde 17’sine tekabül ediyor. Maden şirketlerinin Ermenistan bütçesine katkısı ise 2017’de yüzde 61 artarak yüzde 7,1’e çıktı.
Bilişim sektörü ise 2010 ve 2015 arasında yüzde 34 büyüdü.
Gençler arasında işsizlik yüzde 35
Ermenistan ekonomisi son birkaç yılda hızlı bir büyüme kaydetse de kimi yapısal sorunlar uzun zamandır devam etmekte.
Bunların başında işsizlik geliyor. Ermenistan Merkez Bankası, 2020 için işsizlik oranının yüzde 20,4 olmasını bekliyor. Gençler arasında işsizlik oranı ise neredeyse yüzde 35.
Bu da ülkedeki iş gücünün diğer ülkelere göç etmesine neden oluyor. Ermenistan nüfusu 3 milyona yakınken yurt dışında 7 milyon Ermeni yaşıyor.
Ermenistan Dışişleri Bakanı Zohrab Mnatsakanyan, daha önce BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada yurt dışında yaşayan Ermenilerin ülkeye geri dönmelerini ve istihdama katılmalarını teşvik etmek için izleyecekleri politikayı, “Yolsuzluğu yok ederek ve adaleti tesis ederek sisteme tekrar güveni sağlayacağız, geri dönmelerini sağlayacak en temel unsur bu olacak” diyerek açıklamıştı.
Rusya’ya bağımlılık
Ekonomist Sam Bhutia’nın Eurasianet haber sitesine yazdığı makaleye göre Ermenistan ekonomisinin bir başka sorunu ise Rusya’ya bağımlı olması.
Ermenistan’ın en büyük ticaret ortağının ve en çok göçün gerçekleştiği ülkenin Rusya olması, ülke ekonomisini Rusya’da gerçekleşen siyasi ve ekonomik gelişmelere karşı kırılgan bir konuma sokuyor.
2018’de Ermenistan ihracatının yüzde 28’ini Rusya’ya yaparken ithalatının dörtte biri Rusya’dan gerçekleşti.
Türkiye ve Azerbaycan ile kapalı sınırlar
Ermenistan ekonomisinin başka bir büyük sorunu da iki sınırının kapalı olması.
Dağlık Karabağ sorununun yıllardır çözülememiş olmasından dolayı Türkiye’nin de Azerbaycan’ın da Ermenistan ile sınırları kapalı.
Ekonomist Sam Bhutia makalesinde, bu sınırların kapalı olmasının Ermenistan’ın bölgede geliştirilen büyük altyapı projelerinden uzakta kalmasına neden olduğunu söylüyor.
Aynı zamanda Türkiye ile sınırın kapalı olmasının Ermenistan’ın tarım ihracatı açısından olumsuz olduğunu aktarıyor.
‘Türkiye sınırı açık olsaydı ihracat açısından olumlu olurdu’
BBC Türkçe’ye Ermenistan’dan konuşan ekonomist Hrant Mikaelian, iklim ve siyasi açıdan İran ile Gürcistan sınırlarının da kırılgan olduğunu vurguluyor:
“Rusya, Ermenistan’ın en büyük ticaret ortağı olduğu için ülke ticaretinin en büyük kısmı Gürcistan’dan geçen tek bir otoyol üzerinden gerçekleştiriliyor.
“Kış olduğunda çok kar yağdığı için ticaret bir ya da iki ay durabiliyor. Bu rota Rusya ve Gürcistan arasındaki ilişkiler yüzünden siyasi açıdan da kırılgan. Aynı şekilde İran ile ticaret yolu da İran’ın kimi komşuları ve ABD ile olan ilişkileri bakımından siyasi açıdan hassas.”
Mikaelian, “Eğer Türkiye sınırı açık olsaydı, Ermenistan hem Türkiye’ye hem de Avrupa’ya daha çok ihracat gerçekleştirebilir, verimli sektörlerini geliştirebilir, ekonomisini çeşitlendirebilirdi” diyor.
Çatışmalar devam ederse ekonomi nasıl etkilenir?
Fitch, Ermenistan’daki siyasi ve ekonomik istikrarın süreceğini ve Dağlık Karabağ’daki çatışmaların Ermenistan’a ekonomik ve finansal açıdan büyük zarar verecek noktaya gelmeyeceğini tahmin ediyor.
Ancak Türk Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eş Başkanı Kaan Soyak, bu görüşte değil.
Soyak, Ermenistan’da ekonominin tekrar işler hale gelmesi için ateşkesin bir an önce ilan edilmesi gerektiğini söylüyor:
“Kışın gelmesiyle enerji hatlarında yaşanacak herhangi bir sorun, taşımacılığın Rusya’nın elinde olması dolayısıyla yaşanacak herhangi bir aksama, halkı ekonomik açıdan daha da olumsuz etkileyecektir.”
İlk yorum yapan siz olun