İçeriğe geçmek için "Enter"a basın

Tek Bizans kongresi 6-7 Eylül’e denk gelmişti!

DUVAR – 2021’de ikinci kez İstanbul’da yapılmasına karar verilen ancak 19 Temmuz’da yapılan duyuruyla iptal edilen 24. Uluslararası Bizans Çalışmaları Kongresi, 1924’ten beri düzenleniyor. Kongre İstanbul’da daha önce sadece bir kez, 15-21 Eylül 1955’te “10. Milletlerarası Bizans Tetkikleri Kongresi” ismiyle düzenlenmişti. Kongreden kısa süre önce 6-7 Eylül Pogromu yaşanmıştı. (Görsel: 9 Mayıs 1955’te Akşam gazetesinde yayınlanan haber.)

1953’te Selanik’te yapılan dokuzuncu Bizans kongresinde, 1955’teki kongrenin adresi İstanbul olarak belirlenmişti. Ancak 6-7 Eylül 1955’te yaşanan saldırılar, kongreye büyük gölge düşürdü. Yunan akademisyenler, protesto için kongreden çekildiler. Oysa Menderes hükümeti bu kongre için bütçe ayırıp çok sayıda Bizans eserini restore etmişti. (Görsel: 6-7 Eylül Pogromu’ndan sonra İstanbul)

1924’ten beri yapılan Uluslararası Bizans Kongresi başlangıçta, küçük bir etkinlikti ve Türkiye’den katılım pek yoktu. 1953’te Selanik’te yapılan kongrede Türkiye’den 6 bildiri sunuldu. Bu kongrede, uzmanlar 1955’te 10’uncu kongreye İstanbul’un ev sahipliği yapmasına karar verdi. 1950-1955 arasında Dışişleri Bakanı, tarihçi Prof. Dr. Mehmed Fuad Köprülü’ydü. (Görsel: 1934’te Sofya’daki Bizans kongresi)

1950-1953 arasındaki politik iklim 10’uncu kongreye İstanbul’un ev sahipliği yapması konusunda etkili olmuştu. 1952’de NATO’ya üye olunmasından sonra Yunanistan ile Türkiye’nin arası düzelmişti. Kral Paul ve Kraliçe Frederika 1952’de Türkiye’ye gelmişti. (Görsel: 9 Haziran 1952, Milliyet haberi)

Aynı yıl Cumhurbaşkanı Celal Bayar Yunanistan’ı ziyaret etti. Ancak 1954’te Kıbrıs meselesi yüzünden gerginlik başladı. (Görsel: Yunan basınında Celal Bayar’ın ziyaretinin fotoğrafı, Aralık 1952)

Demokrat Parti’nin gayrimüslimleri milletvekili yapması da yurt dışında olumlu karşılanıyordu. 1950 ve 1954 seçimlerinde Rum, Yahudi ve Ermeni cemaatlerinden bazı isimler vekil seçildi. Bu politik gelişmeler, Türkiye’de Bizans konusunda çalışan akademisyenlerin yurt dışında desteklenmesini sağlamıştı. (Görsel: DP vekilleri Andre Vahram Bayar ve Salamon Adato. Rıfat N. Bali arşivi)

1950’de DP’nin seçimleri kazanmasından birkaç ay önce, dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 500. Yıl ve Müteakip Fetih Yılları Kutlama Derneği’ni kurdu. Derneğin başkanı, 1931’den beri aynı görevi yürüten Ayasofya Müzesi Müdürü Aziz Ogan’dı. Derneğin amaçlarından biri İstanbul’daki eski eserlerin restorasyonunu yapmaktı. DP’nin zaferinden sonra derneğin bütçesi değiştirildi ve bir Fatih heykeli yapılması planlandı. (Görsel: 30 Mayıs 1953, Milliyet, sf. 4. Fotoğraflar: Sami Önemli)

Aydın Arakon, devletin desteğiyle ‘İstanbul’un Fethi’ adında bir film çekti. 29 Mayıs 1953’te, İstanbul surlarının dibinde yapılan fetih kutlamalarına Ermeni ve Rum patrikleri ile hahambaşı da katıldı. Menderes ve Bayar, Yunanistan ile diplomatik ilişkileri zedelememek için bu kutlamalara gitmedi. Onların bu tavrı, dönemin Yunan medyasında övgü topladı. (Görsel: Aydın Arakon’un filminden bir sahne)

1955’te düzenlenen Bizans Kongresi için yapılan hazırlıklar meclis tutanaklarında da yer alıyor. Meclis’te bu kongrenin Türk milleti için bilimsel bir onur olduğu belirtilerek kongrenin kendisi haricinde İstanbul’daki Bizans eserlerinin temizlenmesi için de bütçe ayrıldı. (Görsel: Fethiye Camii restorasyondan önce. Cahide Tamer arşivi)

1955’teki kongreden önce Ayasofya, Aya İrini, Fethiye Camii, İmrahor, Fenari İsa, Myrelaion, Kariye, Tekfur Sarayı, surlar, Yedikule, Altın Kapı, Rumeli Kalesi ve Topkapı Sarayı için temizlik ve bakım işleri yapıldı. Akşam’da yayınlanan bir yazıda, restorasyon işleri kapsamında, çok kötü durumda oldukları için, Ayasofya Müzesi’ne 200 bin, Aya İrini’ye 60 bin, diğer eserler için 25 bin ila 80 bin liralık ödenek ayrıldığı belirtiliyordu. (Görsel: Fethiye Camii restorasyondan sonra. Cahide Tamer arşivi)

2 Şubat 1955 tarihli meclis tutanağına göre, Abbasi, Emevi ve Bizans’tan kalma kurşun mühürler konusunda mecliste bir tartışma yaşandı. DP Malatya milletvekili, bilimsel bir makaleyi referans göstererek İstanbul Arkeoloji Müzesi’nden bazı mühürlerin kaybolduğunu söyledi. Bunun üzerine Milli Eğitim Bakanı, müzelerde mühürlerin nasıl korunduğu konusunda uzun bir konuşma yaptı. (Görsel: Dumbarton Oaks online arşivinden Bizans mühürleri örnekleri)

1955 yılının başlarında DP Antalya vekili Burhanettin Onat, İstanbul’daki Bizans eserlerini restore edip temizlemenin önemine değinerek kongreden söz etti. Onat, İstanbul’daki anıtların çoğunun kötü durumda olduğundan yakınarak bu konuda harekete geçme çağrısı yapmıştı. Tüm bu tartışmalar, Bizans kongresinin Menderes hükümetinin gözünde ne kadar önemli olduğunu gösterir. (Görsel: İmrahor restorasyon öncesi, Cahide Tamer arşivi)

Cahide Tamer’in arşivinde, bu dönemde İstanbul’daki eserler için yapılan temizlik ve restorasyonları gösteren fotoğraflar bulunur. Arcadius Sütunu (Avrattaşı), Anemas Zindanları, Hipodrom ve çevresi, Marmara kıyılarındaki Bizans sarayları, etrafı temizlenip onarılacak yapılar arasında sayılmıştır. Arcadius Sütunu’nun çevresinin bugün bile işgalci yapılarla dolu olduğu, birkaç ay önce gündeme gelmişti. (Görsel: İmrahor restorasyon sonrası, Cahide Tamer arşivi)

  1. Uluslararası Bizans Kongresi, Türkiye’nin devlet nezdinde desteklediği bir etkinlikti. Etkinliğin organizasyon kurulunda Başbakan, Dışişleri Bakanı, Milli Eğitim Bakanı, İstanbul Valisi, Ankara, İstanbul ve İTÜ’nün rektörleri ile müzeler müdürlüğü vardı. Organizasyon kurulunda Bizans uzmanı olmasa da üst düzey bürokratlar etkinliğe sahip çıkmıştı. (Görsel: 1950’lerde Beyazıt’ta Forum Theodosius kalıntıları)

Bizans Kongresi’nin hazırlıklarını yürüten komitenin başkanı Prof. Dr. Arif Müfid Mansel, Aziz Ogan’ın müdürlüğü döneminde onun yardımcılığını yapan isimdi. Mansel aynı zamanda Alexander Vasiliev’in Bizans İmparatorluğu Tarihi kitabının çevirmeniydi ve kitap 1943’te yayınlanmıştı. Semavi Eyice, 2012’de yayımlanmış bir konuşmasında, Bizans araştırmalarının desteklenmediğinden yakınırken, bu kitabın ikinci cildinin çevrilmediğini belirtmiştir. (Görsel: Mansel’in çevirdiği cildin kapağı)

Ankara Üniversitesi’nden klasik arkeoloji profesörü Ekrem Akurgal, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Rüstem Duyuran, 1955’te Ayasofya Müzesi Müdürlüğü’ne atanan Feridun Dirimtekin, 1955’teki kongre için Mansel’in yardımcılığını yapıyordu. (Görsel: Ayasofya’nın eski müdürü Muzaffer Ramazanoğlu’nun neden organizasyon komitesine alınmadığını anlatan bir köşe yazısı, Milliyet, 20 Eylül 1955, sf. 3)

Komitede genel sekreterlik görevini Ankara Üniversitesi Yunan Filolojisi bölümünden Suat Sinanoğlu üstlenmişti. İstanbul Üniversitesi’nden Hititolog Bahadır Alkım, Türk-İslam sanatlarından Doçent Oktay Aslanapa, Ankara Üniversitesi Macar filolojisinden Doçent Şerif Baştav ve İstanbul Üniversitesi’nde Bizans sanatı uzmanı Doçent Semavi Eyice, 1955’te kongrenin organizasyon komitesinde sekreterlik görevini üstlenmişlerdi. (Görsel: Semavi Eyice)

  1. Uluslararası Bizans Kongresi, İstanbul Üniversitesi’nde yapıldı. Açılış konuşmaları 15 Eylül 1955’teydi. Milli Eğitim Bakanı Celal Yardımcı, açılış konuşmasını Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesinin, Türk milletinin tüm medeniyetlerin kültürel mirasını korumak konusundaki samimiyetinin kanıtı olduğunu söyleyerek tamamlamıştı. (Görsel: 16 Eylül 1955 tarihli Cumhuriyet gazetesi ana sayfasından detay)

Kongrede 21 ülke, 220 resmi delegeyle temsil edilecekti. Yunanistan, 55 akademisyenle en kalabalık temsiliyete sahip olacaktı. Türkiye delegasyonu 28 akademisyenden oluşuyordu, bunlardan dördü Heybeliada Ruhban Okulu’ndandı. Fransa 25, İtalya 22, Almanya ve İngiltere ise 20’şer akademisyen göndermişti. Rusya, ilk kez İstanbul’daki bu kongreye resmi olarak katıldı ve bundan sonraki kongrelere katılmaya devam etti. (Görsel: 16 Eylül 1955 tarihli Cumhuriyet gazetesi, ana sayfa)

Yunan akademisyenlerin sunumları etkinlik broşürlerinde mevcuttu. Ancak Yunan akademisyenler, 6-7 Eylül 1955 Pogromu’nu protesto ederek kongreye katılmadılar. Sadece Münih Üniversitesi’nden Doçent P. Ioannu, Almanya delegesi olarak katıldı. (Görsel: Tekfur Sarayı, restorasyon öncesi ve sonrası, Cahide Tamer arşivi)

Üçüncü kongreden beri Bizans Kongresi’nin beş oturumdan oluşması gelenek haline gelmişti: Filoloji, tarih, arkeoloji, sanat tarihi ve teoloji / hukuk. İstanbul’daki kongrede Türkiye’den akademisyenler, toplam 115 bildiriden 15’ine imza atmışlardı. Bu bildirileri hazırlayanlardan Robert Anhegger, Katharina Otto-Dorn, Aurel Decei ve Andreas Tietze, Türkiye’de konuk profesör olarak ders veren isimlerdi. (Görsel: Kongre tebliğleri 1957’de yayımlandı.)

Organizasyon komitesi, kongre kapsamında 4 kitap yayımladı. Semavi Eyice, Istanbul, petit guide à travers les monuments byzantins et turcs ( 1955); Nezih Fıratlı, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Seçme Bizans Eserleri Rehberi (1955) ile A Short Guide to the Byzantine Works of Art in the Archaeological Museum of Istanbul (1955) kitaplarını yazmıştı. Oktay Aslanapa ise Informations pratiques pour les congressistes (1955) adlı kitabı hazırlamıştı. (Görsel: Nezih Fıratlı’nın hazırladığı kitaplar)

Kongre esnasında biri açılış, diğeri kapanış için olmak üzere iki resepsiyon düzenlendi. Açılış resepsiyonu Başbakan Yardımcısı Prof. Dr. Mehmed Fuat Köprülü ev sahipliğinde yapıldı. Delegeler için beş gezi planlanmıştı. 18 Eylül’de Boğaziçi ve Adalar; 20 Eylül’de İstanbul turu; 22-27 Eylül arasında Ankara, Kayseri ve Göreme turu ile Bursa, İzmir ve Efes turları yapıldı. (Görsel: Kongre anısına basılan bir pul.)

Kongre kapsamında üç sergi açıldı. Arkeoloji Müzesi’nde Bizans takıları sergisi, Topkapı Sarayı’nda Bizans el yazmaları; İstanbul Üniversitesi’nde MEB, Türk Tarih Vakfı, İstanbul Enstitüsü ve Turing organizasyonuyla bir kitap sergisi açıldı. Kongre anısına özel pullar ve zarflar basıldı. (Görsel: 1955’te kongre anısına basılan pullar ve zarf.)

Milliyet ve Cumhuriyet gazeteleri 16 Eylül 1955’te Bizans Kongresi’ni ana sayfadan duyurdular. Milliyet 20 Eylül’de üçüncü sayfasında ayrıntılı bir yazı yayımladı ve etkinlikler hakkında bilgi verdi. Kongreyi özellikle öğrenciler yoğun şekilde takip etmişti.

1955’teki Bizans Kongresi’nden 8 yıl sonra İstanbul Üniversitesi’nde Bizans Sanatı kürsüsü kuruldu. Bizans sanatı kürsüsünün kurucusu Prof. Dr. Semavi Eyice, 2012’de yayımlanan bir konuşmasında, YÖK öncesinde Bizans kürsüsünden sertifika alacak lisans öğrencilerinin lisans tezi hazırladıklarını, bu sayede Anadolu’daki çok sayıda eserin belgelendiğini ve üniversitenin arşivinin geliştiğini belirtmiştir. (Görsel: Kongre anısına basılan pullardan biri.)


Gazete Duvar

Yorumlar kapatıldı.